Polen
| Rzeczpospolita Polska | |||
|
|||
|
|
|||
| Basisgegevens | |||
| Officiële landstaal: | Pools | ||
| Hoofdstad: | Warschau | ||
| Regeringsvorm: | Republiek | ||
| Religie: | Rooms katholiek (89%) | ||
| Oppervlakte: | 312.685 km² (2,6%water) | ||
| Inwoners: | 38,6 miljoen (121 / km²) | ||
| Overige | |||
| Volkslied: | Mazurek Dąbrowskiego | ||
| Munteenheid: | złoty (PLN) |
||
| UTC: | +1 | ||
| Nationale feestdag: | 3 mei (Dag van de Grondwet) | ||
| Web | Code | Tel. | .pl | POL | 48 | ||
 CIA kaart  Satellietfoto Polen |
|||
Polen (Pools: Polska) is een land in Midden-Europa. In het westen wordt het begrensd door Duitsland (Oder-Neissegrens), in het zuiden door Tsjechië en Slowakije, in het oosten door Litouwen, Wit-Rusland en Oekraïne en in het noorden door de Oostzee en door Rusland (exclave Kaliningrad).
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Zie Geschiedenis van Polen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De geschiedenis van Polen gaat terug tot 966 na Christus, toen vorst Mieszko I zich bekeerde tot het christendom en de verschillende Slavische stammen op de laagvlakte tussen de rivieren Oder en Wisła verenigde. Zijn zoon Bolesław de Dappere werd tot eerste koning gekroond en verstevigde de positie van de jonge staat in Midden-Europa. Het woord Polen is afkomstig van het Poolse woord Pole, hetgeen veld of vlakte betekent.
Onder koning Casimir de Grote (1333-1370) moderniseerde Polen; de Universiteit van Krakau (1364) werd opgericht, de economie groeide sterk en het land werd uitgebreid in oostelijke richting. In 1386 werden Polen en Litouwen in personele unie samengevoegd in een gemenebest onder heerschappij van Władysław II Jagiełło, koning van Polen, grootvorst van Litouwen (1386-1444). Het Pools-Litouwse rijk was tussen 1386 en 1572 qua oppervlakte het grootste rijk in Europa, dat zich uitstrekte vanaf de Baltische Zee tot de Zwarte Zee, met het huidige Wit-Rusland en grote delen van het huidige Oekraïne binnen zijn grenzen. In 1569 werden de twee staten nauwer aan elkaar verbonden in het Pools-Litouws Gemenebest. Polen kreeg in 1791 de eerste geschreven grondwet in Europa. Het hervormingsproces stopte met de verdelingen van Polen onder Rusland, Oostenrijk en Pruisen (1772, 1792 en 1795, zie: Poolse delingen). Het tijdens de Napoleontische oorlogen opgerichte Hertogdom Warschau werd door de Russische tsaren geannexeerd.
Tussen 1795 en 1918 vonden er 2 grote opstanden plaats met als doel het herstel van een soeverein Polen. Beide opstanden, in 1830 en 1863 mislukten met grotere repressie van de overheersers tot gevolg. Polen kende echter een sterke bloei van het (veelal clandestiene) culturele leven, die van belang zouden zijn bij het in stand houden van het Poolse onafhankelijkheidsstreven.
Na de Eerste Wereldoorlog werd in 1918 een nieuw Polen opgericht, dat zijn onafhankelijkheid tegenover de Sovjet-Unie succesvol verdedigde tijdens de Pools-Russische Oorlog van 1920-1921. Bij de aanvang van de Tweede Wereldoorlog werd het land verdeeld tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie. Na de Tweede Wereldoorlog, waarbij 20% van de bevolking was omgekomen en het land relatief zwaar getroffen, werden zowel de oostgrens als de westgrens naar het westen opgeschoven. Grote gedwongen volksverhuizingen waren het gevolg. Zelf kwam Polen onder de directe invloed van de Sovjet-Unie.
In 1980 volgde arbeidersonrust in Gdańsk onder Lech Wałęsa en de vakbond Solidariteit. In augustus 1989 won deze de verkiezingen, de eerste vrije verkiezingen achter het IJzeren Gordijn. Daarna stortten alle communistische regimes van de overige Centraal- en Oost-Europese landen in, met als symbolisch hoogtepunt de val van de muur. In 1999 voegde Polen zich bij de NAVO, sinds 1 mei 2004 is het land lid van de Europese Unie.
[bewerk] Demografie
Geboortecijfer: 14,5; sterftecijfer: 10,5.
[bewerk] Taal
- officiële taal: Pools. In Silezië bevindt zich het grootste deel van een aanzienlijke Duitse minderheid. Kleine Kasjoebische minderheid nabij Gdańsk, alsmede kleine Oekraïense, Litouwse, Wit-Russische, Roetheense (Lemko). In het algemeen geldt dat het jongere deel van de bevolking goed tot uitstekend Engels spreekt. De taal Duits kan gevoelig liggen bij sommige Polen.
[bewerk] Religie
- godsdienst: rooms-katholiek (89%, waarvan 42% praktiserend, in Warschau 18%)
[bewerk] Bestuurlijke indeling
[bewerk] Woiwodschappen
Zie woiwodschap voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Er zijn in Polen 16 woiwodschappen of provincies die verder zijn onderverdeeld in districten (powiats):
|
[bewerk] Geografie
[bewerk] Kerngegevens
- omtrek landgrenzen: 3014 km
- kustlijn: 524 km
- grootste rivieren: Weichsel (Pools: Wisła, 1047 km) en Oder (Pools: Odra)
- grootste meer: Sniardwymeer, 13,8 km², in het Mazurisch merengebied.
- hoogste punt: Rysy in de Tatra (onderdeel van de Karpaten), 2499 m.
- in het oosten ligt het grootste restant van het Europese oerbos, het oerbos van Bialowieza
[bewerk] Steden
Warschau (Warszawa) is de hoofdstad van Polen.
Enkele grote Poolse steden zijn:
- Kraków (Krakau)
- Łódź
- Poznań
- Wrocław (Breslau)
- Białystok
- Bydgoszcz
- Częstochowa
- Gdańsk
- Gdynia
- Katowice
- Lublin
- Szczecin
Zie ook:
- Lijst van grote Poolse steden
- Lijst van tramsteden in Polen
- Lijst van Poolse steden
- Identificatiecode Poolse steden
[bewerk] Bezienswaardigheden
Zie ook:
[bewerk] Cultuur
[bewerk] Musea
- Lijst van musea in Polen
[bewerk] Muziek
Zie ook:
[bewerk] Natuur
Er zijn diverse nationale parken in Polen. Zie ook:
[bewerk] Politiek
[bewerk] Staatsinrichting
[bewerk] Staatsinrichting ten tijde van het communistisch bewind (tot 1990)
Volgens de communistische grondwet was het (eenkamer-) parlement, de Sejm, de hoogste autoriteit. In de Sejm waren drie partijen vertegenwoordigd, te weten:
- 1. De communistische Poolse Verenigde Arbeiderspartij (PZPR), die altijd een meerderheid aan zetels in de Sejm had;
- 2. De Verenigde Boerenpartij, een partij die vooral richtte op de kleine (zelfstandige) boeren en samenwerkte met de PZPR;
- 3. De Democratische Partij, een liberale partij die eveneens met de PZPR samenwerkte en zich vooral richtte op de (stedelijke) middenklasse.
Naast deze 3 partijen hadden ook partijlozen zitting in de Sejm. De meeste van hen behoorden tot de twee katholieke clubs/groeperingen, de Pax-Groep en de Znak-Groep. De Pax-Groep werkte zeer nauw samen met de communisten, maar werd niet gesteund door het episcopaat. De links-katholieke Znak-Groep bestond sinds 1976 uit twee groepen: een regeringsgetrouwe en de oppositionele. De laatste verkreeg de steun van het episcopaat. In 1981 leverde de regeringsgetrouwe Znak-Groep de vice-premier.
De Sejm koos uit haar midden een Staatsraad. De voorzitter van de Staatsraad was de staatspresident van Polen. De voorzitter van de Staatsraad en de premier waren automatisch lid van het Politburo van de Poolse Verenigde Arbeiderspartij.
[bewerk] De Poolse Verenigde Arbeiderspartij
De Poolse Verenigde Arbeiderspartij (PZPR) was de werkelijke machtsinstantie in het vroegere communistische Polen. Binnen de PZPR deelde het Politburo de lakens uit. De secretaris-generaal van de PZPR was de machtigste persoon binnen de partij en in het land.
Zie ook Poolse Verenigde Arbeiderspartij |
Polen in de geschiedenis | |
|
|
||
|
||
[bewerk] Staatsinrichting sinds de invoering van de democratie (1990-heden)
Reeds in 1989 werd er een tweekamerstelsel ingevoerd. De Sejm werd verdeeld in een hoger- en een lagerhuis. Het lagerhuis (Sejm) telt 460 leden, het hogerhuis (Senaat) telt 100 leden. Via een speciale regeling wisten de communisten tot 1990 nog aan de macht te blijven.
In 1991 werd een stelsel van evenredige vertegenwoordiging ingevoerd.
De president wordt sinds 1991 rechtstreeks gekozen. Hij heeft verregaande bevoegdheden en kan het parlement ontbinden, heeft vetorecht en kan verkiezingen uitschrijven.
In 1990 werd Polen gedecentraliseerd, de lokale overheden kregen meer bevoegdheden. Bestuurlijk gezien is Polen verdeeld in 16 województwa (provincies). Naast provincies zijn er 822 steden en 2121 gemeenten. (Bron Encarta 98 Encyclopedie)
Zie ook de lijst van Poolse presidenten[bewerk] Politieke Partijen
- PZPR (1948-1990; Poolse Verenigde Arbeiderspartij; communistisch)
- PSL (Poolse Boerenpartij; centrum-rechts)
- PO (Burger Platform; centrum-liberaal)
- PiS (Recht en Rechtvaardigheid; rechts)
- UP (Arbeiders Unie; centrum-links)
- SLD (alliantie van Links; centrum-links voorm. communisten, sociaaldemocraten, socialisten enz.)
- AWSP (Coalitiepartij van de Actie en Solidariteit en het Recht; Solidarnosc; rechts)
- UW (Democratische Unie; links-liberaal)
- Solidarnosc, opgegaan in de AWSP.
- LPR (Liga Polskich Rodzin; ultrakatholiek, rechts)
- Samoobrona ('zelfverdediging', rechts, populistisch)
- SDPL (links)
- PD (Democratische Partij, kort geleden opgericht, centrum-links)
[bewerk] Verkeer en vervoer
Naast het vliegveld van Warschau is Luchthaven Kraków-Balice het grootste.
[bewerk] Wegennet
Het Pools wegennet telt 423.997 kilometer, waarvan 295.356 kilometer verhard en 128.641 kilometer onverhard is (stand 2003). Gedurende de wintermaanden (september tot mei) is het in Polen verplicht met licht aan te rijden.
De lage kwaliteit van de wegen wordt gezien als barriere in de economische ontwikkeling van het land, voornamelijk in het kader van de Europese integratie. Momenteel wordt er gewerkt aan het uitbreiden van het wegennet met het aanleggen van snelwegen (zogenoemde autostrada). Er zijn zes snelwegen met een A-nummer, waarvan de meeste nog onder constructie zijn (2006):
- Autostrada A1 (Polen)
- Autostrada A2 (Polen)
- Autostrada A4 (Polen)
- Autostrada A6 (Polen)
- Autostrada A8 (Polen)
- Autostrada A18 (Polen)
[bewerk] Spoorwegen
Polen kent een uitgebreid spoorwegennet dat wordt beheerd door de Poolse staatsspoorwegmaatschappij PKP (Polske Koleje Panstwowe). Wel rijden veel treinen relatief langzaam voor West-Europese begrippen. Warschau is via een rechtstreekse Intercity verbonden met Berlijn. Deze trein stopt ook in het ongeveer halverwege gelegen Poznan, rijdt meerdere malen per dag en doet ongeveer 6 uur over de route. Ook steden als Gdansk, Krakow en Wroclaw zijn rechtstreeks verbonden met Berlijn.
In het land rijden verder tussen de grote steden Intercitys, de rest van de land wordt bediend met stoptreinen.
[bewerk] Klimaat
Het klimaat van Polen is een overgang van een gematigd zeeklimaat in het noorden en westen van het land naar een droog landklimaat in het zuiden en oosten. De neerslag bedraagt in de Karpaten en de Sudeten meer dan 800 mm per jaar; op de plateaus en meervlakten 600 tot 800 mm per jaar en in Centraal-Polen 450 mm. In de maanden september en oktober wordt het frisser en neemt de kans op regen toe, maar het aantal zonnige dagen is nog behoorlijk groot. November en december hebben veel mist en regen.
De winters duren van circa half december tot in april en zijn door de oostenwinden in het oosten en het zuiden erg streng met veel sneeuwval. Rivieren en meren zijn in die regio’s dan grotendeels bevroren. In de bergen komt de temperatuur ca. 130 dagen per jaar niet boven het vriespunt uit.
In de lange, warme zomerperiode stijgt de temperatuur tot boven 25°C; in de winter daalt het kwik tot onder 0°C. De gemiddelde julitemperatuur is 17°C aan de Oostzee tot 20°C in het zuidoosten; de gemiddelde januaritemperatuur varieert regionaal van -1°C tot -6°C.
[bewerk] Media
[bewerk] Televisie
[bewerk] Bekende Polen of personen van Poolse afkomst
- Stefan Banach
- Pat Benatar
- Zbigniew Brzeziński
- Frédéric Chopin
- Joseph Conrad
- Nicolaus Copernicus
- Marie Curie
- Jenny Jones
- Jerzy Kosinski
- Daniel Libeskind (geboren)
- Krzysztof Kieślowski
- Czesław Miłosz
- Max Moszkowicz
- Paus Johannes Paulus II
- Lukas Podolski
- Roman Polański
- Józef Rotblat
- Chloe Sevigny
- Stanisław Sosabowski
- Stanisław Marcin Ulam
- Andrzej Wajda
- Lech Wałęsa
- Steve Wozniak
- martha stewart(de moeder van martha stewart was afkomstig uit een poolse familie)
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Officiële website van de Poolse Regering (Engels)
- Officieel portaal (Engels)
- ...meer externe links in de Open Directory
| {{{afb_links}}} | Europese Unie (EU) |  |
{{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Toetredende landen (2007): |
|||
| {{{afb_links}}} | Warschaupact (1955-1991) | {{{afb_rechts}}} | {{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
|
Categorieën: NAVO-lid | EU-lid | Polen | Land
