Kromlech
Z Wikipedii
Kromlech (z celtyckiego crom - wygięty, lech - kamień) - jest to krąg zbudowany z ustawionych pionowo kamieni, często wokół grobowca. Stawiane były w neolicie oraz w epoce brązu, najczęściej na terenach Bretanii,Anglii i Irlandii - pierwsze kromlechy pojawiły się w drugiej połowie IV tysiąclecia p.n.e. Było to najprawdopodobniej miejsce kultu i zebrań plemiennych. Do najbardziej znanych należy Stonehenge.
Kromlechy rozpowszechniły się także w innych regionach Europy, w Afryce, Azji (głównie Indie i Japonia), w obu Amerykach, Australii i na niektórych wyspach Oceanu Spokojnego. W Polsce można je spotkać na Pomorzu, w dolnym biegu rzeki Odry.
Kromlech bywa uważany za prototyp kolumnady. Przypuszcza się, iż był "używany" jako obserwatorium Słońca, świątynia Słońca, do przewidywania zaćmień oraz pozycji ciał niebieskich.
[edytuj] Kromlechy na wyspach Brytyjskich i w Irlandii
Kromlechy często były orientowane wzdłuż linii wschodzącego lub zachodzącego słońca lub księżyca o określonych porach roku. Stąd wynika wniosek, iż sezonowość była dla ówczesnych ludów ważna.
W środkowym neoliticie ( 3700 p.n.e - 2500 p.n.e ) kamienne kręgi zaczeły się poojawiać w północnych regionach wysp Brytyjskich, raczej przy brzegach morskich. W osi przemysłowej Langdale w Lake District znajduje się najwięcej z wczesnych tego typu obiektów.
W póżniejszym neolicie kamienne kręgi były budowane już z większą precyzją i rozmachem. Zaczeły się także pojawiać na śródlądziu wysp. Ich średnice dochodziły do 400m tak jak w przypadku Avebury. Większość jednak miała średnicę około 25 m. Za to ich forma przyjmowała zoraz to bardziej skomplikowane układy z dwoma lub trzema rzędami głazów - te są często uznawane/nazywane kromlechami koncentrycznymi.
Ostateczna faza budowy kromlechów przypada środkową epokę brązu ( 2220 p.n.e - 1500 p.n.e ) kiedy to zaczeły się pojawiać małe kręgi kamienne budowane przez niewielkie grupy osób ( jak rodzina ). Wiele doskonałych przykładów kręgów można znaleźć w parku narodowym Dartmoor, Devon czy Grey Wethers
Po 1500 p.n.e zaprzestano budowy kromlechów. Powodem tego były ruchy migracyjne i pojawienie się nowych religii inaczej myślących o życiu i śmierci. Często łączono istnienie kręgów z działalnością druidów, jednak nie jest to udowodnione.
[edytuj] Kromlechy w Polsce
W Polsce spotyka się kręgi pochodzące z okresu rzymskiego, o nieco odmiennej konstrukcji. Przykłady takich kręgów znajdują się między innymi w Grzybnicy k. Koszalina oraz w Leśnie, Węsiorach i Odrach na pograniczu woj. pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. jednka niestaranność położenia kamieni może oznaczać, iż nie byly używane jako instrumenty astronomiczne. Ułożenie głazów łaczyło się raczej z symboliką niż funkcjonalnością.
Największe znajdują się w okolicach wsi Odry (gmina Czersk, powiat chojnicki). Zlokalizowane są nad rzeką Wdą i objęte ochroną w rezerwacie archeologiczno-przyrodniczym "Kręgi kamienne". Dość powszechnym jest pogląd o skandynawskim pochodzeniu tych konstrukcji. Te znane z Pomorza powstały prawdopodobnie w ciągu I w. n.e. w wyniku ekspansji germańskiego plemienia Gotów. Goci przebywali na terenie Pomorza, ściślej na Pojezierzu Kaszubskim, do początku III wieku. Wtedy porzucili cmentarzyska z kręgami kamiennymi i ruszyli pod wodzą jednego z władców (królów?) Filimera, syna Gadariga w kierunku południowo-wschodnim do legendarnej krainy Oium (wg Jordanesa, gockiego dziejopisarza z VI w.)
Początkowo kręgi były miejscem spotkań poszczególnych rodów "użytkujących" cmentarzysko. Tam też mogły zapadać najważniejsze decyzje dotyczące całej grupy. Później (tj. od przełomu II i III w.) zaczęto w obrębie kręgów także chować zmarłych.
Kręgi Kamienne w Odrach Wewnątrz ogrodzenia pośród rzadkiego sosnowego lasu znajduje się 10 całych i fragmenty kręgów kamiennych, z których najmniejszy ma średnice 15m, a największy 33m. Na obwodnicy kręgów ustawione są kamienie wystające od 20 do 70 cm ponad powierzchnie ziemi. Liczba ich waha się od 16 do 29 sztuk w jednym kręgu. W środku kręgu ustawiony jest jeden, a rzadko dwa kamienie. Prócz kręgów na terenie rezerwatu znajduje się około 30 kurhanów, o średnicy od 8 do 12m Jak powstały te regularne układy kamieni w oddalonym od ludzkich osiedli zakątku? Kto dźwigał i ustawiał te wielkie głazy i jakiemu celowi miało służyć to dzieło? "Kręgi Kamienne" dają dowód pierwotnej kultury zamierzchłych czasów i stanowią ciekawy przedmiot badań: - Archeologicznych - Przyrodniczych - Kosmologicznych Od dawna teren ten znajdował się w centrum uwagi wielu badaczy, naukowców i amatorów. Tajemniczymi kręgami i kurhanami zaczęto interesować się kilkadziesiąt lat temu. Pierwsze badania były prowadzone w drugiej połowi XIX wieku. Pierwszymi badaczami byli Stryjkowski Wilhem i Lissauer Abraham. Zniszczyli oni wiele jam grobowych, poprzesuwali i przesunęli niektóre kamienie. Pomiarów topograficznych terenu dokonał w 1915r. mierniczy z poznania Paul Stephan. Jako mierniczy najbardziej interesował się rozmieszczeniem kamieni i kręgów. Według niego można wysunąć tezę, że kręgi kamienne były swego rodzaju zegarami prehistorycznymi.
Pierwszym Polakiem - archeologiem, który zainteresował się tym trenem był prof. Józef Kostrzewski ( odkrywca Biskupina). Uznał on, że tren ten jest cmentarzyskiem z I i II w.n.e, a kręgi i kurhany - grobami. W czasie prac archeologicznych przebadał trzy kurhany i jeden krąg całkowicie. W kurhanach znalazł: złoty wisiorek, paciorki szklane, spinki, sprzączkę brązową, resztki tkanin, ułamki glinianych naczyń z okresu rzymskiego Oprócz grobów popielcowych natrafiono także na występowanie śladów dwóch rodzajów obrzędów pogrzebowych, co pozwoliło wysunąć tezę, ż na tym terenie obok ludu tubylczego, który swoim zwyczajem palił zwłoki zmarłych, pojawili się obcy przybysze z północy.
W I w.n.e. na Pomorzu pojawiła się ludność germańska- Gotowie, którzy przybyli z Skandynawii podczas swej wędrówki nad Morze Czarne. Pozostałością po nich są groby szkieletowe.
W 1962r. wznowiono na terenie rezerwatu badania archeologiczne. Prace naukowo- badawcze rozpoczął doc. dr Jerzy Kmieciński z Katedry Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego. Na szczególną uwagę zasługują groby znalezione w kurhanach, zwłaszcza kobiece. Są one bogato wyposażone w różne ozdoby, co pozwala przypuszczać, ż kobieta- matka odgrywała bardzo ważną role w ówczesnym społeczeństwie (zapinki, agrafy, paciorki, bransolety, wisiorki, naczynia, które nie były produkowane na miejscu, ale w pracowniach Cesarstwa Rzymskiego). Męskie pochówki były ubogie, gdyż nie było zwyczaju wkładania do grobu narzędzi ani uzbrojenia. Rewelacją było odkrycie śladów orki, które dostrzeżono na granicy calca i próchnicy i pierwotnej. Ślady orki pochodzą z okresu, kiedy na tym obszarze mieszkała ludność kultury pomorskiej. Odkrycie to świadczy zdecydowanie o rolniczym charakterze ludności. Doc. Dr J. Kmieciński prowadził badania wykopaliskowe w 8 kręgach i 25 kurhanach. Odkryto około 480 grobów. Według niego cmentarzysko odrzańskie pochodzi z II- IV w.n.e.
Ostatnio badania prowadzi dr Tadeusz Grabarczyk, który twierdzi, że jest to cmentarzysko Gotów. Około 70 r.n.e nad Wdę przybywa jedna przybywa jedna z grup Skandynawskich. Osiedlają się prawdopodobnie w najbliższej okolicy na okres 130-150 lat. Goci chowają w kurhanach z nasypem kamiennym, w kręgach kamiennych i części płaskiej cmentarzyska, gdzie wszystkie groby były początkowo oznaczone tzw. stelami. W grobach szkieletowych na uwagę zasługuje fakt, że głowa zmarłego zwrócona była w kierunku północnym. Łącznie odkryto ponad 600 grobów. Pobyt Gotów na tym terenie stanowił tylko epizod w dziejach tej ziemi. Wg dr T. Grabarczyka obiekt jest cmentarzyskiem z okresu wpływów rzymskich, użytkowanym przez skandynawskich Gotów w latach 70-200 (220) r. n.e.
Zobacz też: rodzaje budowli megalitycznych, przegląd zagadnień z zakresu architektury.
