PZL TS-11 Iskra
Z Wikipedii
PZL TS-11 Iskra - samolot szkolno-treningowy, pierwsza polska konstrukcja o silniku odrzutowym. Został zaprojektowany przez zespół pod kierunkiem Tadeusza Sołtyka (stąd oznaczenie TS).
Spis treści |
[edytuj] Historia rozwoju konstrukcji
- Pierwszy, nieuzbrojony prototyp z silnikiem Viper 8 o ciągu 7,80 kN (795 kG) został oblatany 5 lutego 1960 roku przez pilota doświadczalnego instytutu Lotnictwa, inż Andrzeja Abłamowicza. Kolejne dwa prototypy zostały oblatane w marcu i lipcu 1961. Od pierwszej maszyny różnił je silnik HO-10 o ciągu 7,84 kN (800 kG) oraz posiadane już uzbrojenie (działko kal. 23 mm).
- TS-11 Iskra bis A - wersja szkolno-treningowa produkowana od 1963 roku. Po zainstalowaniu silnika SO-1 o ciągu (980 kG) pobito na niej następujące rekordy:
- lot po obwodzie zamkniętym 100 km - 2 września 1964 - 715,7 km/h
- lot po obwodzie zamkiętym 500 km - 24 września 1964 - 730 km/h
- lot na bazie 15/25km - 26 września 1964 - 839 km/h
- TS-11 Iskra bis B - wersja szkolno-treningowa z czterema zamkami na podwieszane uzbrojenie. Prototyp nosił oznaczenie TS-11 Iskra 100.
- TS-11 Iskra bis C - jednomiejscowy samolot rozpoznawczy z 1971. Prototyp oznaczony był jako TS-11 Iskra 200 Art. Samolot został wyposażony w 3 kamery fotograficzne AFA-39 a w miejscu tylnego fotela dodatkowy zbiornik paliwa. Wyprodukowano 5 sztuk.
- TS-11 Iskra bis D - dwumiejscowa wersja szkolno-szturmowa z 1973. Prototyp oznaczo jako TS-11 Iskra 200 SB. Zwiększono jej udźwig w porównaniu z wersją bis B. 50 maszyn tego typu dostarczono lotnictwu wojskowemu Indii, gdzie weszły do służby w 1976.
- TS-11 Iskra bis DF - dwumiejscowa wersja szkolno-rozpoznawcza z 1974.
- TS-11 Iskra R - dwumiejscowa wersja rozpoznawcza stanowiąca wersję bis DF dostosowaną dla potrzeb lotnictwa morskiego,w 1992 roku wyposażona w amerykański radar pogodowy RDS-81, którego obsługą zajmował się operator na tylnym fotelu, oraz prosty system nawigacyjny GPS.
- TS-11 Iskra BR 200 - prototyp wersji jednomiejscowej rozpoznawczo-szturmowej z 1972. Nie wszedł do produkcji.
- TS-11 Iskra Jet/TS-11 Spark - pozbawione uzbrojenia samoloty, wycofywane ze służby, dla użytku w lotnictwie cywilnym spotykane m. in. w USA i Australii
- TS-11 Iskra MR - samoloty wyposażone w zmodernizowaną awionikę odpowiadającą standardom ICAO, używane w zespole akrobacyjnym Biało-Czerwone Iskry
[edytuj] Silniki
W samolotach produkowanych w latach 1967-1969 montowano silniki SO-1 o ciągu 9,80 kN (1000 kG). Od 1969 montowano SO-3 o przedłużonym resursie, później zmienione na silniki SO-3W o 10,80 kN (1100 kG). We wcześniejszych modelach wymieniano silniki na nowsze. W związku z problamami z wprowadzeniem następczyni Iskry - I-22 Iryda rozważano wymianę w używanych samolotach silników na nowsze K-15 Kaszub.
[edytuj] Opis wersji Iskra bis D
- załoga - dwie osoby (student z przodu i instruktor z tyłu)
- długość - 11,15 m
- rozpiętość - 10,06 m
- wysokość - 3,50 m
- powierzchnia nośna - 17,50 m²
- masa własna - 2 560 kg
- ciężar całkowity - 3 724 kg (wersja SNP)
- maksymalna masa startowa 3 840 kg
- silnik jeden WSK SO-3W o ciągu 10,80 kN (1100 kG) (początkowo WSK SO-3 o ciągu 9,80 kN (1000 kG))
[edytuj] Osiągi wersji Iskra bis D z silnikiem SO-3W
- prędkość maksymalna - 720 km/h na 5 000 m
- zasięg - 1 260 km
- pułap operacyjny - 11 000 m
- prędkość wznoszenia - 14,8 m/s
- obciążenie skrzydła - 213 kg/m²
- stosunek ciągu do masy - 1:3,4
[edytuj] Uzbrojenie
- w nosie seryjnie jedno działko 115P kal. 23 mm z możliwością wymiany na działko 150P.
- 4 węzłów na podwieszane uzbrojenie - max. 4 x 100 kg bomb lub zasobniki z karabinami maszynowymi oraz uniwersalne zasobniki niekierowanych pocisków rakietowych klasy "powietrze-ziemia" Zeus-1 lub Mars-4.
[edytuj] Użytkownicy
Polskie Lotnictwo Wojskowe używa samolotów TS-11 od 1962 po dzień dzisiejszy. W 1975 r. Indyjskie Siły Powietrzne zamówiły 50 samolotów TS-11 Iskra (wycofane ze służby 16 grudnia 2004). Produkcję zakończono w 1987 roku.
[edytuj] Dodatkowe informacje
Fotele zamontowane w tych samolotach są konstrukcji powojennej. Brak foteli typu zero-zero oraz problemy z systemem antyoblodzeniowym spowodowały śmierć wielu pilotów, przez co samoloty straciły swoją pozycję w wojsku polskim jako samoloty szkoleniowe i są wycofywane z eksploatacji.
Obecnie duża część tych samolotów jest wystawiona na sprzedaż przez Agencję Mienia Wojskowego.
W Polsce jest właśnie przygotowywany do oblotu pierwszy cywilny, prywatny egzemplarz TS-11 Iskra odkupiony od wojska (stan na 05.2006r.).
[edytuj] Media
|
