PZL
Z Wikipedii
Skrót PZL noszą obecnie cztery polskie wytwórnie lotnicze. Przed II wojną światową była to tylko jedna wytwórnia: Państwowe Zakłady Lotnicze.
Państwowe Zakłady Lotnicze zostały założone w Warszawie w 1928 roku na bazie wcześniejszych Centralnych Warsztatów Lotniczych (CWL). Pierwszym ich produktem był licencyjny francuski samolot myśliwski Wibault 70, który pozwolił opanować technologię samolotów o konstrukcji metalowej. Wkrótce utalentowany konstruktor Zygmunt Puławski zaprojektował serię nowoczesnych górnopłatowych myśliwców: PZL P.1, P.6, P.7 i P.11. Ostatnie dwa typy były produkowane seryjnie i były standardowym wyposażeniem polskiego lotnictwa od 1933 do 1939. Ostatni wariant, PZL P.24, rozwinięty już po śmierci Puławskiego w katastrofie lotniczej, był eksportowany do 4 krajów świata. Seryjnie produkowane były ponadto: lekki bombowiec PZL.23 Karaś i nowoczesny średni bombowiec PZL.37 Łoś (jeden z najlepszych bombowców przed II wojną światową). PZL budowały również w małych ilościach samoloty sportowe (PZL.5, PZL.19, PZL.26) i łącznikowe (PZL Ł-2). Przed 1939 rokiem, PZL opracowały także projekty i prototypy samolotów myśliwskich (w tym PZL.50 Jastrząb) i samolotu pasażerskiego PZL.44 Wicher. PZL były największym polskim przedwojennym producentem samolotów.
Od 1934 główny zakład PZL mieścił się w Warszawie na Okęciu i nosił oznaczenie PZL WP-1 (Wytwórnia Płatowców-1). Nowy oddział PZL WP-2 zbudowano tuż przed wojną w Mielcu, lecz dostarczał on jedynie komponentów, nie prowadząc samodzielnie produkcji. Oddział PZL WS-1 (Wytwórnia Silników-1) w Warszawie budował silniki lotnicze - przede wszystkim silniki gwiazdowe na licencji brytyjskiej firmy Bristol (Bristol Pegasus, Bristol Mercury).
Podczas II wojny światowej, wszystkie fabryki zostały zniszczone, następnie po wojnie odbudowane. Zakłady PZL WP-1 zostały początkowo przeznaczone jako zaplecze studyjno-projektowe dla przemysłu lotniczego i nazwane CSS (Centralne Studium Samolotów), później znowu przejęły rolę wytwórni lotniczej pod nazwą WSK-4 (Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego 4), a od 1956: WSK-Okęcie. Pomimo nowej nazwy WSK, skrót PZL był wciąż używany w oznaczeniach nowych projektów. WSK-Okęcie rozwijała i produkowała głównie lekkie samoloty sportowe, szkolne, wielozadaniowe i rolnicze. Najbardziej znanymi konstrukcjami są: PZL-104 Wilga (wielozadaniowy) i PZL-106 Kruk (rolniczy). Po 1989 roku zakłady powróciły do tradycyjnej nazwy: PZL "Warszawa-Okęcie", od 1995 PZL "Warszawa-Okęcie" S.A..
Druga wytwórnia, dawna PZL WP-2, nazwana po wojnie WSK-Mielec, stała się największym po wojnie polskim producentem samolotów. Początkowo produkowano w niej (w kooperacji ze Świdnikiem) licencyjne radzieckie samoloty: dwupłatowe samoloty wielozadaniowe An-2 i myśliwce odrzutowe MiG-15 (jako Lim-1 i Lim-2) oraz MiG-17 (jako Lim-5 i Lim-6). Wytwórnia produkowała także samoloty odrzutowe polskiej konstrukcji: szkolno-treningowe TS-11 Iskra i rolnicze M-15 Belphegor (na eksport dla ZSRR). Od lat 80. XX wieku wytwórnia produkuje głównie własne wersje rozwojowe konstrukcji licencyjnych, jak samolot rolniczy M-18 Dromader i lekki samolot transportowy M-28 Skytruck/Bryza. Po 1998 wytwórnia została przekształcona w spółkę akcyjną o nazwie: Polskie Zakłady Lotnicze S.A., w skrócie: PZL-Mielec.
- Główny artykuł: Polskie Zakłady Lotnicze Mielec
W 1951 zbudowano trzecią powojenną wytwórnię lotniczą: WSK-Świdnik w Świdniku, w 1957 przemianowaną na WSK "PZL-Świdnik". Od 1956 wytwórnia stała się jednym z głównych światowych producentów śmigłowców, produkując śmigłowce Mi-1 (jako SM-1 i SM-2) oraz Mi-2 na radzieckiej licencji. Świdnik stał się wyłącznym producentem szeroko rozpowszechnionego Mi-2. Od końca lat 80-tych, Świdnik produkuje zaprojektowany w Polsce śmigłowiec W-3 Sokół. Po 1991 roku, wytwórnia zmieniła nazwę na PZL-Świdnik. Obecnie produkuje również lekki śmigłowiec PZL SW-4, szybowce i części dla innych światowych wytwórców takich jak Agusta, GKN, Cessna czy Bell. 6 czerwca 2005 r. zakład podpisał kontrakt na dostawę części dla US Navy. W 2004 r. PZL-Świdnik osiągnęły sprzedaż w wysokości 209 mln zł przy 6,9 mln zł zysku.
Również w 1951 dotychczasową fabrykę silników "Fasil" położoną we wrocławskim Psim Polu, powstałą tu w latach 1946-1947 na miejscu przedwojennych zakładów Rheinmetall-Borsig przemianowano na Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego (od 1970 do 1974 Kombinat "Delta-Hydral", od 1975 do 1993 Kombinat "PZL-Hydral"), która funkcjonuje do dziś, od grudnia 1993 jako Kombinat "PZL-Hydral" SA.
[edytuj] Lista głównych konstrukcji PZL (data oblotu prototypu / rozpoczęcia produkcji). Kursywą oznaczone prototypy:
| PZL (przed 1939) | |
|---|---|
| PZL-SPAD S.61 | myśliwiec, 1-silnikowy dwupłat, 1928/1929 (licencyjny) |
| PZL Wibault 7 | myśliwiec, 1-silnikowy górnopłat, 1929/1930 (licencyjny) |
| PZL P.1 | prototyp myśliwca, 1-silnikowy górnopłat, 1929/- |
| PZL Ł.2 | łącznikowy, 1-silnikowy górnopłat, 1929/1931 |
| PZL.3 | projekt bombowca, 4-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.4 | prototyp samolotu pasażerskiego, 3-silnikowy górnopłat, 1932/- |
| PZL.5 | sportowy, 1-silnikowy dwupłat, 1930/1931 |
| PZL P.6 | prototyp myśliwca, 1-silnikowy górnopłat, 1930/- |
| PZL P.7 | myśliwiec, 1-silnikowy górnopłat, 1930/1932 |
| PZL.8 | projekt wodnosamolotu szkolnego, 1-silnikowy dwupłat, -/- |
| PZL P.8 | prototyp myśliwca, 1-silnikowy górnopłat, 1931/- |
| PZL.9 | projekt wodnosamolotu obserwacyjnego, 1-silnikowy górnopłat, -/- |
| PZL P.9 | projekt myśliwca, 1-silnikowy górnopłat, -/- |
| PZL P.10 | projekt myśliwca, 1-silnikowy górnopłat, -/- |
| PZL P.11 | myśliwiec, 1-silnikowy górnopłat, 1931/1934 |
| PZL.12 | prototyp sportowego samolotu-amfibii, 1-silnikowy górnopłat, 1931/- |
| PZL.13 | projekt sześciomiejscowego samolotu pasażerskiego, 1-silnikowy dolnopłat, 1930/1931 |
| PZL.15 | projekt wodnosamolotu obserwacyjnego, 1-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.16 | pasażerski (prototyp), 1-silnikowy górnopłat, 1932/- |
| PZL.17 | pasażerski (projekt), 1-silnikowy górnopłat, -/- |
| PZL.18 | projekt wodnosamolotu torpedowego, 2-silnikowy górnopłat, -/- |
| PZL.19 | sportowy, 1-silnikowy dolnopłat, 1932/- |
| PZL.22 | doświadczalny (prototyp), 1-silnikowy bezogonowiec, 1934/- |
| PZL.23 Karaś | lekki bombowiec, 1-silnikowy dolnopłat, 1934/1936 |
| PZL P.24 | myśliwiec, 1-silnikowy górnopłat, 1933/1936 |
| PZL.26 | sportowy, 1-silnikowy dolnopłat, 1934/- |
| PZL.27 | pasażerski (prototyp), 3-silnikowy górnopłat, 1934/- |
| PZL.30 Żubr | średni bombowiec, 2-silnikowy górnopłat, 1936/1938 |
| PZL.37 Łoś | średni bombowiec, 2-silnikowy dolnopłat, 1936/1938 |
| PZL.38 Wilk | prototyp myśliwca, 2-silnikowy dolnopłat, 1938/- |
| PZL.42 | lekki bombowiec (prototyp), 1-silnikowy dolnopłat, 1936/- |
| PZL.43 | lekki bombowiec, 1-silnikowy dolnopłat, 1936/1939 |
| PZL.44 Wicher | pasażerski (prototyp), 2-silnikowy dolnopłat, 1938/- |
| PZL.45 Sokół | projekt myśliwca, 1-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.46 Sum | lekki bombowiec, 1-silnikowy dolnopłat, 1938/- |
| PZL.48 Lampart | projekt myśliwca, 2-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.49 Miś | projekt bombowca średniego, 2-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.50 Jastrząb | prototyp myśliwca, 1-silnikowy dolnopłat, 1939/- |
| PZL.53 Jastrząb II | projekt myśliwca, 1-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.54 Ryś | projekt myśliwca, 2-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.56 Kania | projekt myśliwca, 1-silnikowy dolnopłat, -/- |
| PZL.62 | projekt myśliwca, 1-silnikowy dolnopłat, -/- |
| CSS -> WSK-Okęcie -> PZL "Warszawa-Okęcie" | |
| CSS-13 | wielozadaniowy, 1-silnikowy dwupłat, 1948 (licencja Po-2) |
| LWD Junak | szkolny, 1-silnikowy dolnopłat, 1948/1951 |
| Jak-12 | wielozadaniowy, 1-silnikowy górnopłat, 1956 (licencja radziecka) |
| PZL-101 Gawron | rolniczy i wielozadaniowy, 1-silnikowy górnopłat, 1958/1960 |
| PZL-102 Kos | sportowy, 1-silnikowy dolnopłat, 1958/1959 |
| PZL-104 Wilga | wielozadaniowy, 1-silnikowy górnopłat, 1963/1964 |
| PZL-105 Flaming | wielozadaniowy, 1-silnikowy górnopłat, 1989/- |
| PZL-106 Kruk | rolniczy, 1-silnikowy dolnopłat, 1973/1977 |
| PZL-110 Koliber | szkolny i sportowy, 1-silnikowy dolnopłat, 1978 (licencja SOCATA Rallye 100ST) |
| PZL-130 Orlik | szkolno-treningowy turbośmigłowy, 1-silnikowy dolnopłat, 1984/1992 |
| PZL-230 Skorpion | samolot bezpośredniego wsparcia |
| WSK-Mielec -> PZL-Mielec | |
| CSS-10 | szkolny, 1-silnikowy, dolnopłat, 1948/1949 |
| LWD Szpak | sportowy i turystyczny, 1-silnikowy dolnopłat, 1945/1948 |
| LWD Żak | sportowy i turystyczny, 1-silnikowy dolnopłat, 1947/1948 |
| TS-8 Bies | szkolno-treningowy, 1-silnikowy dolnopłat, 1955/1957 |
| An-2 | transportowy i wielozadaniowy, 1-silnikowy dwupłat, 1960 (licencja radziecka) |
| Lim-1 | myśliwiec odrzutowy, 1-silnikowy, 1953 (licencja MiG-15) |
| Lim-2 | myśliwiec odrzutowy, 1-silnikowy, 1954 (licencja MiG-15bis) |
| Lim-5 | myśliwiec odrzutowy, 1-silnikowy, 1956 (licencja MiG-17) |
| Lim-6 | szturmowiec odrzutowy, 1-silnikowy, 1961 |
| TS-11 Iskra | szkolno-treningowy odrzutowy, 1-silnikowy, 1960/1963 |
| M-15 Belphegor | rolniczy odrzutowy, 1-silnikowy dwupłat, 1973/1976 |
| PZL M-18 Dromader | rolniczy i pożarniczy, 1-silnikowy dolnopłat, 1976/1978 |
| PZL M-28 Skytruck / Bryza | lekki transportowy turnośmigłowy, 2-silnikowy górnopłat, 1984 (rozwinięcie licencji An-28) |
| PZL M-20 Mewa | turystyczny i wielozadaniowy, 2-silnikowy, 1979/1989 (licencja Piper Seneca II) |
| PZL M-21 Dromader Mini | rolniczy, 1-silnikowy, 1987/ |
| PZL M-24 Dromader Super | rolniczy i pożarniczy, 1-silnikowy, 1987/ |
| PZL M-25 Dromader Mikro | rolniczy, 1-silnikowy, 1987/ |
| PZL M-26 Iskierka | szkolny, 1-silnikowy dolnopłat, 1986/ |
| PZL I-22 Iryda / M-93 / M-96 | szkolno-treningowy odrzutowy, 2-silnikowy, 1985/1992 |
| WSK "PZL Świdnik" -> PZL-Świdnik | |
| PZL SM-1 | lekki śmigłowiec (1+2 miejscowy), 1957 (licencja Mi-1) |
| PZL SM-2 | lekki śmigłowiec (1+4 miejscowy), 1962 (werska rozwojowa Mi-1) |
| PZL Mi-2 | śmigłowiec (2+8 miejscowy), 1966 (licencja radziecka) |
| PZL W-3 Sokół | śmigłowiec wielozadaniowy (2+12 miejscowy), 1979/1987 |
| PZL Kania | śmigłowiec (2+8 miejscowy), wersja rozwojowa PZL Mi-2 |
| PZL SW-4 | lekki śmigłowiec (1+4 miejscowy), |
