Azerbejdżan

Z Wikipedii

Azerbejdżan, Republika Azerbejdżanu – państwo w Azji nad Morzem Kaspijskim, graniczące z Rosją, Gruzją, Armenią, Iranem oraz Turcją.

Azərbaycan Respublikası
Flaga Azerbejdżanu Godło Azerbejdżanu
Dewiza: brak oficjalnej dewizy
Język urzędowy	azerski
Stolica	Baku
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Ilham Alijew
Szef rządu	premier Artur Rasi-Zade
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	111. na świecie 86 600 km² ~0%
Liczba ludności  • całkowita (2005)  • gęstość zaludnienia	91. na świecie 7 911 974 91 osób/km²
Niepodległość	od ZSRR 30 sierpnia 1991
Jednostka monetarna	manat azerbejdżański (AZM)
Strefa czasowa	UTC +4 - zima UTC+5 - lato
Hymn państwowy	Hymn Azerbejdżanu
Kod ISO 3166	AZ
Domena internetowa	.az
Kod samochodowy	AZ
Kod telefoniczny	+994

• Powierzchnia całkowita: 86,6 tys. km²
• Stolica: Baku
• Język urzędowy: azerski
• Religia: islam

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy 2 Ustrój polityczny 3 Historia 4 Demografia 5 Podział administracyjny Azerbejdżanu 6 Kultura 7 Edukacja 7.1 Muzyka 8 Armia 8.1 Problem broni w Azerbejdżanie 9 Linki zewnętrzne 10 Bibliografia

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Sufiks -an w perskim znaczy "kraj". Atropates (w staroperskim "obrońca ognia") był satrapą za czasów perskiej dynastii Achemenidów. Uzyskał on niezależność po pokonaniu Achemenidów przez Aleksandra Wielkiego. Od tego czasu region Azerbejdżanu nad rzeką Araks określano po grecku, a poźniej w łacinie Media Atropatia lub Atropatene, po ormiańsku Atrpatakan. Stąd może pochodzić arabska nazwa Azerbajżan. Persowie znali obecne tereny Azerbejdżanu jako Aran. W czasach klasycznych określano go również Kaukaską Albanią, a jego część Kaukaską Iberią (dzisiejsze tereny Gruzji). Istnieje teoria, że Azerbejdżan to sturczona forma zarabizowanej wersji perskiej nazwy Âzarâbâdagân (âzar=ogień; âbâdag=miejsce kultu; ân=sufiks liczby mnogiej), czyli "kraina wiecznego ognia", co może mieć związek z zoroastrańskimi świątyniami ognia w tych okolicach.

[edytuj] Ustrój polityczny

Azerbejdżan jest republiką prezydencką. Głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Do jego uprawnień należy m.in. nominowanie ministrów. Ciałem ustawodawczym jest pięćdziesięciomiejscowy parlament, również wybierany w wyborach powszechnych. Prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi kraju, który ukończył osiemnaście lat.

Zob. Prezydenci Azerbejdżanu.

[edytuj] Historia

Najdawniejszymi znanymi mieszkańcami terytorium dzisiejszego Azerbejdżanu byli Kaukascy Albańczycy, przynależący do kaukaskiej grupy językowej. Teren ten w ciągu późniejszych stuleciu zamieszkiwało wiele różnych nacji: Persowie, Rzymianie, Grecy, Ormianie, Arabowie, Turcy, Mongołowie i Rosjanie. Pierwszym królestwem, które pojawiło się na omawianym terenie, było królewstwo Mannae - ok. IX w. p.n.e. w. p.n.e. Przetrwało ono do początku VII w. p.n.e., później zaś weszło w skład Imperium Perskiego. Islam na terenie dzisiejszego Azerbejdżanu rozprzestrzenił się gwałtownie po jego podboju przez Arabów w VII-VIII w. Po upadku władzy arabskiej powstało kilka częściowo niepodległych państewek. W XI w. nastąpiło podbicie regionu poprzez Turków Seljuckich – zdominowali oni Azerbejdżan i stali się przodkami dzisiejszych Azerów. W XII-XIV w. kraj stawił czoła najazdowi Mongołów. Azerbejdżan od XV do XVIII w. był częścią Imperium Perskiego Sawafidów. Na skutek przegranych przez nie wojen z Rosją na mocy traktatu z Gulistanu (1813) oraz Traktatu Turkmenczajskiego (1828) Azerbejdżan został przyłączony do Rosji carskiej. W 1873 w Baku odkryto czarne złoto – ropę. Odkrycie to zapoczątkowało ekspansywny rozwój tego miasta.

Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka w latach 1920-1922 była częścią państwa radzieckiego przed powstaniem ZSRR, w latach 1922-1936 razem z Gruzją i Armenią wchodziła w skład ZSRR jako część Zakaukazkiej Federacyjnej SRR, w 1936 weszła w skład ZSRR bezpośrednio. Dnia 30 sierpnia 1991 r. Azerbejdżan ogłosił suwerenność, ale formalnie stał się państwem niepodległym 18 września 1991 r., po czym przystąpił, podobnie jak 11 innych republik byłego ZSRR do WNP. Od ogłoszenia niepodległości nierozstrzygnięty konflikt z Armenią o Górski (Górny) Karabach.

[edytuj] Demografia

Zobacz też: Miasta Azerbejdżanu

Azerbejdżan jest najludniejszym państwem Zakaukazia, mieszka tutaj 7,401 mln mieszkańców, z czego Azerowie stanowią 78,1%. Wśród mniejszości narodowych największą grupę stanowią Rosjanie. Północną część kraju zamieszkują liczne, głównie kaukaskojęzyczne narody, takie jak np. Rutulowie, Cachurzy, Lezgini, ale także Tatowie, Tałyszowie, Kurdowie, itp.

W Azerbejdżanie przebywa mała grupa Polaków licząca ponad 100 osób. Wśród wybitnych przedstawicieli mniejszości polskiej w Azerbejdżanie byli:

• Paweł Potocki – inżynier,
• Marian Worialczyk – filozof,
• Witold Zglenicki – inżynier,
• Józef Gosławski – architekt.

Wśród wierzących dominującą religią jest islam szyicki, sunnici są w mniejszości. Poza tym istnieje pewna liczba wiernych Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego oraz prawosławni Rosjanie. Istnieje też kościół katolicki składający się z trzech parafii.

Zgodnie z konstytucją obowiązuje rozdział religii od państwa, zaś wszystkie religie są wobec prawa równe.

[edytuj] Podział administracyjny Azerbejdżanu

Kraj jest podzielony na:

• 59 rejonów (az. rayon, l.mn. rayonlar),
• 11 miast wydzielonych (az. şəhər, l.mn. şəhərlər).

Wydzieloną częścią Azerbejdżanu pozostaje eksklawa Nachiczewan, mająca status republiki autonomicznej (az. muxtar respublika).

[edytuj] Kultura

[edytuj] Edukacja

• Uniwersytety w Azerbejdżanie

[edytuj] Muzyka

Klasyczną muzyką Azerbejdżanu jest mugam (az. muğam). Tradycyjne instrumenty to: kamancza, balaban, tar i nagara. Znana jest także postać wędrownego barda - aszyga, który gra na sazie, rodzaju lutni.

Kraj ma także tradycje jazzowe. Wagif Mustafazade był najsłynniejszym jazzmanem azerbejdżańskim - łączył on mugam ze swingiem. Tę tradycję kontynuuje jego córka – Aziza Mustafazade. Co roku odbywa się "Baku Jazz Festival"[1].

W muzyce poważnej najbardziej znaną postacią jest kompozytor i dyrygent Uzeir Hadżybejow.

Święta państwowe

Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
1 stycznia	Nowy Rok	Yeni il
20 stycznia	Dzień Męczenników	Şəhidlər günü
8 marca	Dzień Kobiet	Qadınlar günü
20-21 marca	Święto Wiosny	Novruz bayramı
9 maja	Dzień Zwycięstwa nad Faszyzmem	Faşizm üzərində qələbə
28 maja	Dzień Republiki	Respublika günü
15 czerwca	Dzień Ocalenia Narodowego	Milli qurtuluş günü
26 czerwca	Dzień Wojska	Silahlı qüvvələr günü
18 października	Dzień Niepodległości	Milli müstəqillik günü
12 listopada	Dzień Konstytucji	Konstitusiya günü
17 listopada	Dzień Odrodzenia Narodowego	Milli dirçəliş günü
31 grudnia	Dzień Jedności Azerów na Świecie	Ümumdünya azərbaycanlılarının həmrəylik günü

[edytuj] Armia

Podstawowe informacje dotyczące armii Azerbejdżanu.

[edytuj] Problem broni w Azerbejdżanie

Po rozpadzie ZSRR radziecka broń została w Azerbejdżanie. W czasie wojny afgańskiej przez Azerbejdżan przebiegał jeden ze szlaków przemytu broni. W lasach do dziś można znaleźć zakopaną i ukrytą broń, którą porzucili szmuglerzy w czasie ucieczki przed Sowietami. Wielu mieszkańców Azerbejdżanu swój dochód czerpie w znajdywaniu i sprzedawaniu broni (najczęściej są to kałasznikowy, pepesze pamiętające czasy II wojny światowej oraz SS-X-14 Scapegoat). Wielu Azerów trzyma w swoim domu broń myśliwską, gdyż ten sport od czasu przybycia tu Europejczyków jest bardzo popularny (azerska reprezentacja w strzelectwie zdobyła 5. miejsce na igrzyskach olimpijskich w Berlinie w łącznej klasyfikacji medalowej tej dyscypliny). Rząd Azerbejdżanu podejmuje usilne zabiegi, by zlikwidować nielegalne składy broni.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• http://www.azerbaijan.az/ (en) (az) (ru)
• Eurazja.org
• O azerbejdżańskiej literaturze i języku azerskim

[edytuj] Bibliografia

Achundov, Nazim: Azerbaycanda dövri metbuat (1832-1920). Bibliographie, Baku 1965.

Həsənov, Cəmil: Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində 1918-1920-ci illər, Baku 1993.

La première république musulmane : l’Azerbeidjan, Paris 1919.

La République de l’Azerbeidjan du Caucase, Paris 1919.

Munschi, Hilal: Die Republik Aserbaidschan. Eine geschichtliche und politische Skizze, Berlin 1930.

Mustafazade, Raxman: Dve respubliki. Azerbaijano-rossijskie otnoshenija 1918-1920 gg., Moskwa 2006.

Nesibzade, Nesib: Azerbaycan demokratik respublikasi. Meqaleler ve senedler, Baku 1990.

Sanders, A. (Nikuradse): Kaukasien. Nordkaukasien, Aserbaidschan, Armenien, Georgien. Geschichtlicher Umriss, München 1944.

Sürmeli, Serpil: Türk-Gürcü iliskileri (1918-21), Ankara 2001.

Swietochowski, Tadeusz: Russian Azerbaijan, 1905-1920. The Shaping of National Identity in a muslim community, Cambridge University Press 1985.

Świętochowski, Tadeusz, Azerbejdżan i Rosja. Kolonializm, islam i narodowość w podzielonym kraju, Warszawa 1998.

Zeynalov, Rizvan: Voennoe strotel’stvo v Azerbaijanskoi respublike 1920-ijun’ 1941 g., Baku 1990.

Zürrer, Werner: Kaukasien 1918-1921. Der Kampf der Großmächte um die Landbrücke zwischen Schwarzem und Kaspischem Meer, Düsseldorf 1978.