Prawosławie
Z Wikipedii
| Prawosławie | |
| Główna religia | Chrześcijaństwo |
| Klasyfikacja religii | |
Prawosławie - doktryna ortodoksyjnego (gr. orthodoxos - prawdziwie, prawidłowo wierzący) Kościoła chrześcijańskiego - jednej z dwóch grup Kościołów powstałych w wyniku rozłamu w Kościele chrześcijańskim z 1054 roku (tzw. schizmy wschodniej, lub, co uznaje się za historycznie bardziej uzasadnione - schizmy wielkiej).
Choć w chrześcijaństwie już wcześniej pewne grupy podążały własną drogą (szczególnie liczne są kościoły wschodnie powstające jako herezje w opozycji do ustaleń kolejnych soborów, jak nestoriański czy monofizycki), moment oddzielenia się od siebie katolicyzmu (rzymskiego) i prawosławia wyznacza - jak na razie ostateczny - koniec kościoła uniwersalnego, rozumianego jako związek pierwiastka wschodniego i zachodniego na terytorium daw. Imperium Romanum. Po zerwaniu łączności eucharystycznej Kościoła lokalnego Rzymu z Kościołami lokalnymi na Wschodzie wspólnota nazwana została Kościołem (kościołami) wschodnim, często także wschodnim katolickim (by podkreślić odrębność grup małych, heretyckich k. lokalnych).
Spis treści |
[edytuj] Rozłam chrześcijaństwa
Genezy rozłamu chrześcijaństwa upatruje się w pogłębianiu różnic cywilizacyjnych między greckim Wschodem a łacińskim Zachodem oraz w pogłębianiu się różnic doktrynalnych i teologicznych takich jak: pojawienie się dodatku filioque do Symbolu Wiary na Zachodzie (dzisiaj niekiedy interpretuje się je obustronnie jako konflikt nie merytoryczny, a semantyczny), zapożyczanie systemów filozoficznych neoplatonizmu św. Augustyna, które wpłynęły na kierunek rozwoju teologii łacińskiej i spowodowały powstanie scholastyki w Kościele zachodnim (na Wschodzie wystrzegano się filozofii greckiej, korzystając jedynie z jej pojęć, a nie całych systemów). Problem stanowił również brak dialogu teologicznego chrześcijańskiego Zachodu i Wschodu, w wyniku czego w momencie rozłamu Kościół rzymski znał jedynie łacińskie pisma i przekłady greckich ojców Kościoła.
Bezpośrednią przyczyną rozłamu były roszczenia papieża o prymat jurysdykcyjny nad pozostałymi Kościołami lokalnymi, co było niezgodne z postanowieniami Soborów Powszechnych. Mimo wielu prób zjednoczenia Kościołów (Sobór Lyoński II w 1274 r., Sobór Florencki w 1439 r. czy unia brzeska z 1596 r.) nigdy do tego nie doszło. Takie wydarzenia jak złupienie Konstantynopola w 1204 r. przez krzyżowców (IV krucjata), czy próby likwidacji konfesji w Polsce w wyniku unii brzeskiej i powstanie grekokatolicyzmu, powodowało narastanie uprzedzeń. Przyczyną niepowodzenia prób przezwyciężenia podziału stał się upadek Bizancjum w 1453, który pozbawił te wysiłki racji politycznej.
[edytuj] Charakterystyka prawosławia
Doktryna prawosławia opiera się na dekretach siedmiu pierwszych soborów powszechnych i przekazach ojców Kościoła. Nie uznaje ustanowionego po tzw. "schizmie wschodniej" (wielkiej) w Kościele zachodnim prymatu jurysdykcyjnego biskupa Rzymu, opierając się na tradycji Kościoła starożytnego; dogmatu o "Filioque", czyli pochodzenia Ducha Świętego od także Syna (teologowie prawosławni tłumaczą, że Bóg Ojciec, jest jedynym źródłem i Syna i Świętego Ducha. Dlatego Bazyli Wielki napisał "Bóg jest jeden bo Ojciec jest jeden"); odrzuca też ideę odpustu, czyśćca, dogmat o niepokalanym poczęciu Najświętsza Marii Panny, dogmat o Wniebowzięciu Matki Boskiej (dwa ostatnie to nowe elementy wprowadzone do nauki kościoła rzymskokatolickiego, nauczanie o grzechu pierworodnym Augustyna z Hippony oraz celibat niższego duchowieństwa (diakonów i prezbiterów).
Ważnym w Kościele prawosławnym jest fakt znaczącej odmienności eklezjalno-liturgicznej, konkretnie w pojmowaniu Kościoła jako wspólnoty soborowej (scs. sobornost'), co wyklucza prymat papieża (jakiegokolwiek biskupa), a co za tym idzie uznanie jego nieomylności w sprawach wiary i moralności (co postuluje KRK w uchwalonym na Vaticanum I dogmacie). Istnieją również różnice w pojmowaniu życia duchowego i sakramentalnego (choć uznaje się często obecnie tożsamo rozróżnienie siedmiu sakramentów, jakkolwiek nie jest to prawo w sensie dogmatycznym). Kościół prawosławny uważa się za jedynego "depozytariusza wiary" oraz za jedyny ściśle trzymający się Tradycji Ojców Kościoła katolickiego, powołanego przez Jezusa Chrystusa
Strukturę Kościoła tworzą cztery starożytne patriarchaty (składowe dawnej [[pentarchia}pentarchii]]) - Konstantynopolitański (nazywany ekumenicznym; biskup tego miasta ma tytularne pierwszestwo primus inter pares w prawosławiu), jerozolimski, antiocheński i aleksandryjski,pięć późniejszych patriarchatów: rosyjski (moskiewski, od 1589), gruziński, bułgarski, rumuński (od 1925), serbski i 6 kościołów autokefalicznych (niezależnych), w tym PAKP oraz kilka mniejszych, autonomicznych. W prawosławiu duże znaczenie mają autonomiczne, podlegające biskupom klasztory, nazywane monastyrami (te o szczególnie wysokiej randze, podlegające patriarsze to mon. tzw. stauropigalne). W prawosławiu istnieje silna tradycja dużej autonomii organizacyjnej - tzw. autokefalia (od gr. auto i kephalos - głowa).
Autorytetem zdolnym ogłaszać prawdy dogmatyczne jest tylko sobór powszechny, aczkolwiek istnieją też pewne prawdy przyjęte po zakończeniu ostatniego z Soborów, które zostały uznane przez całą Cerkiew. (Przykładem jest doktryna św. Grzegorza Palamasa o niestworzonej naturze łaski), ponieważ cerkiew wierzy, że każde twierdzenie usprawiedliwia się jedynie zaakceptowane przez całą wspólnotę kościoła - taką aprobatę muszą uzyskać także uchwały soborów. Jednak nie były to zwykle ustalenia o randze dogmatu tych z okresu patrystycznego (Ojców Kościoła), a raczej porządkujące i dostosowujące Kościół do nowych warunków (tj. z zakresu p. kanonicznego). Ilość prawd dogmatycznych w Cerkwi Prawosławnej jest o wiele mniejsza niż w katolicyzmie, twierdzi się, że dogmatyzować należy tylko prawdy zagrożone - ta zasada tłumaczy, dlaczego nie zapisano w dogmatach nowych prawd mariologicznych (jak wniebowzięcie Maryi). Dogmaty Soborów Powszechnych uznawane są przez całą Cerkiew jako stałe, niezmienne części wiary, o wiele więcej jednak występuje tu teologumenów (prywatnych, dopuszczalnych ale nie obowiązkowychopinii teologicznych), które pozostawiają wiele spraw otwartych (np. nie neguje się Wniebowzięcia MB, ale też nie widzi się potrzeby podniesienia do rangi dogmatu). Kościół prawosławny nie wykazuje potrzeby dogmatyzacji wiary w takim stopniu jak katolicki, zostawiając wiele spraw natury moralnej i etycznej do indywidualnego rozpatrzenia na poziomie wierny-opiekun duchowy. To właśnie tłumaczy brak oficjalnego stanowiska Cerkwi w sprawie np. antykoncepcji, a zauważa się głosy pozwalające na to.
Liturgia
Prawosławie uznaje liturgię za istotną formę przekazu wiary, zgodnie z zasadą lex orandi lex credendi (łac. "reguła modlitwy jest regułą wiary"). Do tradycji liturgicznych należą gesty oraz czynności, wyjątkiem są tylko słowa padające w trakcie nabożeństwa.
Najważniejszym obrządkiem w Cerkwi prawosławnej jest obrządek bizantyjski, ale dopuszcza się również inne (np. koptyjski lub tzw. ryt zachodni oparty o anglikańską The Book of Common Prayer). Istnieją wspólnoty prawosławne na Zachodzie, które uznają, że właściwe jest dla nich używanie obrządków zachodnich (które istniały w Kościele rzymskim przed schizmą).
Rodzaje sprawowanych Świętych Liturgii:
- Liturgia Św. Jana Złotoustego - odprawiana w większość dni w roku, i w soboty wielkiego postu;
- Liturgia Św. Bazylego Wielkiego - odprawiana w niedziele Wielkiego Postu, w Boże Narodzenie, Św. Bazylego;
- Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów (Liturgia Papieża Grzegorza Wielkiego)- odprawiana we środy i piątki wielkiego postu;
- Liturgia Św. Jakuba - wg starożytnego rytu, odprawiana w dniu Św. Jakuba w katedrach.
[edytuj] Ikony
Innym ważnym sposobem wyrażania tradycji jest sztuka. Ikony, szczególnie popularny jej rodzaj w prawosławiu, ma znaczenie nie tylko przedstawiające, jest także objawieniem Boga. Z tego powodu pisarze ikon nie mają pełnej swobody twórczej i muszą uwzględniać ważne aspekty religijne swojego dzieła. W szczególności istotne jest, żeby ikonograf (scs. ikonopisiec) był dobrym wiernym Kościoła, a sam akt twórczy był poprzedzony spowiedzią i przyjęciem eucharystii.
Ikony są częścią tradycji prawosławia na równi z Biblią, soborami, ojcami Kościoła, liturgią i kanonami. Nazywa się je objawieniem bożym przedstawionym za pomoca kreski i barwy, jak w Piśmie Świętym słowem. Kościół prawosławny uznaje je wszystkie za pochodzące od Ducha Świętego oraz nawzajem ze sobą powiązane. Podobnie powiązana jest prawosławna teologia i mistycyzm, miłość Boga i ludzi, a także osobista wiara poszczególnych członków Kościoła i liturgia nabożeństw. Ta jedność jest traktowana jako podstawowy warunek prawidłowego życia duchowego Kościoła. Według Ewagriusza prawdziwa modlitwa jest równoznaczna z uprawianiem teologii, zaś św. Maksym stwierdził, że teologia pozbawiona rzeczywistego przeżycia mistycznego, jest teologią demonów.
[edytuj] Prawo kanoniczne
W Kościele prawosławnym kanony związane z organizacją i dyscypliną były ustalane zarówno przez sobory powszechne jak i lokalne a także przez biskupów. Zbiory kanonów z komentarzami tworzyli w Bizancjum Teodor między innymi Balsamon, Zonaras. W 1800 r. ukazał się „Ster” (gr. Pedalion, cs. Kormczaja Kniga) świętego Nikodema ze Świętej Góry, który jest wzorcowym greckim komentarzem do kanonów. Część tych kanonów jest jednak dziś anachroniczna i wymaga uporządkowania przez przyszły sobór powszechny.
Mimo że kanony są tylko doczesnymi regulacjami dogmatów, są ważne jako próba ich realizacji w zmiennych warunkach życia Kościoła i wiernych, i uznawane są pośrednio także za część tradycji.
[edytuj] Sobory powszechne
Według Kościoła prawosławnego prawdy wiary określone w ramach siedmiu soborów powszechnych mają znaczenie równorzędne z Pismem Świętym, a więc są w nim autorytetem absolutnym.
Najważniejszy jest Nicejsko-Konstantynopolitański Symbol Wiary, wypowiadany w każdej sprawowanej Eucharystii oraz codziennie w trakcie nabożeństw Środka Nocy (gr. Mesonyktikon, cs. полунощница) i Powieczerza (gr. Apodeipnon, cs. повечерїе). Ponieważ sobory powszechne oficjalnie nie zaświadczały autorytetu Apostolskiego i Atanazjańskiego Wyznania Wiary, mają one mniejsze znaczenie. Wprawdzie Apostolskie Wyznanie Wiary (Skład apostolski) jest uznawane, ale nie jest wypowiadane w prawosławnych nabożeństwach, podobnie Atanazjańskie Wyznanie Wiary (Quicumque), które poza tym pojawia się czasem, (oczywiście bez Filioque), w Horologionie (cs. Czasosłow, Księdze Godzin Kanonicznych).
[edytuj] Późniejsze sobory
Po siedmiu soborach powszechnych, tj. od 787 r., prawosławie kształtowało się pod wpływem soborów lokalnych (w których brali udział tylko niektórzy patriarchowie lub były zwoływane przez autokefalie) i listów oraz wyznań wiary poszczególnych biskupów. Nie są one uznawane za nieomylne, lecz jeśli przyjmuje je reszta Kościoła, to ich ranga wzrasta niemal do autorytetu prawd ogłoszonych przez sobory powszechne. W odróżnieniu jednak od prawd wiary soborów powszechnych, mogą być poprawiane lub uznawane tylko w pewnych częściach. Najważniejsze z tych dokumentów to:
- Encyklika św. Focjusza (867).
- Pierwszy list Michała Cerulariusza do Piotra z Antiochii (1054).
- Postanowienia soborów w Konstantynopolu z lat 1341 oraz 1351 w kwestii sporów hezychastycznych.
- Encyklika św. Marka z Efezu (1440-1441).
- Wyznanie Wiary Gennadiusza, patriarchy Konstantynopola (1455-1456).
- Odpowiedzi udzielone luteranom przez patriarchę Jeremiasza II (1573-1581).
- Wyznanie Wiary Mitrofana Kritopoulosa (1625).
- Prawosławne Wyznanie Wiary Piotra Mohyły w wersji poprawionej (uznane przez sobór w Jassach w 1642).
- Wyznanie Wiary Dosyteusza (uznane przez sobór w Jerozolimie w 1672 r.).
- Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona Nieposiadaczom (1718-1723).
- Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona papieżowi Piusowi IX (1848).
- Odpowiedź Synodu Konstantynopolitańskiego udzielona papieżowi Leonowi XIII (1895).
- Encykliki Patriarchatu Konstantynopola o chrześcijańskiej jedności i „ruchu ekumenicznym”.
Współcześnie wielu uczonych z kręgu prawosławia odrzuca stosowaną do nich (zwłaszcza do pozycji 5.-9.) nazwę "Księgi Symboliczne".
[edytuj] Tradycja Święta: źródło prawosławnej wiary
Tradycja w prawosławiu ma szczególne znaczenie, a w jej skład wchodzi Pismo Święte, Symbole Wiary, postanowienia soborów powszechnych i dokumenty pochodzące od ojców Kościoła, kanony, księgi liturgiczne oraz ikony, rozumiane jako spójny system religijny. Tradycja ustna pojmowana jest czasem przez inne wyznania oddzielnie od tradycji pisanej, czyli Biblii. Przyjmują ten punkt widzenia niektórzy wierni prawosławni, inni jednak przypominają, że są one częścią tego samego dziedzictwa. Jednocześnie trzeba pamiętać, że waga różnych elementów Tradycji nie jest w prawosławiu jednakowa.
Kościół prawosławny uznaje za swoje zadanie odczytywać, przeżywać i przekazywać tradycję chrześcijańską bez uszczerbku. Należy odróżnić tak określoną tradycję od tradycji ludzkich, zwyczajów, które niekoniecznie muszą być prawdziwe, dlatego współcześni prawosławni starają się badać przeszłość i przyjmować ją krytycznie, i uznają, że mogą być w tym pomocne kontakty z zachodnim chrześcijaństwem. Twórcze odczytywanie tradycji wynika także z konieczności jej bezpośredniego przeżywania.
[edytuj] Bibliografia
- Evdokimov P., Prawosławie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2003;
- Keller J., Prawosławie, Państwowe wydawnictwo Iskry, Warszawa 1982;
- Ware K., Kościół prawosławny, ISBN 8-387-28124-7;
- Zernov N. Wschodnie chrześcijaństwo, wydanie polskie - Instytut Wydawniczy Pax 1967 (brak numeru ISBN).
[edytuj] Zobacz też
- Cerkiew prawosławna
- ikona, ikonostas
- krzyż prawosławny
- świątynia prawosławna
- patriarcha ekumeniczny
- teolodzy prawosławni
- Ukraiński Kościół Prawosławny
