Szwecja

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: Szwecja - wieś w Polsce.

Szwecja, Królestwo Szwecji (Sverige, Konungariket Sverige) – państwo w Europie Północnej, zaliczanym do państw skandynawskich. Szwecja jest członkiem Unii Europejskiej od 1995 roku.

Konungariket Sverige


Flaga Szwecji	Godło Szwecji

Dewiza: (szw.) För Sverige i tiden¹

Język urzędowy

oficjalnie brak, szwedzki de facto

Stolica

Sztokholm

Ustrój polityczny

monarchia konstytucyjna

Głowa państwa

król Karol XVI Gustaw Bernadotte

Następczyni tronu

księżniczka Wiktoria Bernadotte

Szef rządu

premier Fredrik Reinfeldt

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

54. na świecie
449 964 km²
8,67%

Liczba ludności
• całkowita (luty 2006)
• gęstość zaludnienia

84. na świecie
9 060 430
20,1 osób/km²

Jednostka monetarna

korona szwedzka (SEK)

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC+2 - lato

Hymn państwowy

Du gamla, du fria (Tyś starodawna, Tyś wolna)

+46

¹ dewiza króla Karola XVI Gustawa

[edytuj] Wiadomości ogólne

Wyznanie: luteranie 87%, katolicy 1,7%, zielonoświątkowcy 1,1%, prawosławni, baptyści, muzułmanie, żydzi, buddyści
Podział administracyjny: 21 regionów (län)
PKB: 29 800 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca (2005)
Władza ustawodawcza: jednoizbowy parlament Riksdag wybierany w głosowaniu powszechnym na 4-letnią kadencję (349 członków)
Główne mniejszości: Finowie 2,5%, Lapończycy 1,7%
Produkcja energii opiera się głównie na pozyskiwaniu energii wodnej i jądrowej.

[edytuj] Geografia

Całkowita granica lądowa: 2205 km
Długość wybrzeża: 3218 km
Długość granic z sąsiadującymi państwami:
- Finlandia 589 km
- Norwegia 1619 km
Najwyższy punkt: Kebnekaise 2111 m n.p.m.
Najniższy punkt: Morze Bałtyckie 0 m

Największe jeziora:
Wener (Vänern),
Wetter (Vättern),
Melar (Mälaren),
Hjälmaren,
Storsjön,
Hornavan .

Największe miasta:
1. Stockholm(774 411 ludzi)
2. Göteborg (487 028 ludzi)
3. Malmö (272 634 ludzi)
4. Uppsala (183 911 ludzi)
5. Västerås (132 344 ludzi)
6. Örebro (128 170 ludzi)
7. Norrköping (124 729 ludzi)
8. Helsingborg (122 349 ludzi)
9. Jönköping (121 229 ludzi)
10. Linköping (96 458 ludzi)

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Szwecji.

Szwecja podzielona jest na 21 regionów administracyjnych (szw. län). Regiony te dzielą się na 290 gmin (kommuner).

[edytuj] System polityczny

[edytuj] Konstytucja

Szwecja jest monarchią konstytucyjną. Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej skład wchodzą oddzielne dokumenty:

„Akt o formie rządów” z 1974 r.
„Ustawa o wolności prasy” z 1948 r.
„Akt o sukcesji tronu” z 1810 r.
"Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu" z 1991r.

Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze „Akt o Riksdagu”, który ma niższą rangę, niż wcześniej wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami . Tym niemniej można ją znaleźć obok trzech wcześniej wspomnianych aktów w kolejnych wydaniach „Konstytucji Szwecji”. Obecnie obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975 roku. Uchwalono ją po długich dyskusjach zapoczątkowanych w 1954 roku. Dyskusję tę zainicjował spory rozdźwięk między treścią ówczesnej konstytucji dającą w systemie ustrojowym przewagę królowi, a rzeczywistością, w której dominował parlament kontrolowany przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (SAP). W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że Szwecja jest państwem, w którym reformy systemu politycznego następują bardzo powoli i zazwyczaj polegają na akceptacji istniejących już w rzeczywistości rozwiązań.

[edytuj] Monarcha

Karol XVI Gustaw, król Szwecji.

Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Przez wieki systematycznie je tracił na rzecz innych organów państwowych: parlamentu, rządu i innych urzędów centralnych. Formalnie jednak nadal jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są one nawet mniejsze od uprawnień królowej brytyjskiej. Do kompetencji szwedzkiego króla zaliczamy zatem:

reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko – luterańskim,
uroczyste otwieranie sesji Riksdagu,
wręczanie Nagrody Nobla,
udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu .

Gwardia króla w Sztokhomie.

Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych pracach rządu. Co ciekawe, król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera i zatwierdzania nominacji ministrów. Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajdujemy w „Akcie o formie rządu” mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny. Obecnie na tronie szwedzkim zasiada Karol XVI Gustaw. Wywodzi się on z dynastii Bernadotte, której założycielem był marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte – późniejszy Karol XIV Jan.

[edytuj] Parlament

Zobacz więcej w osobnym artykule: Riksdag.

[edytuj] Rząd

Premier Szwecji Fredrik Reinfeldt

Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, a druga to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne. Ich urzędnicy są apolityczni i dobrze wykształceni. Zadaniem tych urzędów jest bieżące zarządzanie. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. Dzięki niej zwiększa się sprawność działania instytucji państwowych. Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje kierowania i zarządzania. Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej, gdyż w Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że możliwe są rządy partii, która w Riksdagu jest mniejszością. Wynika ona z pragmatyzmu Szwedów skłonnych do kompromisu i przedkładania interesu państwa nad interesem partyjnym. Z tej zasady często korzystała SAP. Premiera powołuje talman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych wyborach. Jak już wspomniałam wcześniej w Szwecji istnieje instytucja wotum nieufności. Jeśli otrzyma je premier, do dymisji musi podać się cały rząd, to powoduje m.in. niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy jednego premiera. Dobrym przykładem jest T. Erlander, który rządził w latach 1946 – 1969 . Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem, ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa. Rząd powołuje również własnych ombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilno – prawnych. Obecnie premierem jest Fredrik Reinfeldt. Stoi na czele rządu mniejszościowego zależnego od głosów Zielonych i komunistów. Obecny rząd składa się z premiera i 22 ministrów. Wśród nich jest wiele kobiet.

[edytuj] System partyjny

Parlament Szwedzki.

Sztokholm.

W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznych Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%. Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu, akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu. Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, ścisłych związków z Kościołem, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy wielkiego kapitału. Kolejna ważna partia to Partia Liberalna (FP), która jest zwolenniczką „socjalnego liberalizmu”. Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących. Należy wspomnieć również o Partii Centrum, która jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości. Trzeba również powiedzieć o Partii Chrześcijańsko – Demokratyczna (KdS), która określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy. W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni, dla których priorytetem jest oczywiście ochrona środowiska. Jak więc widać system partyjny Szwecji bogaty jest w partie, ale dominuje w nim zdecydowanie jedna z nich – SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz ją straciła w 1991, kiedy koalicję utworzyły MSP, CP, FP i KdS.

[edytuj] Język

Göteborg.

Oficjalnym językiem Królestwa Szwecji jest język szwedzki (svenska), język z grupy skandynawskiej języków germańskich; używany przez 9 mln ludzi: w Szwecji (7,8 mln) i Finlandii (300 tys.) jest tam językiem urzędowym. Odrębny język już od VIII wieku, najstarsze zabytki językowe pochodzą z XII wieku. Powstanie nowoczesnego języka szwedzkiego datuje się na rok 1526, kiedy to wydano szwedzkie tłumaczenie Biblii. W zasadzie nie ma większych wątpliwości co do tego, że język szwedzki jest oficjalnym językiem tego państwa, jednak wraz z ustawowym wprowadzeniem języków mniejszości (fińskiego, tornedalsko-fińskiego, lapońskiego, języka Romów i jidisz) 1 kwietnia 2000 sprawa stwierdzenia oficjalności języka szwedzkiego stała się tematem dyskusji.

Większość Szwedów, zwłaszcza tych poniżej 50 lat, nie ma większych trudności w rozumieniu i mówieniu po angielsku. Wynika to ze związków handlowych tego kraju, popularności wycieczek zagranicznych oraz z tego, że większość programów telewizyjnych i filmów nadawana jest z napisami, a nie z dubbingiem czy lektorem. Język angielski jest zwykle nauczany począwszy od czwartej klasy szkoły podstawowej. Wielu uczniów bierze także lekcje innych języków, najczęściej francuskiego lub hiszpańskiego.

Carl Larsson: Lucia, 1908

[edytuj] Święta i zwyczaje

Szwedzi obchodzą tradycyjne święta protestanckie: Boże Narodzenie (Jul), Wielkanoc (Påsk), Zielone Świątki (Pingst), Wniebowstąpienie (Kristi himmelsfärd). Świeckie dni świąteczne to 1 maja z tradycyjnymi pochodami ruchu robotniczego i 6 czerwca, od 2005 r. Święto Narodowe Szwecji. Szwedzi obchodzą też święta o tradycji pogańskiej: Wieczór Walpurgii (Valborg), 30 kwietnia i Noc świętojańską (Midsommar). 13 grudnia tradycyjnie świętuje się przynoszącą światło Świętą Łucję (Sankta Lucia).