Autisme
| Autisme | |
| ICD-10 | F84.0 |
| ICD-9 | 299.0 |
Autisme (afgeleid van het Griekse woord αυτός, zelf) is een van de pervasieve ontwikkelingsstoornissen die voorkomen in het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (→DSM-IV-TR). De term autisme wordt niet alleen gebruikt als kortere term voor autistische stoornis, maar ook voor autismespectrumstoornissen in het algemeen. .
Inhoud |
[bewerk] Historisch overzicht
Autisme komt van het Griekse “autós” of ‘zelf’. Hoewel de eerste beschrijving van autisme stamt van halverwege de negentiende eeuw in Engeland, wordt doorgaans de Amerikaanse kinderpsychiater Leo Kanner als eerste beschrijver van het infantiel of vroegkinderlijk autisme beschouwd. Hij nam het woord over van de Zwitserse psychiater Eugen Bleuler (1857-1939). Deze gebruikte de term echter voor schizofrene patiënten die moeite hadden met andere mensen in contact te treden.
In 1944 beschreef Hans Asperger, een Oostenrijks psychiater, een hoger functionerende vorm van autisme, die nu bekend staat als het syndroom van Asperger.
In de DSM III en verdere (1980-) wordt autisme ingedeeld in de categorie pervasieve ontwikkelingsstoornissen. Deze groep wordt vaak als synoniem van autistische stoornissen gebruikt.
Sinds de eerste opname in het handboek zijn enige andere ziektebeelden beschreven, onder andere McDD. Deze is wel in de subcategorie PDD-NOS ingedeeld.
[bewerk] Wat is autisme ?
[bewerk] Benadering
Autisme wordt bestudeerd door verscheidene takken van de wetenschap. Naargelang het vakgebied kan de omschrijving van autisme behoorlijk verschillen. In de psychologische vakliteratuur dient (observeerbaar) gedrag als basis voor (de diagnose van) autisme. In deze gedragsstudies bestaan verschillende scholen waarvan de Britse de dominante is in Europa.
[bewerk] Triade
Autisme is een ontwikkelingsstoornis die pervasief is, oftewel het hele functioneren van de persoon beïnvloedt.
De stoornis wordt gekenmerkt door drie kenmerken die in voortdurende wisselwerking zijn met elkaar:
- afwijkingen in communicatie (zowel verbaal als nonverbaal)
- afwijkingen in de verbeelding (blindheid voor de context) en
- afwijkingen in sociale interacties (met name met betrekking tot wederkerigheid).
De stoornis, gecombineerd met een andere denkstijl, kan in onaangepaste omgevingen leiden tot een handicap. Per individu kan de mate en het aantal (zeer weinig personen vertonen álle symptomen) waarin de kenmerken van autisme zich voordoen sterk verschillen. De handicap is in min of meerdere mate aanwezig en onder andere afhankelijk van het karakter van de persoon, van de ontwikkelingsleeftijd en van omgevingsfactoren.
[bewerk] Communicatie
Communicatie baseert zich op betekenisverlening. Waar taal meestal geen probleem is voor mensen met autisme en een normale begaafdheid, is het toekennen van een betekenis aan de woorden dit vaak wel.
Binnen de communicatie maakt men verschil tussen 2 soorten: de expressieve communicatie (het uiten) en de receptieve communicatie (het begrijpen). Voor beide soorten geldt dat voor mensen met autisme de techniek van de taal (onder andere zinsopbouw en woordenschat) begrijpelijk is, maar de sociale aspecten van communicatie de moeilijkheid zijn. Hier ligt de problematiek met onder andere het samenhang aanbrengen binnen de taal en het beperkte inlevings- en verplaatsingsvermogen aan ten grondslag.
In de praktijk betekent dit dat mensen met autisme goed om kunnen gaan met alles wat 'letterlijk' en concreet is. Problemen doen zich voor, als de andere partij bijvoorbeeld woordgrapjes of sarcastische, spreekwoordelijke of emotioneel gekleurde begrippen gebruiken gaat. Hoe abstracter de begrippen worden, hoe moeilijker het wordt voor de autist.
[bewerk] Verbeelding
Verbeelding is hetgeen mensen gebruiken om een betekenis toe te kennen aan een bepaald symbool. Mensen zonder autisme zijn zeer goed in staat om betekenissen en symbolen op velerlei wijzen toe te passen en vanuit deze basis de toepassingen ook weer in nieuwe situaties te gebruiken, zonder alles opnieuw te moeten leren.
Voor mensen met autisme geldt dit niet. Het gebruik van de betekenis van een symbool in situatie A, heeft voor hun geen samenhang met het gebruik van hetzelfde symbool in situatie B. Bij kinderen kan dit bijvoorbeeld betekenen, dat zij in de badkamer hun tanden poetsen, omdat het gebruik van de tandenborstel gekoppeld is aan de badkamer. Wil men dan dat het kind in de keuken zijn tanden poetst, zal het kind opnieuw de betekenis aan de tandenborstel moeten leren toekennen. De tandenborstel had namelijk enkel een betekenis in combinatie met de badkamer ('tanden poetsen') en niet met de keuken.
Doordat mensen met autisme in stukjes denken (oftewel: fragmentarisch) is het daarnaast voor hun moeilijk om het grote geheel te zien. Als het beeld wat zij kennen verandert, zullen zij opnieuw beginnen met het waarnemen van alle individuele kenmerken van het beeld en met het inpuzzelen van deze kenmerken wederom komen tot het grote geheel.
[bewerk] Sociale interacties
De stoornis binnen de sociale interactie is wat iemand vaak het snelst opvalt aan een mens met autisme. Mensen verwachten van elkaar een bepaalde vorm van socialiteit, zeker als het gaat om de opbouw van een relatie, waarin ook wederkerigheid wordt verwacht.
Voor een autist kunnen dit soort zaken erg moeilijk zijn, omdat er voor sociale interacties geen duidelijke en vaste regels zijn en zij dus weinig houvast hebben. Door hun probleem met empathie en theory of mind is het ook erg moeilijk voor hun om zich respectievelijk in de gevoelens en gedachtengang van de ander te verplaatsen. Ook zijn sommige autisten zelf niet goed in het verwoorden van hun gevoelens, omdat deze veel te abstract zijn om daar een concrete betekenis aan toe te kennen.
[bewerk] Cognitieve tekorten
Daarnaast is het aanleren van deze zaken moeilijk, omdat mensen met autisme ook problemen hebben op het kennis-niveau. Deze problemen zijn te onderscheiden in:
- Centrale coherentiestoornis (problemen met het aanbrengen van een samenhang)
- Beperking van de theory of mind (problemen met het inleven of verplaatsen in een ander individu)
- Problemen met executieve functies (problemen met de uitvoerende functie)
[bewerk] Autisme vs autistiform gedrag
Het is voor de praktijk van belang onderscheid te maken tussen personen met autisme en personen met autistiform gedrag.
Waar bij personen met autisme de volledige triade aan kenmerken aanwezig is, doet zich bij mensen met autistiform gedrag slechts een enkel kenmerk van autisme voor. Autistiform gedrag kan hinderlijk zijn, maar behoeft niet direct te leiden tot ongewenste gedragingen. Bij mensen met een verstandelijke beperking kan autistiform gedrag eveneens voorkomen.
[bewerk] De diagnose
[bewerk] Omschrijving en belang
De diagnose is de erkenning door een autismedeskundige of een diagnosecentrum van het autisme op basis van gedrags - of biologische criteria. De diagnose kan de basis vormen voor verwerking, ondersteuning en leren. Voor de verwerking is vooral de erkenning van de diagnose door de omgeving erg belangrijk. Voor ondersteuning vragen overheidsinstanties een diagnose ter staving.
[bewerk] Diagnosecentra
In België zijn mogelijke diagnosecentra onder andere een revalidatiecentrum, Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen, Psychiatrisch Centrum, Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg, Psychiatrische Afdeling van een Algemeen Ziekenhuis (PAAZ), Centrum voor Gespecialiseerde Voorlichting bij Beroepskeuze, en Consultatiebureau Kind en Gezin.
In Nederland kan men terecht bij de GGD, het RIAGG of bij een autismecentrum in de regio (zoals bijvoorbeeld het Dr. Leo Kannerhuis of C.A.J. de Steiger).
[bewerk] Diagnose op basis van gedrag
Bij het onderzoek naar een diagnose van autisme kijkt de deskundige vooral naar de (sociale)ontwikkelingsgeschiedenis, de medische voorgeschiedenis, taalontwikkeling, stereotiep gedrag/interesses/handelingen, cognitief functioneren, neuropsychologische gezondheid, motorische vaardigheden, zelfredzaamheid en psychisch en sociaal-emotioneel functioneren.
Hoewel diagnostische instrumenten zoals gedragsvragenlijsten en observatieschalen de betrouwbaarheid verhogen, blijft de juiste diagnose dus sterk afhankelijk van de klinische ervaring en de intuïtie van de diagnosticus in het herkennen van een bepaald gedragspatroon. Met andere woorden, er is nog steeds een aanzienlijk subjectief element in de diagnostiek.
Toch maakt men voor de medische beeldvorming wel gebruik van een SPECT-scan of MRI-scan.
[bewerk] Diagnose op basis van biologisch kenmerken
- Genetisch onderzoek: Wat autisme betreft zijn er nog veel vermoedens maar weinig wetenschappelijk onderbouwde vaststellingen. Wat al vaststaat is dat een complexe interactie van verschillende genen autisme in de hand kan werken. Een genetische screening om autisme op te sporen is dus nog niet voor morgen. Gedragsobservaties blijven voorlopig de algemeen aanvaarde basis voor het stellen van een diagnose van autisme als psychische aandoening.
- Stofwisselingsonderzoek: Aan sommige universiteiten meent men autisme te kunnen vaststellen op basis van urinetesting naar de stof IAG. Toch is dit net als het genetisch onderzoek nog in een embryonale onderzoekfase.
Wat vast staat is dat vrouwen beter beschermd zijn tegen erfelijke aandoeningen. Dat is een van de voornaamste redenen dat autisme, net als nog veel andere erfelijke handicaps, meer voorkomt bij mannen. Bovendien is de kans vijftig tot honderd keer groter dat iemand in een gezin autisme heeft, wanneer nog een andere persoon binnen datzelfde gezin het heeft. Hoe groter het aantal mensen met autisme binnen een familie, hoe groter de kans dat er nog kinderen komen met autisme of autistiform gedrag.
[bewerk] Bij wie komt autisme voor?
Tot voor enkele jaren, toen men enkel het klassiek autisme als ‘echt’ beschouwde, werd aangenomen dat autisme bij 1 op 2200 mensen voorkwam.
Het Steunpunt Expertisenetwerken Vlaanderen spreekt van 1 op 165. In Vlaanderen zou dat komen op 36.000 mensen met een stoornis binnen het autismespectrum en dus om meer mensen dan met een louter verstandelijke beperking. De uitbreiding van de definitie en de verbetering van de diagnose zijn de twee belangrijkste redenen dat dit cijfer zo veranderd is.
Het Vlaamse Autisme Centraal geeft aan dat 1 op 200 mensen zich binnen het Autismespectrum bevinden en 1 op 1000 klassiek autisme hebben.
Een op vier mensen met autisme zou vrouw zijn, maar een lagere intelligentie hebben. Vooral in de groep van normaal begaafden lijken mannen oververtegenwoordigd te zijn. Dit is echter niet heel zeker, het zou kunnen dat vrouwen, en zeker normaal begaafde vrouwen, minder kans hebben een diagnose te krijgen. [1]
[bewerk] Ondersteuning & verwerking
Eens de diagnose gesteld, rijst de vraag hoe erop te reageren. Aan het ene uiterste bevinden zich mensen die te vinden zijn voor de volledig behandeling van autisme. Zij vinden dat mensen met autisme alleen door ondersteuning op maat (onder andere therapie) gelukkig en zelfstandig kunnen leven en hun omgeving moeten ontlasten. Het andere uiterste is de visie dat mensen met autisme gerespecteerd moeten worden in hun eigenheid. De maatschappij moet veranderen en autismevriendelijker worden.
Doorgaans begint de ondersteuning met het erkennen van de mogelijkheden en een vroegtijdige diagnose. Voor de meeste mensen met autisme helpt een autismevriendelijke (concrete & rustige) omgeving en ondersteuning op vlak van onderwijs (bijvoorbeeld inclusief onderwijs) en werk (arbeidstrajectbegeleiding) heel wat om zonder conflicten samen te leven.
Ondersteuning voor de omgeving is vaak de meest laagdrempelige hulp. Duidelijkheid over de diagnose, informatie- en ervaringsuitwisseling en inclusief handelen van hulpverleners helpen de omgeving in de omgang met mensen met autisme. Dit gebeurt onder meer via thuisbegeleiding.
In sommige gevallen is er ook behandeling nodig. Reguliere behandelingsvormen vertrekken op basis van het diagnoserapport en werken meestal op de triade interactie-communicatie-interesses.
De bekendste voorbeelden van algemene benaderingen zijn bijvoorbeeld gedragstherapie en het stimulus-responsmodel.
Meer specifieke benaderingen bestaan uit
- therapieën met de sociale interactie centraal (bedoeling is de sociale ontwikkeling te begeleiden en te stimuleren),
- therapieën met de communicatie centraal (bedoeling is het opstandig gedrag functioneel te maken en mensen aanzetten tot communicatie (om een reactie te krijgen, wat een stimulans is om te verbeteren),
- therapieën met het stereotyp gedrag & interessepatroon centraal (bedoeling is in te spelen op de typerende beperkte belangstellingswereld, een rigiditeit in routines en rituelen, en stereotype gedragingen).
De meer alternatieve vormen van behandelingen kunnen gericht zijn op beïnvloeding van het gedrag, de hersenactiviteit stimuleren, de spiritualiteit en/of mystieke kant, of specifiek gericht op het kind of de autistische stoornis zelf.
[bewerk] Co-morbiditeit
Er zijn eerst en vooral bijkomende problemen die niet typisch autistisch zijn maar vaak voorkomen zoals ongewone reacties op zintuiglijke prikkels (hypersensiviteit of hyposensitiviteit), afwijkende motoriek, extreme en schijnbaar onlogische angsten, non-specifieke gedragsproblemen, een disharmonisch ontwikkelingsprofiel en een opvallende vaardigheid op een bepaald vlak (tekenen, musiceren, een geheugen voor data, hoofdrekenen of vroegtijdig kunnen lezen).
Daarnaast zijn er ook verscheidene co-morbide stoornissen (die samen met autisme optreden).
Co-morbide stoornissen [2] zijn onder meer:
- Mentale retardatie: ongeveer 75-85% van de personen met autisme
- Hoogbegaafdheid: bij personen met een hoogfunctionerende vorm van autisme
- Epilepsie: ongeveer 25 à 30% (doorgaans wanneer er een verstandelijke handicap is)
- Synesthesie: zintuiglijke waarnemingen zoals reuk en geluid worden ook als kleur waargenomen,
- Doofheid: al of niet met verstandelijke beperking
- Schizofrenie: Als er een historie bestaat van autistische stoornis of een andere pervasieve ontwikkelingsstoornis, wordt de aanvullende diagnose schizofrenie alleen gesteld als er gedurende een periode van minimaal een maand ook op de voorgrond tredende wanen of hallucinaties zijn,
- Depressie, psychose, fobieën, stress, obsessief-compulsieve stoornis, eetstoornis, slaapstoornis: vooral wanneer het autisme lange tijd niet erkend wordt en onbehandeld blijft (zonder verwerkingsproces en/of psycho-medisch ingrijpen) kunnen deze stoornissen optreden, wat het belang van een vroege diagnose nog eens onderstreept
- Prosopagnosie: gezichten zijn veelal objecten, het is vaak niet mogelijk om een gezicht in een 'ogenblik' te herkennen en te plaatsen
- Syndroom van Gilles de la Tourette, of chronische motorische of vocale ticstoornis,
- Fragiele-X-syndroom,
- Tuberculose,
- Syndroom van Down (slechts bij 1%),
- Oppositioneel-opstandige gedragsstoornis (ODD),
- Non-verbal Learning Disabilities (NLD)
[bewerk] Voetnoten
- ↑ Deze cijfers worden soms betwijfeld vanuit het vermoeden dat er nog een aantal mensen met een hoogfunctionerend autisme zou zijn die (nog) geen diagnose hebben. Het zou gaan om een groep van mensen van middelbare en hogere leeftijd.
Sinds de jaren tachtig van vorige eeuw, met de opkomst van de autismespectrumtheorie, is de psychologische diagnosticering rond autisme immers veel grover en breder geworden. Voor die tijd hadden uitsluitend mensen met autistische stoornis recht op het label 'autisme'. Met de groeiende bekendheid van het werk van Hans Asperger is ook de definitie van autisme verruimd. Mensen die voorheen andere diagnoses kregen of geen erkenning kregen voor hun last, kunnen nu aanspraak maken op een diagnose, erkenning en ondersteuning. - ↑ De percentages hieronder hebben betrekking op de personen die in het begin van de 21ste eeuw een diagnose autisme(spectrumstoornis) hebben (gekregen). Naarmate meer mensen met een normale of hogere begaafdheid deze diagnose krijgen, zullen deze veranderen.
[bewerk] Documentatie
- Voor een lijst van documentatie over autisme, zie b:Autisme/Documentatie
[bewerk] Externe links
[bewerk] Lotgenoten en verenigingen
- Nederland
