Scienco

El Vikipedio

Scienco estas agadosfero de la homo, kies funkcio estas ellaboro kaj sistemigo de objektiva scio pri la realo. Scienco estas unu el formoj de la socia konscio. Ĝi inkluzivas la agadon por akiro de novaj scioj, eltrovon de la leĝoj de la naturo, ankaŭ ĝiajn rezultojn, la sumon de la scioj kaj estas bazo por scienca mondobildo.

Estis divers-specaj sciencoj:

babilonia scienco
greka scienco
ĉina scienco
moderna scienco

Scienco aperis en antikveco por la bezonoj de socia praktiko, sed formiĝis en 16-17-a jc-oj. Dum historia evoluo scienco fariĝis grava socia instituto, havanta grandan influon al ĉiuj sferoj de la socio. Scienco estas ligita kun filozofio, ideologio kaj politiko, kio determinas ĝian socian rolon.

Vikicitaro enhavas citaĵojn por tiu ĉi artikolo.

Vidu Scienco.

[redaktu] Klasifiko de la sciencoj

Al klasifiko de la sciencoj estas dediĉita multaj esploroj kaj verkoj, sed ne ekzistas io komuna vidpunkto pri la koncernata temo. Depende de la kriterio de sistemigo, oni povas konsideri iun sciencon kiel apartan sferon de la scio aŭ kiel branĉon de la alia. En lastaj jardekoj aperis multaj studfakoj ĉe la limoj de du sciencoj, ekz. Matematika Lingvistiko, Geografio de Agrokulturo, Biokemio, Geofiziko kaj ceteraj, por kiuj trovi determinan lokon inter aliaj, ne estas unusignifa problemo.

Plej ofte sistemon de la sciencoj oni distingas je sekvaj grupoj: Formalaj Sciencoj, Natursciencoj, Sociaj Sciencoj, Kultursciencoj, Aplikaj Sciencoj kaj Intersciencaj Kampoj

Scienco (Branĉo)	Ĉefa studobjekto
Agronomio	terkultivado kaj hortikulturo
Akustiko	sonoj
Algebro	operacioj kun adicio, subtraho, multipliko, divido, radikigo
Anatomio	strukturo de animalaj kaj vegetaĵaj korpoj
Anesteziologio	senigo je la sentokapablo, kaŭzita de iaj substancoj
Antropologio	evoluo de homaj rasoj kaj iliaj faritaĵoj
Antroponimio	propraj nomoj de homoj
Aritmetiko	nombroj kaj kalkulado per ili
Arkeologio	monumentoj kaj artoj de antikva epoko
Astronomio	astroj kaj kosmaj fenomenoj
Asiriologio	antikvaj civilizoj de Mezopotamio
Atomistiko	kerna fiziko
Bakteriologio	bakterioj
Biologio	studado kaj teoriado pri la biosfero
Botaniko	plantoj
Cibernetiko	aŭtomataj organismoj, memregantaj meĥanismoj kaj relajsdirektiloj
Citologio	strukturo kaj funkcioj de la ĉelo
Daktiloskopio	identigo personojn laŭ la haŭtlinio de la fingropinto
Dendrologio	arboj kaj arbedoj
Dendrokronologio	datadmetodo pere de arbringoj
Dermatologio	haŭtmalsanoj
Diplomatiko	malnovaj diplomoj el paleografia, formulara kaj alia vidpunkto
Ekologio	influo inter vivuloj kaj ilia kutima medio
Ekonomiko	mekanismo reguligi la produktadon kaj distribuadon de riĉaĵoj
Endokrinologio	endokrinaj glandoj
Entomologio	insektoj
Epigrafiko	antikvaj epigrafoj
Ergonomio	mezuro de laboro per ergoj
Estetiko	belo en la naturo kaj en la artoj
Etnografio	historio de la moroj, kulturoj kaj folkloro de homgrupoj
Etologio	kondutoj de la bestoj
Etimologio	origino de la vortoj
Faleristiko	insignoj
Farmacio	preparado de medikamentoj
Farmakologio	kuraciloj kaj iliaj efikoj
Filologio	esploro de lingvoj helpe de historio, literaturo, folkloro, mitologio
Filozofio	esenco de principoj kaj kaŭzoj de la estado
Fitologio	plantoj
Folkloristiko	tradicio kaj leĝoj en la popolaj medioj
Fonetiko	sonoj de la lingvo
Fonologio	fonemoj de la lingvo
Fora perceptado	observi surfacaĵojn sen fakte kontaktigi
Frazeologio	frazaranĝo al unu lingvo aŭ verkisto
Ftizeologio	tuberkulozo kaj ĝia kuracado
Futurologio	esplorado kaj prognozado pri la venonta tempo de la homaro
Fitonimio	nomoj de plantoj
Fitogeografio	geografio de plantoj
Fitopatologio	patologio de plantoj
Fiziko	propreco de korpoj kaj fenomenoj
Fiziologio	funkcioj kaj ecoj de organoj de vivantaj estaĵoj
Genealogio	deveno kaj parenceco de familioj aŭ gentoj homaj aŭ bestaj
Genetiko	fenomenoj kaj problemoj rilataj al heredeco
Geodezio	formo aŭ kurbeco de la Tero
Geografio	regionoj de la Tero
Geologio	solida ŝelo de la tero
Geometrio	linioj, surfacoj kaj solidoj
Germanistiko	germana lingvo
Gerontologio	maljunaj homoj
Grafologio	karaktero de homo per esplorado de lia skribo
Gramatiko	lingvaj reguloj
Ginekologio	virina organismo kaj ŝia naskaparato
Hematologio	sango
Heraldiko	blazonoj
Heŭristiko	metodoj de esplorado en la scienco
Hidronimio	nomoj de riveroj, lagoj, maroj
Histologio	ĉeloj de homa organismo
Historio	kronologio pri pasinta tempo de la homaro kaj sociaj faktoj
Historiografio	verkado historion de difinita tempo
Iktiologio	fiŝoj
Informadiko	informado per aŭtomataj maŝinoj
Kardiologio	kormalsanoj
Kartografio	desegnado de mapoj
Kemio	analizo kaj sintezo de materiaj substancoj kaj fenomenoj
Kinologio	hundoj
Klimatologio	priskribo kaj esplorado de klimatoj
Komputiko	komputiloj kaj komputillingvoj
Kosmologio	origino kaj formiĝo de la universo
Kosmografio	movoj de la astroj
Kriminologio	krimoj
Kristalografio	esploro de kristaloj
Kronologio	fiksado de datoj de la historiaj eventoj
Leksikografio	farado de vortaroj
Leksikologio	etimologio, signifo kaj uzo de vortoj
Lingvistiko	teoriado pri lingvaj fenomenoj
Logiko	formoj kaj leĝoj de la pensado
Matematiko	kvantoj, formoj kaj aranĝoj
Mekaniko	ekvilibro kaj movo de la korpoj
Metalurgio	industrio pri elfosado de minaĵoj, fabrikado kaj prilaborado de metaloj
Meteologio	atmosferaj fenomenoj
Metodologio	sciencaj metodoj
Metrologio	mezuroj
Mikologio	fungoj
Mikrobologio	mikroboj kaj ilia agado
Mineralogio	mineraloj
Mitologio	mitoj de unu lando aŭ religio
Morfologio	formoj de la materio
Muzeologio	muzeoj
Muzikologio	muziko
Nefrologio	renoj
Noetiko	eblecoj de la homa sciado
Numismatiko	antikvaj moneroj kaj medaloj
Oceanografio	maraj fenomenoj
Oceanologio	oceanoj
Oftalmologio	okuloj
Onomastiko	propraj nomoj
Optiko	lumaj fenomenoj
Orientalistiko	popoloj, lingvoj kaj moroj de Oriento
Ornitologio	birdoj
Ortografio	korekta skribo de vortoj en unu lingvo
Ortopedio	deformiĝo de la korpo
Osteologio	ostoj
Paleontologio	elfositaj restaĵoj
Paleografio	deĉifrado de malnovaj skribaĵoj
Papirologio	deĉifrado de antikvaj papiroj
Parazitologio	animalaj kaj vegetaraj parazitoj
Patologio	malsanoj, iliaj aspektoj kaj evoluado
Pedagogiko	instruado kaj edukado
Pediatrio	infanmalsanoj
Petrografio	rokspecoj
Pomologio	fruktoj kaj fruktarboj
Psikiatrio	studo pri mensaj malsanoj kaj ties kuracado
Psikologio	studo pri psikaj fenomenoj
Radiologio	aplikado de radiokrea energio
Rentgenologio	terapio per radioj
Romanistiko	latinidaj lingvoj kaj kulturoj
Semantiko	studo kaj teoriado pri la signifo de lingvaj esprimoj
Serologio	modifo de la sero sub la influo de malsanoj
Seksologio	seksaj problemoj de la homo
Sinologio	ĉina lingvo kaj kulturo
Sismologio	kaŭzoj kaj efikoj de tertremoj
Slavistiko	slavaj lingvoj kaj kulturo
Sociologio	fenomenoj kaj leĝoj de la socia vivo
Spektroskopio	spektroj, konsisto de lumo, ondolongoj de la atomo
Speleologio	kavernoj kaj subteraj akvofluoj
Statiko	ekvilibro de la fortoj
Statistiko	metoda klasigo de mezureblaj sociaj faktoj
Stomatologio	buŝo kaj dentoj
Stratigrafio	tavoloj de la Tero (parto de geologio)
Sintakso	branĉo de lingvoscienco kiu studas la rilaton inter vortoj de la frazo kaj ilia funkcio en la frazo
Teatrologio	teatro
Termiko	varmo
Termodinamiko	rilatoj de termikaj kaj alispecaj fenomenoj
Toponimio	nomoj de geografiaj objektoj
Topografio	grafika desegnado de la tereno
Toksikologio	toksoj kaj kontraŭvenenoj
Traumatologio	vundoj kaj traŭmatoj
Trigonometrio	funkcioj de pluranguloj
Venerologio	veneraj malsanoj
Vulkanologio	vulkanoj
Zoogeografio	geografia distribuo de animaloj
Zoologio	animaloj
Zoonimio	nomoj de animaloj

Michel Foulcault diras ke estas tri tipoj de sciencoj:

Matematikaj kaj Fizikaj sciencoj, karakterizataj de dedukta metodo kaj praveblaj hipotezoj;
Sciencoj de kaŭzeco (biologio, lingvistiko, ekonomiko, kiuj serĉas pri la rilato inter kaŭzo kaj efiko inter nekontinuaj elementoj;
Sciencoj de pensado (homaj sciencoj), kiuj disvolvigas la pensado de si-memo en komuna regno.

[redaktu] Terminologio

La plejmulto de la terminoj pri sciencnomoj estas grekdevenaj. Jen plej oftaj formantoj de tiuj terminoj:

-nomio (gr. "nomos" - leĝo); -logio (gr. "logos" - studo, scienco); -skopio (gr. "skopeo" - mi rigardas); -grafio (ge. "grapho" - mi skribas, priskribas); -iatrio (gr. ?iatreou" - mi kuracas); -metrio (gr. "metreo" - mezuri); -pedio (gr. "paideia" - edukado); -iko.