Arianisme

Het arianisme is een stroming binnen het christendom die werd genoemd naar haar stichter Arius (256-336), presbyter van Alexandrië.

In het arianisme wordt het dogma van de drie-eenheid niet geaccepteerd. Zowel Jezus als de Heilige Geest worden gezien als scheppingen van God de Vader, die ondergeschikt zijn. Jezus is hierbij alleen ondergeschikt aan God, terwijl de Heilige Geest ondergeschikt is aan zowel Jezus als God.

In eenvoudige woorden kan het verschil tussen orthodoxie en arianisme als volgt worden samengevat: de orthodoxie stelt dat Jezus God is, het arianisme spreekt over godgelijkend.

[bewerk] Het Romeinse Rijk

In de vierde eeuw was het conflict tussen arianisten en gelovigen-in-de drie-eenheid het grootste strijdpunt in de Kerk. Om dit conflict op te lossen werd het Concilie van Nicaea (325) bijeen geroepen. De opgestelde geloofsbelijdenis van Nicea, hoewel geaccepteerd door zowel arianen als anti-arianen, hield een veroordeling van het arianisme in, door de zinsnede dat de Vader en de Zoon "van dezelfde substantie" zijn.

Ondanks deze verwerping bleef het arianisme nog lange tijd invloedrijk. Tijdens bepaalde periodes was het zelfs de overheersende theologie. Een nieuwe verwerping volgde tijdens het concilie van Constantinopel I (381). Door een streng optreden van keizer Theodosius I was het Arianisme onder de Romeinen rond 400 vrijwel geheel uitgeroeid.

[bewerk] De Germaanse koninkrijken

Tijdens de bloei van het arianisme was Ulfila zijn zendingswerk onder de Goten begonnen. Hij zorgde voor een Bijbelvertaling in het Gotisch. De Gotische leider Fritigern werd bekeerd gedurende de regering van de ariaanse keizer Valens. Gevolg hiervan was dat de meeste Germaanse stammen, die tijdens de grote volksverhuizingen het Romeinse Rijk binnenvielen, ariaans waren.

Dit gold voor de Visigoten, de Ostrogoten, de Vandalen, de Boergondiërs en de Lombarden.

Alleen de Franken bleven heidens totdat het westelijke Romeinse Rijk - waar zij Foederati van waren - verdwenen was. Daarna bracht Clovis, koning der Franken, zijn volk tot het katholieke geloof waardoor hij beter aansluiting kreeg bij zijn voormalig Romeinse onderdanen.

In ariaanse koninkrijken bleef de kloof tussen de Germaanse adel en de Romaanse en katholieke bevolking groot. Er werd bijvoorbeeld in het Germaans gepreekt in de ariaanse kerk. In het Vandalenrijk in Noord-Afrika leidde de tegenstelling tot geweld en vervolging van de katholieken (althans volgens Gregorius van Tours, een katholieke bron).

De ariaanse rijken gingen daarna een voor een teloor. De Vandalen en Ostrogoten werden door Justinianus vernietigd en de Bourgondiërs door de Franken. De Suevi gingen uit eigen beweging over, om meer steun tegen hun machtige Visigotische buren te verwerven. Dat verhinderde niet dat ze erdoor vernietigd werden.

Alleen de Visigoten in Spanje bleven vasthouden aan het arianisme tot dat koning Reccared I zich bekeerde tot het katholicisme in 589. Hij wilde daarmee vooral zijn koninkrijk beter aansluiting bij de buurlanden geven en de binnenlandse tegenstellingen uit de weg ruimen.

Voor het arianisme en ook de Gotische taal was dit het begin van het einde.