Repubilika ya Kongo Demokratiki

From Wikipedia

Repubilika ya Kongo Demokratiki
République Démocratique du Congo
Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo
Republiki ya Kɔ́ngɔ Demokratiki
Ditunga dia Kongu wa Mungalaata

(Dalapo) (Bidimbu)
Dibanza: Busonga, ngembo, kisalu
Ndinga ya leta	kifalanse kikongo, kiluba, kingala, kiswahili
Mbanza ya mfumu	Kinsasa
Ntuadisi ya nsi	Joseph Kabila
Supefisi - maza	2 345 410 km² 3,3 %
Bantu	56 625 478
Kilumbu ya dipanda	30.6.1960
Mbongo	falanga ya Kongo
Mukabu ya ntangu	UTC+1 – UTC+2
Muyimbu ya nsi	Debout Congolais
Domeni neti	.cd
Numelo ya foni	+243

Repubilika ya Kongo Demokratiki to Kongo-Kinsasa kele nsi na Afelika ya Kati. Bansi ya pembeni na yandi kele Repubilika ya Kongo, Repubilika ya Afelika ya Kati, Sudan, Uganda, Rwanda, Burundi, Zambia ye Angola. Kongo-Kinsasa kele leta ya tatu na munene ya Afelika.

Contents 1 Kinkulu 2 Bantu 2.1 Bandinga 2.2 Lukwikilu 3 Malongi ya ntoto 4 Bizunga 5 Politika 5.1 Minsiku ya leta 5.2 Bantuadisi ya nsi 5.3 Bantumua ya ntete 6 Bima ya kikalulu

[edit] Kinkulu

Tuka 2000 NK ti 500 BK bitembo ya babantu tuka londe sompaka na ndambu ya Kongo ya ntangu yayi. Bantu ya kisina, bambekele, fweteka sompa na dikabu ngele ya nsi. Babantu yina kotisaka kisalu ya bilanga pe kisalu ya kibende tuka Afrika-Mputu.

Pene-pene na mvula 400 kimvuka mosi yantikaka kukulisa na simu ya nzadi Lualaba. Nkumbu ya kimvuka yayi vanda Upemba. Yandi kumaka Luba ya Ntotila na nima (pene-pene na 1585). Kimvuka ya mfunu ya nkaka vanda Kongo ya Ntotila, muntu butukaka pene-pene na mvula 1400 pe zingaka ti 1885 na nsiku.

Kongo vanda koloni ya Belezi tuka 1908 ti 1960. Kubanda na kilumbu bawu me sanze nkumbu ya leta na Zaire na mvula 1971 ti kuna 1997.

[edit] Bantu

Kibuka ya bantu ya nene kele:

• baluba 18 %
• bakongo 16,1 %
• bankundu 13,5 %
• banyarwanda ná banyamulenge 10,3 %
• bazande 6,1%
• babangi ná bangala 5,8%
• bantu ya nkaka 30,2%

[edit] Bandinga

Ndinga ya kisalu ya Kongo-Kinsasa yau kele kifalanse. Bandinga ya bwala kele kikongo ya leta, kiluba, kiswahili ye kingala. Leta ke tembikisa bandinga yina yonso na kuloza ata mosi ve. Bandinga yankaka ya nsi yau kele samuna lukumu ya nsi ya Kongo yina leta kekwiza kakila.

Ndinga	Batubi (ndinga ya ntete)	Batubi (ndinga ya zole)	Batubi na kimvuka
Kikongo ya leta	6 %	11 %	17 %
Lingala	5 %	21 %	26 %
Tshiluba	8 %	8 %	16 %
Kiswahili	12 %	29 %	41 %

[edit] Lukwikilu

• bana ya Yesu ya katolika 70%
• bana ya Yesu ya misioni 20%
• bana ya Kimbangu 10%
• basilamu 10%
• lukwikilu ya bambuta 10%

[edit] Malongi ya ntoto

Nzadi Kongo ná bana-nzadi ya yandi ke sabuka nsi yonso. Nzadi Kongo ke kabula Kongo-Braza ye Kongo-Kinsasa. Nzadi Ubangi kele ndilu na Nsi ya Afelika ya Kati. Uganda kele na simu ya Mazanga Mobutu ye Rwitanzige. Rwanda kele na simu ya Kivu. Burundi ye Tanzania kele na simu ya Tanganyika. Dizanga Mweru ye nzadi Luapula salama bonso ndilu na Zambia. Kwango ye Kasayi ke landa ndilu ya Angola.

[edit] Bizunga

Nsi ya Kongo Demokratiki kele na bizunga makumi zole na tanu, na mbanza Kinsasa.

	Kizunga	Ntu-mbanza ya kizunga	Ndinga ya bwalu
1.	Kinsasa (kizunga)	Kinsasa	kifalanse, kingala
2.	Kongo ya Kati	Matadi	kikongo ya leta
3.	Kwango	Kenge	kikongo ya leta
4.	Kwilu	Kikwit	kikongo ya leta
5.	Kizunga Mayi-Ndombe	Inongo	kingala, kikongo ya leta
6.	Kasayi	Luebo	kiluba
7.	Luluwa	Kananga	kiluba
8.	Kasayi ya Lunene	Mbuji-Mayi	kiluba
9.	Lomami	Kabinda	kiluba
10.	Sankuru	Lodja	kiluba
11.	Manyema	Kindu	kiswahili
12.	Kivu ya Sudi	Bukavu	kiswahili
13.	Kivu ya Node	Goma	kiswahili
14.	Ituri	Bunya	kiswahili
15.	Uwele ya Minani	Isiro	kingala
16.	Tshopo	Kisangani	kiswahili
17.	Uwele ya Mitiu	Buta	kingala
18.	Ubangi ya Node	Gbadolite	kingala
19.	Mongala	Lisala	kingala
20.	Ubangi ya Sudi	Gemena	kingala
21.	Ekwatelo	Mbandaka	kingala
22.	Tshuapa	Bwende	kingala
23.	Tanganyika	Kalemie	kiswahili
24.	Lomami ya Minani	Kamina	kiluba
25.	Luwalaba	Kolwezi	kiswahili
26.	Katanga ya Minani	Lubumbashi	kiswahili

[edit] Politika

Politika ya Kongo Demokratiki

[edit] Minsiku ya leta

• Minsuku ya leta ya kifalanse

[edit] Bantuadisi ya nsi

• 1960 - 1965 Joseph Kasa Vubu
• 1965 - 1997 Mobutu Sese Seko
• 1997 - 2001 Laurent-Désiré Kabila
• 2001 -         Joseph Kabila

[edit] Bantumua ya ntete

• 1960 - 1960 Patrice Lumumba
• 1961 - 1961 Joseph Ileo
• 1961 - 1964 Cyrille Adoula
• 1964 - 1965 Moise Tshombe
• 1965 - 1965 Evariste Kimba
• 1965 - 1966 Léonard Mulamba
• 1966 - 1977  ?
• 1977 - 1979 Mpinga Kasenga
• 1979 - 1980 Bo-Boliko Lokonga Mihambo
• 1980 - 1981 Jean Nguza Karl-I-Bond
• 1981 - 1982 Joseph Untube N'singa Udjuu
• 1982 - 1986 Kengo Wa Dondo
• 1987 - 1988 Mabi Mulumba
• 1988 - 1988 Sambwa Pida Nbagui
• 1988 - 1990 Kengo wa Dondo
• 1990 - 1991 Lunda Bululu
• 1991 - 1991 Mulumba Lukoji
• 1991 - 1991 Étienne Tshisekedi
• 1991 - 1991 Bernardin Mungul Diaka
• 1991 - 1992 Jean Nguza Karl-I-Bond
• 1992 - 1993 Étienne Tshisekedi
• 1993 - 1994 Faustin Birindwa
• 1994 - 1997 Kengo Wa Dondo
• 1997 - 1997 Étienne Tshisekedi
• 1997 - 1997 Likulia Bolongo

[edit] Bima ya kikalulu

• mutako
• diama
• mafuta (petolo)
• kibende

Bansi ya Afelika
	Afelika ya Node : Algeria · Misiri · Libia · Maroko · Moritania · Sudan · Tunisia
	Afelika ya Lumonso : Benin · Burkina Faso · Gambia · Gana · Ginea · Ginea-Bisau · Kamerun · Kap Verde · Repubilika ya Kongo · Liberia · Mali · Ngabu · Côte d'Ivoire · Niger · Nizeria · Ginea · São Tomé e Príncipe · Senangale · Sierra Leone · Togo
	Afelika ya Kati : Burundi · Nsi ya Afrika ya Kati · Repubilika ya Kongo Demokratiki · Rwanda · Tasadi
	Afelika ya Lunene : Djibuti · Eritrea · Itiopia · Kenya · Seychell · Somalia · Tanzania · Uganda
	Afelika ya Sudi : Angola · Botswana · Repubilika ya Afrika-Ngele · Komoro · Lesoto · Malagasi · Malawi · Mauritius · Mosambike · Namibia · Swati · Zambia · Zimbabwe