Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions Polska - Wikipedia, wolna encyklopedia

Polska

Z Wikipedii

Ujednoznacznienie
Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Rzeczpospolita Polska
Flaga
Godło
Flaga Polski Godło Polski
Dewiza: brak oficjalnej dewizy
Położenie Polski
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Język urzędowy polski
Język używany polski, śląski, kaszubski, niemiecki
Stolica Warszawa
Ustrój polityczny demokratyczny
Typ państwa republika parlamentarna
Głowa państwa Prezydent RP
Lech Kaczyński
Szef rządu Prezes Rady Ministrów
Jarosław Kaczyński
Powierzchnia
 • całkowita
68. na świecie
322 575¹ km²
Liczba ludności
 • całkowita (2006)
 • gęstość zaludnienia
 • narodowości
32. na świecie
38 189 000
123 mieszk./km²
Polacy 96,7%[1]
Zjednoczenie części plemion zachodniosłowiańskich (tzw.Plemiona polskie) przez księcia Polan - Mieszka I z dynastii Piastów
ok. 960
Utworzenie
III Rzeczypospolitej
Zmiana nazwy państwa Polska Rzeczpospolita Ludowa na Rzeczpospolita Polska
29 grudnia 1989
Jednostka monetarna złoty (PLN, zł)
Strefa czasowa UTC +1 – zima
UTC+2 – lato
Hymn państwowy Mazurek Dąbrowskiego
(Image:Loudspeaker.png posłuchaj)
Kod ISO 3166 PL
Domena internetowa .pl
Kod samochodowy PL
Kod telefoniczny +48
Mapa Polski
¹ Jest to powierzchnia terytorium Polski, czyli obszaru lądowego (łącznie z wodami śródlądowymi) – 311 889 km², obszaru morskich wód wewnętrznych – 2004 km², oraz morza terytorialnego – 8682 km². Powierzchnia administracyjna Polski – 312 683 km², która jest najczęściej podawana w różnych źródłach, to powierzchnia w granicach administracyjnych województw i poza obszarem lądowym obejmuje część morskich wód wewnętrznych (Zalew Wiślany, Zalew Szczeciński, obszary wód portów) [źródło: GUS].
Położenie Polski w granicach Unii Europejskej.
Powiększ
Położenie Polski w granicach Unii Europejskej.
Satelitarna mapa Polski
Powiększ
Satelitarna mapa Polski

Polska, Rzeczpospolita Polskapaństwo położone w Europie Środkowej nad Morzem Bałtyckim. Graniczy z Niemcami (na zachodzie), Czechami, Słowacją (na południu), Ukrainą, Białorusią, Litwą (na wschodzie) i Rosją (obwodem kaliningradzkim, na północy), a poprzez granicę morską (granicę wyłącznej strefy ekonomicznej) również z Danią oraz Szwecją.

Jest członkiem Unii Europejskiej, NATO, ONZ, OECD, Grupy Wyszehradzkiej, Trójkąta Weimarskiego i wielu innych organizacji międzynarodowych.

Spis treści

Pochodzenie nazwy kraju

Nie wiadomo na pewno jakie jest pochodzenie nazwy Polska. Według najbardziej rozpowszechnionej teorii nazwa ta wywodzi się od plemienia Polan, zamieszkującego tereny obecnej Wielkopolski. Słowo Polanie, według jednej z teorii, wywodzi się od słowa plemię – współplemiennik, człowiek związany więzami krwi, mający te same wierzenia. Inna teoria wywodzi słowo polanie od słowa pole, gdyż przypuszcza się, że głównym zajęciem plemienia Polan była uprawa roli, w odróżnieniu od innych plemion np. Wiślan czy Mazowszan, zamieszkujących tereny lesiste. Niektórzy lingwiści twierdzą, że być może jest to związane z pierwotną formą organizacji plemiennej – opola, będącego pewną odmianą ludowładztwa z obieralnym władcą, wspólną własnością ziemi i rodem jako podstawą społeczną.

Istnieje także teoria wyjaśniająca pochodzenie nazwy kraju tym, iż dawno temu ziemia Polan była nazywana ziemią polską, czyli znaczyło to nic innego, jak ziemią polną. W ten sposób powstała nazwa Polska. Rzeczpospolita Polska znaczy to samo co Rzeczpospolita Polna.

W przeszłości używano łacińskich określeń terra Poloniae – ziemia Polska lub Regnum Poloniae. Nazwa Polska zaczęła być używana w odniesieniu do całego państwa w XI wieku. Ziemie Polan od XIV wieku nazywano Staropolską, a później Wielkopolską, a dla kontrastu ziemie południowe – Małopolską.

Inne nazwy Polski (Lechia, perskie Lachistan, litewskie Lenkija) i Polaków (tureckie Lehce, ruskie Lach, węgierskie Lengyel) wywodzi się od nazwy plemienia Lędzian, które, jak się przypuszcza, zamieszkiwało w obecnej południowo-wschodniej części Polski.

Słowo rzeczpospolita oznacza republikę.

Zobacz też: Wikisłownik: nazwa Polska w różnych językach świata.

Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia Polski.

Początki państwa polskiego w średniowieczu

Ta sekcja wymaga dopracowania.
Należy w niej poprawić: fatalny styl i streścić w miarę obiektywnie najważniejsze ogólne procesy/wydarzenia tej epoki.
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.

Pierwszym szerzej udokumentowanym historycznie władcą Polski był Mieszko I (wcześniej kroniki wymieniają książęta Polan, z dynastii Piastów), który przyjął chrzest w 966 roku, co w konsekwencji wiązało się z rozpoczęciem zwalczania wierzeń etnicznych Słowian i procesem zapoczątkowanym przez tzw. Chrzest Polski. Pierwszym królem obrany został Bolesław Chrobry. W czasach Bolesława III Krzywoustego Polska została podzielona na dzielnice między jego potomków. W tym okresie południowa Polska przeżyła najazd tatarski, w którym Polacy walczyli razem z Niemcami przeciwko nim. Najwięcej Polska zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu. Polska musiała się wtedy zmagać z Krzyżakami.

I Rzeczpospolita

Zobacz więcej w osobnym artykule: I Rzeczpospolita.

Współczesna nazwa państwa zwanego dawniej Rzecząpospolitą, obejmującego Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie, a więc tereny dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski, większej części Ukrainy oraz częściowo Łotwy i Rosji, stosowana dla okresu od połowy XV w., czyli od ukształtowania się ustroju tzw. demokracji szlacheckiej do III rozbioru w 1795. Za początek demokracji szlacheckiej najczęściej przyjmuje się rok 1454, w którym na mocy przywilejów nieszawskich szerokie kompetencje zdobyły sejmiki szlacheckie.

Polska najszybciej rozwijała się w czasach dynastii Jagiellonów. Po śmierci ostatniego króla z tego rodu w Polsce wprowadzano wolną elekcję. Pierwszym królem elekcyjnym Polski został Henryk Walezy. Wybitnym królem elekcyjnym był Stefan Batory. Wraz z nastaniem wybieranej w wolnych elekcjach dynastii Wazów Rzeczpospolita uwikłała się w wojny o koronę szwedzką, które pogrążyły kraj w anarchii. Jan III Sobieski zasłynął odsieczą wiedeńską. Na początku XVIII wieku August II Mocny wypowiedział bardzo silnej wtedy Szwecji wojnę, która była częścią trzeciej wojny północnej, na której najwięcej zyskała Rosja.

Pod koniec istnienia Rzeczypospolitej szczególne znaczenie zyskały loże masońskie. Masonami byli król Stanisław August Poniatowski, Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko i 25% posłów Sejmu Wielkiego.

Czasy rozbiorów – XIX wiek do I wojny światowej

Księstwo Warszawskie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Księstwo Warszawskie.

Księstwo Warszawskie – istniejące w latach 1807-1815 państwo polskie, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości, jak wszystkie państwa zachodniej i środkowej Europy, podporządkowane napoleońskiej Francji. Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych podpisanych 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego, w 1809 powiększone o ziemie pierwszego i trzeciego zaboru austriackiego. Formalnie według dzisiejszej oceny historii utworzenie Księstwa Warszawskiego zakończyło trwające 12 lat rozbiory Polski. Główne miasta: Warszawa, Kraków, Poznań, Lublin, Bydgoszcz, Kalisz i Toruń.

Od 1813 pod okupacją rosyjską; zarządzane przez Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego.

3 maja 1815 na kongresie w Wiedniu Rosja podpisała z Prusami i z Austrią konwencje bilateralne o podziale Księstwa Warszawskiego i trójstronną konwencję o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa. Zadecydowano, iż Księstwo zostanie podzielone na 3 części:

Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim

Królestwo Polskie

Flaga Królestwa Kongresowego
Powiększ
Flaga Królestwa Kongresowego
Zobacz więcej w osobnym artykule: Królestwo Kongresowe.

Królestwo Polskie powstało z ziem dotychczasowego Księstwa Warszawskiego, lecz bez zachodniej części Wielkopolski (Poznańskie), Bydgoszczy i Torunia. Utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie, będące autonomiczną częścią Prus, a Bydgoszcz i Toruń bezpośrednio do tego kraju. Ponadto z lewobrzeżnego Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego Fryderyk August Wettin został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi. Na terenie Kongresówki miały miejsce dwa powstania narodowe w latach 1830-1831 (Powstanie listopadowe) i 1863-1864 (Powstanie styczniowe). Granice wszystkich 3 mocarstw (Austria, Prusy i Rosja, w latach 1815-1918) stykały się w tzw. Trójkącie Trzech Cesarzy znajdującym się w Mysłowicach, miejscu kiedyś bardzo popularnym i chętnie odwiedzanym turystycznie, teraz zapomnianym.

Królestwo Galicji i Lodomerii

Zobacz więcej w osobnym artykule: Galicja.
Herb Galicji
Powiększ
Herb Galicji

Określenie Galicja i Lodomeria, potocznie skracane do samej tylko Galicji, do szerszego użycia weszło po I rozbiorze Polski. Wówczas to Austrii przypadły ziemie obejmujące m.in. Ruś Czerwoną ze Lwowem, Przemyślem, Sanokiem i Bełzem, południową Małopolskę z Oświęcimiem, Tarnowem i Nowym Sączem oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol, Zbaraż) i fragment ziemi chełmskiej z Zamościem. Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien, ukr. Королівство Галіції і Лодомерії lub w formie zreukrainizowanej Королівство Галичини і Володимирії). Nawiązując do tytułu Rex Galiciæ et Lodomeriæ, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

W 1861 Galicja uzyskała autonomię z sejmem krajowym i rządem w stołecznym Lwowie. W 1867, w związku z ustanowieniem monarchii dualistycznej (Królestwo Galicji i Lodomerii pozostało w składzie Cesarstwa Austrii), autonomię prowincji poszerzono. Rząd austriacki zagwarantował, że namiestnicy będą powoływani spośród miejscowych Polaków. Sejm miał prawo uchwalać ustawy dotyczące gospodarki krajowej, komunikacji, szkolnictwa i zdrowia. Dzięki temu Galicja stała się ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Działały tu polskie partie polityczne i organizacje paramilitarne – Sokół, Strzelec, Drużyny Bartoszowe, które stanowiły bazę sformowanych na początku XX wieku Legionów.

Rzeczpospolita Krakowska

Zobacz więcej w osobnym artykule: Rzeczpospolita Krakowska.
Flaga Krakowa
Powiększ
Flaga Krakowa

Rzeczpospolita Krakowska powstała w 1815 w wyniku uchwały kongresu wiedeńskiego. Inicjatorem jej utworzenia był car Aleksander I, który w toku pertraktacji między trzema mocarstwami rozbiorowymi zaproponował przekształcenie Krakowa i Torunia w wolne miasta. Toruń ostatecznie został przekazany Prusom, zaś Kraków z okolicami przekształcono w "wolne, niepodległe i ściśle neutralne" państwo pod opieką Rosji, Austrii i Prus.

Nowemu państwu nie przyznano prawa prowadzenia własnej polityki zagranicznej – jego interesy miały reprezentować trzy mocarstwa opiekuńcze. Państwa te zobowiązały się do wieczystego szanowania neutralności Wolnego Miasta i niewprowadzania na jego teren swych wojsk pod żadnym pozorem. W zamian Kraków miał wydawać szpiegów i dezerterów zbiegłych na jego terytorium. Formalną datą ogłoszenia państwa był 18 października 1815, który obchodzono odtąd jako święto państwowe. W 1846 zostało zlikwidowane.

Wielkie Księstwo Poznańskie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wielkie Księstwo Poznańskie.
Flaga Wielkiego Księstwa Poznańskiego
Powiększ
Flaga Wielkiego Księstwa Poznańskiego

Było to autonomiczne księstwo wchodzące w skład Prus (pozostające poza Związkiem Niemieckim) powstałe na mocy kongresu wiedeńskiego, mające zaspokoić narodowe ambicje Polaków. Po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim, popartym przez Poznaniaków, autonomia Księstwa została ograniczona w 1831, a po powstaniach wielkopolskich z 1846 i 1848 całkowicie zniesiona. Administracja pruska zmieniła nazwę na Prowincja Poznańska (Provinz Posen), ale w użyciu społeczeństwa nadal pozostawała nazwa Wielkie Księstwo Poznańskie (choć polskie elity polityczne również używały nowej nazwy), nazwa ta pozostała w pełnej tytulaturze królów Prus a następnie cesarzy niemieckich aż do abdykacji Wilhelma II.

II Rzeczpospolita

Józef Piłsudski
Powiększ
Józef Piłsudski
Zobacz więcej w osobnym artykule: II Rzeczpospolita.

Popularna nazwa państwa polskiego o oficjalnej nazwie "Rzeczpospolita Polska", które istniało w latach 1918-1939. Urzędowym językiem II Rzeczypospolitej był polski, a walutą złoty polski.

II Rzeczpospolita była suwerenną republiką demokratyczną z wielopartyjnym ustrojem parlamentarno-gabinetowym. Ustrój ten uległ poważnej modyfikacji na skutek przewrotu majowego, który miał miejsce 12-15 maja 1926, kiedy to został przekształcony w system prezydencko-autorytarny.

Za jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918 kiedy to władzę wojskową w Warszawie objął Józef Piłsudski. Za jej koniec można uznać przekazanie władzy przez prezydenta Ignacego Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie, które miało miejsce 25 września 1939 lub też przekroczenie granicy kraju przez Rząd Rzeczypospolitej 17 września 1939.

W latach 1939-1945 terytorium dawnej II Rzeczypospolitej Polskiej było okupowane przez Związek Radziecki (do 1941) i III Rzeszę. Po zakończeniu II wojny światowej, powstała Polska Rzeczpospolita Ludowa, która objęła tylko zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej oraz wschodnie, zaodrzańskie tereny dawnej III Rzeszy.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Zobacz więcej w osobnym artykule: Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Oficjalna nazwa państwa polskiego w okresie od 1952 do 1989 roku. Zwana jest też potocznie Polską Ludową. Za rzeczywisty początek Polski Ludowej przyjmuje się jednak rok 1944, kiedy to wschodnia część obecnego obszaru Polski została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej (wschodnie tereny przedwojennej Polski zostały zajęte przez Armię Czerwoną na jesieni 1943) i został na niej utworzony pierwszy organ władzy wywodzący się z Krajowej Rady NarodowejPolski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Polska stała się wówczas państwem zależnym od Związku Radzieckiego, ale dysponującym ograniczoną suwerennością, o ustroju niedemokratycznym, który z czasem przybrał postać tzw. socjalizmu realnego. Kwestia określenia ustroju PRL jest jednak sporna, oficjalnie było to państwo socjalistyczne, a według Konstytucji, państwo demokracji ludowej; przez przeciwników jednak ustrój ten określany był jako komunizm, aczkolwiek nie osiągnął teoretycznego stadium komunizmu; w Polsce bowiem nie skolektywizowano w pełni rolnictwa, większość ziemi pozostała w rękach prywatnych i zawsze istniały elementy wolności gospodarczej, podczas gdy w wielu innych krajach zakazano na przykład prywatnego handlu detalicznego, dlatego polska gospodarka znajdowała się już wtedy na poziomie niewiele gorszym niż hiszpańska[dodaj źródło], jeśli wziąć pod uwagę wartość PKB.

W okresie 1989-1991 jako efekt działań politycznych, państwo to uległo przekształceniu w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, określaną jako III Rzeczpospolita.

III Rzeczpospolita

Zobacz więcej w osobnym artykule: III Rzeczpospolita.
Budynek Sejmu w Warszawie
Powiększ
Budynek Sejmu w Warszawie

Nieformalne określenie państwa polskiego po zasadniczych przemianach politycznych, jakie zaszły po 1989, stosowane do chwili obecnej (2006). Oficjalna nazwa państwa to Rzeczpospolita Polska. Wymową tego określenia jest zerwanie z ustrojem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (tzw. demokracja ludowa) i nawiązanie bezpośrednio do tradycji II Rzeczypospolitej. Symbolem III Rzeczypospolitej jest m.in. przywrócenie w godle Polski orła w koronie. Określenie Trzecia Rzeczpospolita pojawia się w preambule do Konstytucji.

Krainy historyczne Polski

Zobacz też: województwa historyczne i aktualne

Polityka

Sala obrad Sejmu
Powiększ
Sala obrad Sejmu
Zobacz więcej w osobnym artykule: polityka Polski.

Partie polityczne

PiS, PO, LPR, Samoobrona, SLD, PSL, RLN, UP, SDPL, PD, UPR, PPP, KPP, Zieloni 2004, PPS, Nowa Lewica, PSL Piast, NOP, UL III RP, Racja PL, DPL, SG

Polska scena polityczna w latach dziewięćdziesiątych była bardzo zmienna. Większość partii z tamtego okresu nie przetrwała, podzieliła się na różne frakcje, zmieniła nazwy. Większość z nich jest społecznie konserwatywna, gospodarczo-socjalliberalna, socjaldemokratyczna.

Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: ustrój polityczny Polski.

Ustrojem politycznym RP jest demokracja parlamentarna.

Konstytucje

Uchwalenie Konstytucji 3 maja
Powiększ
Uchwalenie Konstytucji 3 maja

Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: podział administracyjny Polski.
Obecny podział administracyjny Polski na województwa

Od 1 stycznia 1999 obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na województwa (16), powiaty (314) i gminy (2 478) – stan z 31 marca 2006.
Województwa:

województwo stolica powierzchnia (w km²) [2] ludność (2006) [2]
1 dolnośląskie Wrocław 19 947 2 888 232
2 kujawsko-pomorskie Bydgoszcz,[3] Toruń [4] 17 972 2 068 253
3 lubelskie Lublin 25 122 2 179 611
4 lubuskie Gorzów Wielkopolski,[3] Zielona Góra [4] 13 988 1 009 198
5 łódzkie Łódź 18 219 2 577 465
6 małopolskie Kraków 15 183 3 266 187
7 mazowieckie Warszawa 35 557 5 157 729
8 opolskie Opole 9 412 1 047 407
9 podkarpackie Rzeszów 17 846 2 098 263
10 podlaskie Białystok 20 187 1 199 689
11 pomorskie Gdańsk 18 314 2 199 043
12 śląskie Katowice 12 334 4 685 775
13 świętokrzyskie Kielce 11 710 1 285 007
14 warmińsko-mazurskie Olsztyn 24 173 1 428 601
15 wielkopolskie Poznań 29 827 3 372 417
16 zachodniopomorskie Szczecin 22 892 1 694 178

Demografia

Zobacz więcej w osobnym artykule: ludność Polski.
Zobacz też: Polacy
Ludność Polski
Rok Ludność Rok Ludność
1846 11 107 000 1960 29 776 000
1911 22 110 000 1970 32 642 000
1921 27 177 000 1978 35 061 000
1931 32 107 000 1988 37 879 000
1938 34 849 000 1990 38 183 000
1946 23 930 000 1995 38 610 000
1950 25 008 000 2000 38 654 000
2005 38 190 608
Wykres liczby ludności Polski w latach 1961-2006 (w tysiącach)
Liczba ludności Polski w latach 1961-2006 (w tysiącach)

W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny. Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI wieku prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII wieku było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 a wybuchem II wojny światowej liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.

Polacy należą do ludów słowiańskich. Posługują się językiem polskim, należącym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym kraju, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska. Według Narodowego Spisu Powszechnego (2002) 97,8% mieszkańców Polski używa w domu języka polskiego. Najbardziej popularne języki mniejszości to: niemiecki, ukraiński, białoruski, romski, rosyjski, litewski i łemkowski.

Statystyki demograficzne

(2006)
Liczba ludności 38 635 144
Ludność według wieku
0 – 14 lat 16,7% (mężczyzn 3 319 176; kobiet 3 150 859)
15 – 64 lat 70,3% (mężczyzn 13 506 153; kobiet 13 638 265)
ponad 64 lata 13% (mężczyzn 1 912 431; kobiet 3 108 260)
Współczynnik urbanizacji 61,9% (1996)
Średnia wieku
W całej populacji 36,43 lat
Mężczyzn 34,52 lat
Kobiet 38,49 lat
Przyrost naturalny 0,03%
Współczynnik urodzeń 10,78 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 10,01 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji -0,49 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 1,05 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat 0,99 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,62 mężczyzn/kobiet
w całej populacji 0,94 mężczyzn/kobiet
Umieralność niemowląt
W całej populacji 8,51 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 9,59 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 7,37 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 74,74 lat
Mężczyzn 70,71 lat
Kobiet 79,03 lat
Rozrodczość 1,23 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS 0,1% (2001)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS 14 000 (2003)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS 100 (2001)
Procent ludności miejskiej 71,9 % (2003)

Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003:

  • Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat. WHO1
  • Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie. WHO2
  • Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewcząt 7 na 1000). WHO3
  • Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15-59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000). WHO4
  • Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat. WHO5

Miasta Polski

Zobacz więcej w osobnym artykule: miasta w Polsce.
Zamek Królewski w Warszawie
Warszawa
Zabytkowa fabryka w Łodzi
Łódź
Widok na Kraków z Wawelu
Kraków
Panorama Wrocławia
Wrocław
Poznań
Stary port w Gdańsku
Gdańsk
Bazylika archikatedralna w Szczecinie
Szczecin
Spichrze w Bydgoszczy
Bydgoszcz
Wieża zamku w Lublinie
Lublin
Ul. Chorzowska w Katowicach
Katowice
Cerkiew w Białymstoku
Białystok

Największe miasta Polski liczące ponad 100 tys. mieszkańców w 2006 [2]:

miasto liczba mieszkańców (2006) województwo
1 Herb Warszawy Warszawa 1 697 596 mazowieckie
2 Herb Łodzi Łódź 767 628 łódzkie
3 Herb Krakowa Kraków 756 629 małopolskie
4 Herb Wrocławia Wrocław 635 932 dolnośląskie
5 Herb Poznania Poznań 567 882 wielkopolskie
6 Herb Gdańska Gdańsk 458 053 pomorskie
7 Herb Szczecina Szczecin 411 119 zachodniopomorskie
8 Herb Bydgoszczy Bydgoszcz 366 074 kujawsko-pomorskie
9 Herb Lublina Lublin 354 967 lubelskie
10 Herb Katowic Katowice 317 220 śląskie
11 Herb Białegostoku Białystok 294 864 podlaskie
12 Herb Gdyni Gdynia 252 791 pomorskie
13 Herb Częstochowy Częstochowa 246 890 śląskie
14 Herb Radomia Radom 227 018 mazowieckie
15 Herb Sosnowca Sosnowiec 226 034 śląskie
16 Herb Kielc Kielce 208 193 świętokrzyskie
17 Herb Torunia Toruń 208 007 kujawsko-pomorskie
18 Herb Gliwic Gliwice 199 451 śląskie
19 Herb Zabrza Zabrze 191 247 śląskie
20 Herb Bytomia Bytom 187 943 śląskie
21 Herb Bielska-Białej Bielsko-Biała 176 987 śląskie
22 Herb Olsztyna Olsztyn 176 864 warmińsko-mazurskie
23 Herb Rzeszowa Rzeszów 163 069 podkarpackie
24 Herb Rudy Śląskiej Ruda Śląska 146 582 śląskie
25 Herb Rybnika Rybnik 141 580 śląskie
26 Herb Tych Tychy 131 153 śląskie
27 Herb Dąbrowy Górniczej Dąbrowa Górnicza 130 128 śląskie
28 Herb Opola Opole 128 268 opolskie
29 Herb Płocka Płock 127 461 mazowieckie
30 Herb Elbląga Elbląg 127 275 warmińsko-mazurskie
31 Herb Wałbrzycha Wałbrzych 126 465 dolnośląskie
32 Herb Gorzowa Wielkopolskiego Gorzów Wielkopolski 125 416 lubuskie
33 Herb Włocławka Włocławek 119 939 kujawsko-pomorskie
34 Herb Zielonej Góry Zielona Góra 118 221 lubuskie
35 Herb Tarnowa Tarnów 117 560 małopolskie
36 Herb Chorzowa Chorzów 114 686 śląskie
37 Herb Kalisza Kalisz 110 000 wielkopolskie
38 Herb Koszalina Koszalin 107 887 zachodniopomorskie
39 Herb Legnicy Legnica 105 750 dolnośląskie
   rozpiętość populacji miast liczba miast (2005)
1 >1 000 000 1
2 500 000 – 1 000 000 4
3 250 000 – 500 000 8
4 100 000 – 250 000 26
5 50 000 – 100 000 54
6 20 000 – 50 000 138
7 10 000 – 20 000 177
8 <10 000 445
w sumie miast: 887

Aglomeracje/konurbacje liczące ponad 1 mln mieszkańców:

   aglomeracja/konurbacja liczba mieszkańców (2005)
1 GOP/Górnośląskie Zagłębie Węglowe 3 487 000
2 Aglomeracja warszawska 2 870 000
3 Aglomeracja łódzka 1 108 600
4 Aglomeracja gdańska 1 080 700
5 Aglomeracja krakowska 1 024 000
Zobacz też: spis miast powiatowych według ludności, spis miejscowości w Polsce, Związek Miast Polskich, powierzchnia polskich miast, mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

Religie i wyznania

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kościoły i związki wyznaniowe w Polsce.

Ponad 34,2 miliona Polaków jest ochrzczonych w obrządku rzymskokatolickim, co stanowi około 89% populacji. W sumie, do Kościoła katolickiego (rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, ormiańskiego i neounickiego), należy około 34,26 miliona Polaków.

Kościoły prawosławne liczą ponad 525 tysięcy wiernych, protestanckie i tradycji protestanckiej – ponad 153 tysięcy, starokatolickie – ponad 45 tysięcy, a inne w sumie ponad 145 tysiąca, z czego najliczniejszy jest Związek Wyznania Świadków Jehowy (ponad 131 tysięcy wiernych).

Polaków bez wyznania jest ponad 2,9 miliona (niecałe 8%).

Rozpatrując powyższe statystyki pamiętać jednak należy, iż za członków poszczególnych Kościołów i związków religijnych przyjmuje się zazwyczaj osoby które w stosunek członkostwa weszły (np. poddane obrzędowi chrztu), nawet jeżeli w okresie późniejszym z niego wystąpiły. Wiarygodne dane statystyczne nie mogą więc zostać sporządzone wyłącznie na podstawie tego rodzaju deklaracji przystąpienia do danego Kościoła. Sprawia to na przykład, że podana tu liczba Polaków bez wyznania może być zaniżona, a wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego – zawyżona. Ponadto warto zwrócić uwagę na to, że są to dane z końca roku 2004. W Warszawie i Łodzi do kościoła chodzi regularnie niecałe 20% społeczeństwa, większą religijnością charakteryzują się Śląsk i Lubelszczyzna.[5]

Kilka prawnie zarejestrowanych w MSWiA związków wyznaniowych (jak Rodzimy Kościół Polski lub Zrzeszenie Wiary Rodzimej) ma natomiast źródła w etnicznych, przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian. Po roku 1989 na polskim gruncie pojawiły się także antropozofia, teozofia oraz religie wschodnie, jak buddyzm.

Geografia

Zobacz więcej w osobnym artykule: geografia Polski.
Granice Polski w 1939 i po 1945.  Pokazana jest Linia Curzona.
Powiększ
Granice Polski w 1939 i po 1945. Pokazana jest Linia Curzona.
Długości granic Polski z innymi krajami
Powiększ
Długości granic Polski z innymi krajami

Granice współczesnej Polski ukształtowały się w 1945, po zakończeniu działań wojennych. W stosunku do 1939 granice państwa zostały przesunięte na zachód, kosztem obszarów położonych na wschodzie. Po 1945 dokonano kilku korekt terytorialnych, m.in.:

Zobacz też: zmiany granicy polsko-słowackiej

Długość granic Polski wynosi 3511 km, w tym 440 km przypada na granicę morską (linia wybrzeża Morza Bałtyckiego, która nie jest linią granicy państwa, wynosi 788 km). Graniczy z następującymi państwami:

Źródło: [8] Mały Rocznik Statystyczny GUS

Zobacz też: polskie przejścia graniczne

Polska zajmuje 9. miejsce w Europie pod względem powierzchni oraz 8. pod względem liczby ludności.

W wymiarze północ-południe Polska rozciąga się na długości 649 km, to jest 5° i 50'. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Polski. Latem na północy dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, zimą – odwrotnie. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość Polski wynosi 689 km, co w mierze kątowej daje 10° 02'. Całkowita rozciągłość Polski (z zachodu na wschód i z południa na północ) wynosi 15°51'.

Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego, jest to czas słoneczny południka 15° przebiegającego m.in. na zachód od Jeleniej Góry, Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego oraz na wschód od Szczecina.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Polski:

Geometryczny środek Polski znajduje się we wsi Piątek koło Łęczycy. Najstarszy (1775) obliczony geometryczny środek Europy znajduje się w Suchowoli koło Sokółki, w województwie podlaskim. Natomiast inne podawane niekiedy lokalizacje tego punktu na terenie Polski (np. "koło Torunia", "w pobliżu Warszawy", "na wschód od Łodzi") nie mają żadnej podstawy naukowej. Przez Polskę przebiega również granica pomiędzy kontynentalnym blokiem Europy Wschodniej, a rozczłonkowaną przez morza wewnętrzne Europą Zachodnią.


Rzeki i jeziora

Najdłuższe rzeki w Polsce to:

   nazwa rzeki długość (w km) na terenie Polski powierzchnia dorzecza (w km²) na terenie Polski
1 Wisła 1047 1047 194 424 168 699
2 Odra 854 742 118 861 106 058
3 Warta 808 808 54 529 54 529
4 Bug 772 587 39 420 19 284
5 Narew 484 448 75 175 53 873
6 San 443 443 16 861 14 390
7 Noteć 388 388 17 330 17 330
8 Pilica 319 319 9 273 9 273
9 Wieprz 303 303 10 415 10 415
10 Bóbr 272 272 5 876 5 830

Największe jeziora w Polsce to:

   nazwa jeziora powierzchnia (w km²) głębokość maksymalna (w metrach) typ jeziora
1 Śniardwy 113,8 23 morenowe
2 Mamry 104,4 44 morenowe
3 Łebsko 71,4 6,3 przybrzeżne
4 Dąbie 56,0 4,2 deltowe
5 Miedwie 35,3 43,8 rynnowe
6 Jeziorak 34,6 13 rynnowe
7 Niegocin 26,0 39,7 morenowe
8 Gardno 24,7 2,6 przybrzeżne
9 Jamno 22,4 3,9 przybrzeżne
10 Wigry 21,9 73 rynnowe
Sieć hydrograficzna Polski
Powiększ
Sieć hydrograficzna Polski

Budowa geologiczna

Na obszarze Polski stykają się 3 wielkie jednostki tektoniczne:

  1. platforma prekambryjska wschodniej Europy (wschodnia i północno-wschodnia Polska), a więc Niż Wschodnioeuropejski.
  2. platforma paleozoiczna środkowej i zachodniej Europy (Pozaalpejska Europa Środkowa). Spod pokrywy osadowej tej platformy wyłaniają się części górotworów kaledońskich i hercyńskich (Sudety Zachodnie i Wschodnie, Góry Świętokrzyskie).
  3. alpidy (Karpaty z Podkarpaciem).


Ukształtowanie powierzchni

Mapa hipsometryczna Polski
Powiększ
Mapa hipsometryczna Polski

Przeważającą część obszaru Polski zajmują tereny nizinne wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego, a średnie wzniesienie wynosi 173 m n.p.m. Krainy geograficzne ułożone są równoleżnikowo (pasowo) przechodząc od terenów nizinnych na północy i w Polsce centralnej do terenów wyżynnych i górskich na południu. Najwyższym punktem kraju są Rysy – szczyt w Tatrach (2499,1 m n.p.m.), najniżej położonym punktem jest depresja Raczki Elbląskie na Żuławach Wiślanych (–1,8 m n.p.m.)

Zobacz też:


Klimat

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego.

Przyroda

Flora Polski

Zobacz więcej w osobnym artykule: flora Polski.

Fauna

żubr - jedno z najbardziej charakterystycznych polskich zwierząt
Powiększ
żubr - jedno z najbardziej charakterystycznych polskich zwierząt

Fauna Polski należy do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej, wchodzącej w skład Paleartyki. Należy ona do średnio zróżnicowanych pod względem gatunkowym, i reprezentowana jest przez ok. 33 tys. gatunków zwierząt (są szacunki, które mówią, iż po dokładnej analizie będzie to liczba znacznie wyższa, dochodząca do 47 tys.). Znaczna część spośród tych gatunków występuje (lub występowała - jak żubr) nie tylko w Polsce, ale też innych obszrach Europy.

Na terenie kraju występuje ponad 90 gatunków ssaków,[8] 444 gatunki ptaków (z czego ok. 220 gniazdowych), 9 gatunków gadów, 18 - płazów, 119 gatunków ryb (w tym 55 słodkowodnych), 5 gatunków bezżuchwowców, ok. 260 gatunków mięczaków, 25 - 30 tysięcy gatunków owadów, ok. 1.400 gatunków pajęczaków, ok. 240 gatunków pierścienic, ok. 1,5 tys gatunków robaków, 5 - jamochłonów, 8 - gąbek oraz ok. 4 tysięcy gatunków pierwotniaków.

Pod wględem występowania gatunków zwierząt Polska dzieli się na 7 krain zoogeograficznych: południowobałtycką, śląską,opolską, kielecką, karpacko-sudecką, krainę Jury polskiej i podalpejską.

Skład gatunkowy polskiej fauny ukształtował się dopiero po ostatnim zlodowaceniu, kiedy to ustąpieniu lodowców z terenów południowych napłynęły nowe gatunki zwierząt. Także w czasach historycznych zmieniała się lista zwierząt żyjących na terenie kraju: niektóre gatunki przestawały być obecne w faunie Polski (np. tury, tarpany, sobole), inne zaś dołączały do krajowych gatunków, czy to na drodze świadomej introdukcji (np. bażanty, muflony, daniele), czy to w wyniku przypadku (jenoty, piżmaki, ostatnio też szopy pracze, z owadów m.in. stonki).

Większość gatunków obecnie występujących w Polsce stanowią zwierzęta leśne strefy lasów liściastych (jak jelenie, sarny, dziki).
W północno-wschodniej części Polski żyją też gatunki typowe dla strefy tajgi, a nawet tundry (np. puszczyki, łosie, zające bielaki), zaś w południowo -wschodniej także gatunki stepowe (susły, żołny i in.).
Nieco odmienny od reszty kraju skład gatunkowy ma fauna obszarów górskich (Karpaty, Sudety. Poza gatunkami typowymi dla tego typu środowiska (jak kozica czy świstak) żyją tam też zwierzęta wytępione na pozostałym obszarze kraju (rysie, żbiki i niedźwiedzie).

Niektóre z gatunków polskiej fauny są typowymi zwierzętami synantropicznymi (np. szczury i wróble).

Lista gatunków zwierząt występujących na terenie Polski znajduje się w artykułach:

Ochrona przyrody

Zobacz więcej w osobnym artykule: ochrona przyrody w Polsce.
Czarna Hańcza, jedyna rzeka przepływająca przez Suwałki, jest nadal stosunkowo zanieczyszczoną rzeką, mimo występowania w jej dalszym biegu wyjątkowo licznych ostoi bobrów – przykład ochrony przyrody w konflikcie z gospodarką.
Powiększ
Czarna Hańcza, jedyna rzeka przepływająca przez Suwałki, jest nadal stosunkowo zanieczyszczoną rzeką, mimo występowania w jej dalszym biegu wyjątkowo licznych ostoi bobrów – przykład ochrony przyrody w konflikcie z gospodarką.
Centrum finansowe Warszawy
Powiększ
Centrum finansowe Warszawy

W Polsce prowadzi się aktywną działania w mające na celu ochronę przyrody. Chociaż pewne działania w zakresie ochrony przyrody można spotkać już w średniowieczu i wiekach późniejszych to przemyślane i planowe działania oparte na naukowych podstawach podjęto na szerszą skalę w 2. połowie XX wieku. W 2004 rozpoczęto wprowadzanie w Polsce europejskiej formy ochrony przyrody – obszarów Natura 2000, na których chroni się te elementy przyrody, które są zagrożone w skali Europy. Docelowo takie obszary obejmą prawdopodobnie ok. 15-20% powierzchni kraju.

Niezmiernie ważnym dopełnieniem w systemie ochrony przyrody jest gatunkowa ochrona zwierząt, grzybów i roślin.

Ważnymi osiągnięciami polskiego systemu ochrony przyrody są ochrona bobra, łabędzia, żubra czy też łosia.

Jednak, rozwój gospodarczy kraju, szczególnie ulepszenia jego infrastruktury, często stawały i nadal stawają w konflikcie z ochroną przyrody. Obecnie, jedną z największych kontrowersji jest kwestia wytyczenia trasy nowej drogi przelotowej Via Baltica.

Zobacz też

Gospodarka

Polska jest szóstą gospodarką Unii Europejskiej i dwudziestą trzecią gospodarką świata (Hiszpania o podobnym potencjale ludnościowym zajmuje dziewiątą pozycję). Polska gospodarka od początku lat dziewięćdziesiątych notuje stały, bardzo wysoki jak na kraj tej wielkości wzrost gospodarczy, który można porównać nawet do japońskiego z lat siedemdziesiątych, gdy kraj ten znajdował się na tym samym poziomie rozwoju gospodarczego co Polska teraz. Polska gospodarka jest gospodarką mieszaną. Sektor państwowy wytwarza obecnie około 25% PKB (w rękach państwowych pozostaje PKP, KGHM, część akcji PKN Orlen, PGNiG wielu mniejszych przedsiębiorstw) i jest to poziom porównywalny do takich krajów, jak Francja czy Norwegia. W Polsce 51% społeczeństwa w wieku produkcyjnym posiada stałe miejsce zatrudnienia: dla porównania w krajach skandynawskich i Wielkiej Brytanii jest to około 70%. Polska stała się atrakcyjnym miejscem do inwestycji dla firm z całego świata: jest to spowodowane dobrym położeniem geograficznym i wewnętrzną stabilizacją społeczno-ekonomiczną. W najbliższym czasie powstaną w Polsce fabryki monitorów i telewizorów ciekłokrystalicznych oraz komputerów (Sharp, LG, Toshiba, Dell); powstaje również wiele miejsc pracy w mniejszych ośrodkach wytwórczych zachodnich i krajowych firm. Polska zadłużona jest na około 50% PKB: dla porównania jednak wiele wysoko rozwiniętych krajów ma zadłużenie i deficyt budżetowy o wiele wyższy. Średni dochód na głowę mieszkańca w Polsce po zmierzeniu parytetem siły nabywczej wynosi około 45% poziomu Niemiec i Szwecji. Jeśli uda się utrzymać stały wysoki wzrost gospodarczy, Polska powinna osiągnąć poziom europejskiej czołówki za około 30 lat. Głównym partnerem handlowym Polski są kraje Unii Europejskiej i Rosja: na Niemcy przypada 30% polskiego eksportu i importu. Największym problemem polskiej gospodarki jest obecnie wysokie bezrobocie, które wynosi około 14,9%; w Warszawie 5,5%. Między regionami Polski istnieje duże zróżnicowanie w poziomie rozwoju gospodarczego: województwo mazowieckie osiągnęło poziom 72% średniej unijnej (jest to poziom wszystkich landów wschodnich Niemiec oraz Grecji), drugie miejsce zajmuje województwo śląskie na poziomie 50% średniej unijnej (poziom najbiedniejszego regionu Portugalii), pozostałe województwa są na poziomie 40-45%, a województwa najbiedniejsze to województwo opolskie, województwo podkarpackie i województwo lubelskie z poziomem 35-37% średniej unijnej (najniższy poziom w całej Unii Europejskiej wraz ze wschodnią Słowacją). Jednostka monetarna: 1 złoty = 100 groszy.

Dane statystyczne za lata 2002-2006
struktura zatrudnienia: rolnictwo 16,1%
przemysł 29%
usługi 54,9%
PKB: 967,7 mld zł
— wzrost: 5,5%
— na jednego mieszkańca: 25300 zł, 8400 USD
PSN: 14400 USD
udział w strukturze PKB: — rolnictwo 2,8%
— przemysł 31,7%
— usługi 65,5%
budżet: — dochody: 52,73 mld USD
— wydatki: 63,22 mld USD
inflacja: 2,1%
dług publiczny: 47,3% PKB
dług zewnętrzny: 123,4 mld USD
rezerwy złota i dewizy: 41,63 mld USD
siła robocza: 18,3 miliona ludzi
ludność żyjąca poniżej progu ubóstwa: 17%
bezrobocie: 14,9%
inwestycje: 18,5% PKB
tempo wzrostu produkcji przemysłowej: 8,5%
elektryczność: — produkcja: 150,8 mld kWh
— konsumpcja: 121,3 mld kWh
ropa naftowa: — produkcja: 24 530 bar/d
— konsumpcja: 476 200 bar/d
gaz ziemny: — produkcja: 2,1 mld m³
— konsumpcja: 11,5 mld m³
import: 95,67 mld USD
eksport: 92,72 mld USD
eksport (najważniejsi partnerzy): Niemcy: 30%
Włochy: 6,1%
Francja: 6%
W. Brytania: 5,4%
Czechy: 4,3%
Holandia: 4,3%
import (najważniejsi partnerzy): Niemcy: 24,4%
Włochy: 7,9%
Rosja: 7,3%
Francja: 6,7%
Chiny: 4,6%
struktura użytkowania ziemi: — grunty orne: 50,9%
— łąki i pastwiska: 25,2%
— sady: 0,2%
— lasy i grunty leśne: 5,3%
— pozostałe: 18,4%

Wzrost PKB

Rok Wzrost PKB Rok Wzrost PKB
1992 1,5% 2000 4,0%
1993 3,8% 2001 1,0%
1994 5,2% 2002 1,4%
1995 7,0% 2003 3,8%
1996 6,0% 2004 5,3%
1997 6,8% 2005 3,2%
1998 4,8% 2006 5,5%(1)
1999 4,1%
(1) prognoza

Polska w rankingach

  • Wskaźnik Konkurencyjności Gospodarki
  • Wskaźnik Zaufania Inwestorów Zagranicznych 2004 (Foreign Direct Investment Confidence Index wg firmy konsultingowej A.T. Kearney): 12 miejsce. Ranking, s. 5.
  • Wskaźnik Globalizacji, obrazujący stopień integracji państw i społeczeństw ze światem (Globalization Index 2005, A.T. Kearney i Foreign Policy Magazine): 31 miejsce na 62. Ranking, s. 4
  • Światowy Wskaźnik Rozwoju Handlu Detalicznego, określający perspektywy rozwoju handlu (Global Retail Development Index, A.T. Kearney), Polska zajmuje 27. miejsce na świecie, za Meksykiem, tuż przed Indonezją: (Ranking s. 2)
  • Pod względem wielkości PKB Polska jest 23. gospodarką świata za RPA i przed Holandią: World Factbook (2004), ang. Wikipedia za MFW (prognoza na 2005);
  • PKB na 1 mieszkańca (przy zachowaniu parytetu siły nabywczej) wynosi:
  • 12.000 USD CIA World Factbook (2004); 57 miejsce na świecie wśród niepodległych państw;
  • 13.275 USD prognoza na 2005 ang. Wikipedia za MFW, 51 miejsce na świecie wśród niepodległych państw;
  • Wzrost PKB (2004): 5,3%; (2005): 5,6% (prognoza). GUS
  • W strukturze PKB (2003) udział rolnictwa wynosi 3%, przemysłu 31%, usług 66% World Factbook
  • Handel zagraniczny
  • Eksport w 2005 szacowany na 92,7 mld. $[9] dał 28. miejsce w świecie za Irlandią i przed Danią. W 2003 Polska była w pierwszej dziesiątce eksporterów [10] takich towarów jak: skóry, futra, soki, przetwory owocowe, owoce mrożone (16,3 % światowego eksportu), wyposażenie dystrybucji elektryczności, meble, wyroby drewniane, węgiel drzewny i kamienny, koks (13,5 %), złom, silniki spalinowe (10 %), żelazne materiały kolejowe, wyposażenie pojazdów szynowych, ceramika, wyroby hutnicze, statki (14,4 %), kotły, turbiny, siarka, zużyta odzież.
Pod względem wartości w 2003[11] najwięcej wyeksportowano w kolejności takich towarów jak: samochody, statki, części samochodowe, silniki spalinowe, meble, kable, odbiorniki telewizyjne, węgiel kamienny, hutnicze wyroby konstrukcyjne, opony.
W 2004 eksportowano głównie maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy - 38,4%, towary przemysłowe (surowcowe) - 23,7%, różne wyroby przemysłowe - 15,2%, żywność i zwierzęta żywe 7,6%, w tym miód - II największy światowy producent oraz I producent pyłku pszczelego;
  • Import w 2005 szacowany na 95,7 mld. $ [12] dał 26. miejsce na świecie za Turcją i przed Brazylią. Importuje się maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 38,7%, towary przemysłowe (surowcowe) 21%, chemikalia 14%, paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 9,1%, różne wyroby przemysłowe 8,3% (2004). Pod względem wartości w 2003 najwięcej importowano w kolejności takich towarów jak: ropa naftowa, samochody, lekarstwa, gaz ziemny, statki, części samochodowe, maszyny cyfrowe oraz czytniki optycznye itp., kamery telewizyjne z transmiterami radio-telefonicznymi, części do silników samochodowych, inne towary naftowe.

Infrastruktura

Telekomunikacja
Zobacz więcej w osobnym artykule: telekomunikacja w Polsce.
  • Liczba aktywnych telefonów komórkowych: 34,8 mln.(GUS czerwiec 2006)
  • Liczba telefonów stacjonarnych: 12,3 mln (GUS styczeń 2006)

Transport kolejowy

Szybka Kolej Miejska w Warszawie

Największą firmą zajmującą się przewozami kolejowymi jest grupa PKP S.A., w skład której wchodzi wiele spółek m.in.:

  • PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – odpowiedzialne za infrastrukturę,
  • PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o.- obsługujące pasażerski ruch regionalny i międzyregionalny (być może od grudnia 2006 wyłącznie połączenia regionalne),
  • PKP Cargo S.A. – przewóz towarów,
  • PKP Intercity Sp. z o.o. – połączenia "kwalifikowane", tj. pociągi EC, IC, Ex a także pociągi z niższą taryfą (TLK). Od grudnia 2006 spółka być może przejmie obsługę połączeń międzyregionalnych od PKP PR.

W niektórych województwach powstają spółki zajmujące się ruchem regionalnym tworzone wspólnie przez PKP oraz samorządy – na przykład koleje Mazowieckie w Województwie Mazowieckim.

W Gdańsku i Warszawie istnieję koleje aglomeracyjne poruszające się po torach PLK (SKM). W Warszawie istnieje też kolej dojazdowa (WKD), która porusza się po normalnotorowej linii do niej należącej.

Istnieje także wielu przewoźników nie powiązanych z PKP, obsługujących głównie transport towarowy. Między innymi: PCC RAIL SZCZAKOWA S.A., PTKiGK S.A. Rybnik, CTL. Kilku przewoźników posiada także licencje na przewozy osób, jednak z firm spoza PKP S.A. takie usługi są świadczone tylko przez operatorów działających na liniach wąskotorowych. Największym operatorem kolei wąskotorowych w Polsce jest Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z siedzibą w Kaliszu.

Pełną listę licencjonowanych przewoźników kolejowych można znaleźć na stronie www.utk.gov.pl

  • całkowita długość linii kolejowych: 23 852 km (2004)

Zdecydowana większość infrastruktury kolejowej znajduje się pod zarządem PLK S.A. Za dostęp do niej pobierane są od poszczególnych przewoźników opłaty.

Najważniejsze linie kolejowe to m.in.:

  • E30: granica z Niemcami – Wrocław – Katowice – Kraków – granica z Ukrainą;
  • E20: granica z Niemcami – Poznań – Warszawa – granica z Białorusią;
  • E65: granica z Czechami – Katowice – Warszawa – Gdynia;

Transport samochodowy

Dozwolone prędkości na polskich drogach
Powiększ
Dozwolone prędkości na polskich drogach

Na koniec 2005 w Polsce było zarejestrowanych 16 mln pojazdów samochodowych; w tym liczba samochodów osobowych wynosiła 12 mln. W ostatnich latach istnieje coraz większy import tanich używanych samochodów z Europy Zachodniej, co powoduje spadek sprzedaży samochodów nowych (z 632 tys. w 1999 do 235 tys. w 2005) oraz podniesienie wieku samochodów jeżdżących po polskich drogach. Ponad 87% wszystkich pojazdów zarejestrowanych w Polsce ma więcej niż 6 lat.[13] [14]

Do 2006 w Polsce było 382 tys. km dróg, w tym 253,7 tys. km dróg o nawierzchni twardej i 127 tys. km o nawierzchni gruntowej. Do końca lipca 2006 oddano do użytku 665 km autostrad w Polsce. Wg stanu na luty 2006 mamy 291 km funkcjonujących dróg oznaczonych jako polskie drogi ekspresowe.

Według raportu NIK 161/2005 z kontroli funkcjonowania transportu drogowego i kolejowego w latach 1990-2004: [15]

  • Polska jest korkiem komunikacyjnym Europy
  • polskie drogi należą do najbardziej niebezpiecznych w Europie
  • polskie drogi są w większości w nie dobrym stanie
  • tylko 9,9% dróg krajowych spelnia wymogi UE
  • 16,1% dróg posiada pęknięcia nawierzchni
  • 15,8% dróg posiada nierówną nawierzchnię
  • 36,8% dróg posiada koleiny
  • 21,4% dróg ma złe właściwości przeciwpoślizgowe
  • na 100 wypadków w Polsce 11 zabitych (dla porównania w UE na 100 wypadków jest 3 zabitych)
  • Polska mimo ogromnych zapóźnień w sferze dróg przeznacza tylko 0,3% PKB na ten cel (dla porównania w innych krajach od 0,5% do 1,5% PKB)
Zmiany w sieci dróg publicznych i w ich obciążeniu [15] [14]
Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Drogi publiczne o twardej nawierzchni (w tys. km): 218,4 237,1 249,8 248,3 250,3 248,6 252,3 253,7
Autostrady (w km): 212 246 358 337 405 405 552 552
Liczba zarejestrowanych samochodów (tys. szt.): 9041 11186 14106 14724 15525 15899 16701 16815
- samochodów ciężarowych (tys. szt.): 1045 1354 1879 1979 2163 2313 2392 2304

Najważniejsze drogi prowadzą:

Dużą rolę odgrywać mogą też w przyszłości:

Drogi odgrywają duże znaczenie, ponieważ ponad 80% ładunków jest przewożonych ciężarówkami. Oprócz tego przez Polskę porusza się wiele jadących po towary do Europy Zachodniej ciężarówek z krajów wschodniej części kontynentu – Estonii, Białorusi, Litwy, Łotwy, Rosji, Ukrainy i innych państw.

Komunikacja lotnicza

Polskie linie lotnicze to: PLL LOT, Centralwings, Direct Fly, EuroLOT, Fischer Air Polska i White Eagle Aviation. Na polskich lotniskach lądują również samoloty linii zagranicznych, m.in.: Air France, British Airways, Germanwings, Lufthansa, Ryanair, Sky Europe, Wizz Air i wiele innych. Główne lotniska znajdują się w: Warszawie (Okęcie), Krakowie (Balice), Katowicach (Pyrzowice), Gdańsku (Rębiechowo), Poznaniu (Ławica), Wrocławiu (Strachowice), Szczecinie (Goleniów), Łodzi (im. Władysława Reymonta), Rzeszowie (Jasionka), Bydgoszczy (Szwederowo). Sieć połączeń lotniczych w Polsce nie jest rozbudowana; większość połączeń odbywa się z pośrednictwem portu Okęcie. Polskie linie lotnicze posiadają samoloty: ATR (42 i 72) i Embraer (145, 170, 175) oraz Boeing (737, 757, 767; PLL LOT złożył zamówienie na 787 Dreamliner).

Komunikacja miejska

W Polsce komunikacja miejska składa się głównie z autobusów i tramwajów. Istnieje tylko jedna linia metra – w Warszawie. Szybki tramwaj funkcjonuje w Poznaniu (Poznański Szybki Tramwaj, tzw. "pestka") oraz w Łodzi wzdłuż trasy W-Z (Cityrunner); podobne torowiska są w budowie w Krakowie (Krakowski Szybki Tramwaj), w Szczecinie (Szczeciński Szybki Tramwaj) oraz w Łodzi wzdłuż osi Pn-Pd (Łódzki Tramwaj Regionalny – część najdłuższej w Europie linii tramwajowej).

Zobacz też

Edukacja i nauka

Słynni polscy naukowcy to: Mikołaj Kopernik, Maria Curie, Jan Heweliusz, Stefan Banach, Hugo Steinhaus, Kazimierz Bartel, Jan Czekanowski, Edward Loth, Jan Łukasiewicz, Eugeniusz Romer, Władysław Tatarkiewicz, Wacław Sierpiński, Władysław Orlicz, Juliusz Paweł Schauder, Stanisław Ulam, Alfred Tarski, Aleksander Wolszczan, Bronisław Malinowski, Bronisław Piłsudski, Ignacy Łukasiewicz, Marian Rejewski, Jerzy Różycki, Henryk Zygalski, Oskar Lange, Zygmunt Bauman, Leszek Kołakowski, Józef Kosacki, Wacław Struszyński, Gabriel Narutowicz, Ignacy Mościcki, Tytus Maksymilian Huber, Tadeusz Sendzimir, Stefan Bryła, Janusz Groszkowski, Stanisław Ryżko (pionier radaru), Mieczysław Wolfke, Mieczysław Bekker, Jan Czochralski, Stefan Drzewiecki, Wojciech Jastrzębowski, Kazimierz Leski, Józef Lipkowski, Kazimierz Prószyński, Kazimierz Siemienowicz, Jan Szczepanik, Tadeusz Tański.

Edukacja w szkołach publicznych w Polsce jest bezpłatna. Płatne są jedynie studia wyższe niestacjonarne. W Polsce powstała jedna z najstarszych uczelni w Europie, tj. Akademia Krakowska. Ponieważ Polska została wyniszczona kilkoma wojnami w XVII wieku i na początku XVIII, polska nauka znajdowała się w stagnacji. Odradzać się jednak zaczęła za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, za którego czasów powołano Komisję Edukacji Narodowej, uważana przez wielu historyków polskich i zachodnich za pierwsze ministerstwo edukacji na świecie. W tym czasie odradzało się także polskie piśmienncitwo, przemysł i handel. Dalszy rozwój został stłumiony przez państwa ościenne, które obawiały się wzrostu znaczenia Polski.

Zobacz też

Opieka zdrowotna

Zobacz więcej w osobnym artykule: system opieki zdrowotnej w Polsce.

Kultura, sztuka i środki masowego przekazu

Zobacz: kultura Polski

Polska kultura i literatura należy do najbogatszych spośród słowiańskich.

Muzyka

Zobacz więcej w osobnym artykule: muzyka polska.

Najsłynniejsi polscy kompozytorzy to: Fryderyk Chopin, Witold Lutosławski, Henryk Mikołaj Górecki, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Krzysztof Penderecki, Henryk Wieniawski, Krzysztof Komeda.

Literatura

Zobacz więcej w osobnym artykule: Literatura polska.

Najsłynniejsi pisarze polscy to: Jan Kochanowski, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Władysław Reymont, Stefan Żeromski, Stanisław Wyspiański, Jarosław Iwaszkiewicz, Witold Gombrowicz, Bruno Schulz, Zygmunt Krasiński, Stanisław Przybyszewski, Witkacy, Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska, Czesław Miłosz i Stanisław Lem.

Początki literatury polskiej w średniowieczu

Polska literatura średniowieczna miała przede wszystkim charakter religijny. Przez wiele lat nieformalnym hymnem Polski pozostawała Bogurodzica. Pierwszym zapisanym zdaniem w języku polskim jest: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj.

Renesans i Barok

Pierwszym wybitnym polskim lirykiem był Jan Kochanowski. W czasach baroku tworzyli Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.

Oświecenie

Polskie Oświecenie zaczęło się dosyć późno. W tym okresie tworzyli Ignacy Krasicki, autor pierwszej polskiej powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Julian Ursyn Niemcewicz. Rozwijała się wtedy publicystyka, np. Hugona Kołłątaja. Wybitnym dziełem z tego okresu jest powieść Podróż do Ciemnogrodu Stanisława Kostki Potockiego.

Romantyzm
Okładka pierwszego wydania Pana Tadeusza
Powiększ
Okładka pierwszego wydania Pana Tadeusza

Pierwszym polskim romantykiem był Antoni Malczewski, autor wzorowanej na dziełach Byrona Marii. Romantyk Adam Mickiewicz był twórcą najważniejszej polskiej epopei narodowej Pana Tadeusza. Dramatopisarz Juliusz Słowacki uważany jest przez wielu historyków literatury za jednego z najwybitniejszych twórców w historii teatru. Tworzył wtedy także dramatopisarz Zygmunt Krasiński, wybitny poeta Cyprian Kamil Norwid.

Pozytywizm

Pozytywizm zapoczątkował proces przeobrażenia literatury pięknej w literaturę tendencyjną, która miała zapoznać Polaków z nowym programem i ukształtować nowe postawy społeczne. Powstały różne ważne i wielkie dzieła jak: Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Lalka i Faraon Bolesława Prusa czy eseistyki Aleksandra Świętochowskiego

Pozytywizm jest uważany za epokę, w której nastał regres poetycki, jednak na uwagę zasługuje twórczość Marii Konopnickiej oraz Adama Asnyka. Konopnicka tworzyła lirykę zaangażowania społecznego, wcielając w życie elementy poglądu pozytywistycznego sięgając do ludowej poezji chłopskiej. Ważną częścią jej twórczości są bajki dla dzieci, wiersze patriotyczne a także Rota, która pełniła funkcję hymnu narodowego. Adam Asnyk to autor licznych wierszy miłosnych, które są powszechne w czasach współczesnych. Są też śpiewane przez muzyków i wykorzystywane przez liryków opisujących przyrodę, głównie tatrzańską.

Młoda Polska

Młoda Polska jest samookreśleniem grupy artystów z lat 1890-1918 i pochodzi z manifestu programowego Artura Górskiego, w którym skrytykował on pozytywistów i przedstawił program literacki młodych twórców. W programie zwrócono uwagę na ponadprzeciętność artysty, podniesiono go do rangi wieszcza, zwykłego człowieka zaś nazwano "filistrem", czyli osobą ograniczoną. Żądano wolności oraz oddzielenia sztuki od dziedzictwa kulturowego. Powstaje hasło "sztuka dla sztuki" oznaczające rezygnację z obywatelskich powinności piśmiennictwa, a położenie nacisku na indywidualizm i jednostkowe przeżycie. Jednocześnie niektórzy twórcy kontynuowali problematykę wyzwoleńczą.

XX wiek

Polska miała w XX wieku czterech noblistów w dziedzinie literatury: Henryka Sienkiewicza, Władysława Reymonta, Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską. Inny ważni pisarze to Witkacy, Bruno Schulz i Witold Gombrowicz, którzy zalicza się do awangardy; twórca fantastyki naukowej Stanisław Lem, który przewidział w swoich dziełach ogromną liczbę odkryć naukowych, które stały się faktem: biotechnologia, sieć, rzeczywistość wirtualna. Inni ważni pisarze to: Tadeusz Konwicki, Stefan Chwin, Jerzy Prokopiuk, Paweł Jasienica, Tadeusz Różewicz, Józef Mackiewicz.

Portrety polskich pisarzy i poetów

Zobacz też

Sport

Zobacz więcej w osobnym artykule: sport w Polsce.

Najpopularniejszym sportem w Polsce jest piłka nożna. Popularna jest także siatkówka, po zdobyciu mistrzostwa Europy w 2003 i 2005 przez reprezentację narodową kobiet, tkz. "Złotka", oraz wicemistrzostwa świata w 2006 przez reprezentację narodową mężczyzn, i koszykówka, choć polskie ligi i reprezentacje nie stoją na wysokim poziomie. W ostatnim okresie na znaczeniu zyskały skoki narciarskie dzięki sukcesom Adama Małysza i Formuła 1 za sprawą Roberta Kubicy, jak i pływanie dzięki sukcesom m.in. Otylii Jędrzejczak.

Siły zbrojne

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojsko Polskie.
ORP Nawigator
Powiększ
ORP Nawigator

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej to główne określenie wojska polskiego, dzielącego się na: Siły powietrzne, Wojsko Lądowe oraz Marynarka Wojenna. Ich głównym zadaniem jest obrona granic Polski przed atakami z zewnątrz, oraz współpraca z NATO. Polskie SZ liczyły 1 stycznia 2006 137 200 żołnierzy i poborowych w służbie czynnej.

Głównym zadaniem Sił Powietrznych jest prowadzenie operacji mających na celu uzyskanie przewagi w powietrzu i wspieranie oddziałów innych Rodzajów Sił Zbrojnych. Składają się z Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Wojsk Radiotechnicznych.

Ich prekursorem były siły powietrzne Błękitnej Armii podczas I wojny światowej. Do 1 lipca 2004 nosiły nazwę: Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej (WLOP RP), które z kolei zostały utworzone 1 lipca 1990 przez połączenie dwóch rodzajów sił zbrojnych: Wojsk Lotniczych i Wojsk Obrony Powietrznej Kraju.

Prawo wizowe

Zobacz więcej w osobnym artykule: prawo wizowe.

Obywatele większości krajów europejskich nie potrzebują wizy na przebywanie w Polsce. Prawo to dotyczy także obywateli USA i dwudziestu trzech innych pozaeuropejskich państw (2006).[16] Obywatele Rosji, Ukrainy i Białorusi od dnia 1 października 2003 są objęci obowiązkiem wizowym, co jest następstwem polskiego członkostwa w strukturach UE od dnia 1 maja 2004.

Do 90 dniowego pobytu bez wizy na terenie Polski upoważnieni są obywatele: Andory, Argentyny, Australii, Austrii, Belgii, Boliwii, Brazylii, Brunei, Bułgarii, Chile, Chorwacji, Czech, Cypru, Danii, Ekwadoru, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Gwatemali, Hiszpanii, Holandii, Hondurasu, Hongkongu, Irlandii, Islandii, Izraela, Japonii, Kanady, Kostaryki, Liechtensteinu, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Makau, Malezji, Malty, Meksyku, Monako, Niemiec, Nikaragui, Norwegii, Nowej Zelandii, Panamy, Paragwaju, Portugalii, Południowej Korei, Rumunii, Salwadoru, San Marino, Singapuru, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Urugwaju, USA, Watykanu, Węgier, Wenezueli i Włoch.

Do 180 dniowego pobytu bez wizy na terenie Polski upoważnieni są obywatele Wielkiej Brytanii.

Przypisy

  1. 2002, za The World Factbook
  2. 2,0 2,1 2,2 Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2006. (GUS), [1]
  3. 3,0 3,1 Siedziba wojewody.
  4. 4,0 4,1 Siedziba sejmiku wojewódzkiego.
  5. Dane dot. religijności z GUS (2006): [2]
  6. Treść umowy podano w Dz. U. 52.11.63, Wikisource: Tekst umowy o zmianie granic z 1951, [3]
  7. Najbardziej na północ wysuniętą latarnią morską w Polsce jest latarnia na przylądku Rozewie, położona niedaleko Władysławowa i czasem to Rozewiu przypisuje się – błędnie – skrajnie północne położenie w Polsce; jest ona jednak o kilkaset metrów mniej wysunięta w morze, niż plaże Jastrzębiej Góry.
  8. W różnych źródłach podawane są odmienne liczby gatunków ssaków żyjących na terenie Polski: od 89 do 107.
  9. https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2078rank.html CIA - The World Factbook
  10. http://www.nationmaster.com/cat/eco-economy NationMaster - Economy Statistics za International Trade Statistics
  11. International Trade Centre
  12. CIA - The World Factbook
  13. Samar.pl, "Polska: Sprzedaż samochodów osobowych i dostawczych w styczniu (2006) wciąż w dołku", 9 lutego 2006, [4].
  14. 14,0 14,1 Główny Urząd Statystyczny (GUS), "Raport: Transport - Wyniki działalności w 2005 r.", 2005, [5].
  15. 15,0 15,1 Najwyższa Izba Kontroli (NIK), "Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania transportu drogowego i kolejowego w latach 1990-2004", 2005, [6].
  16. Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych, "Countries whose citizens are not required to have a visa when entering Poland", [7] (en)

Zobacz też

Linki zewnętrzne

THIS WEB:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2006:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu