Hunebed
Een hunebed is een steenkamer die bestaat uit grote staande stenen (de draagstenen) overdekt door grote platte stenen, de zogenaamde dekstenen. Tussenruimtes werden opgevuld met kleinere stenen, de stopstenen. Deze zijn meestal verdwenen. Vaak werd aan de zuidkant een ingang gemaakt. Het geheel werd overdekt met aarde zodat een forse heuvel ontstond. In Nederland gebruikte men zwerfstenen als bouwmateriaal, in andere landen de lokale steen (in België bijvoorbeeld puddingsteen).
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Hunebedden en andere daarmee vergelijkbare door mensen gemaakte structuren zijn te vinden in heel Noordwest-Europa van Portugal tot Denemarken en in Groot-Brittannië en Ierland. Sommige zijn aan de binnenzijde voorzien van inscripties of versierselen die in de steen gebeiteld zijn.
Gestructureerd onderzoek naar hunebedden werd pas in de eerste helft van de negentiende eeuw uitgevoerd. Meest bekende van de onderzoekers is professor Van Giffen. Hij is ook verantwoordelijk voor de officiële nummering van de hunebedden in Nederland.
Veel hunebedden zijn in de loop van de eeuwen vernield om de stenen te gebruiken als bouwmateriaal voor wegen, huizen en dijken. Een voorbeeld van hergebruik is de onderkant van de toren van de Grote Kerk te Emmen. Ook zijn sommige hunebedden verwoest door religieuze fanaten uit angst voor de vreemde heidense bouwwerken.
Een tijdlang dacht men dat er in Gaasterland in Friesland overblijfselen gevonden waren van een hunebed, maar uit nader onderzoek bleek het hier om een zogenaamde steenkist te gaan.
De hunebedden zijn gebouwd in de steentijd, rond 5000 jaar geleden, door volken die behoorden tot de Trechterbeker-cultuur. Deze naam is afgeleid van de vorm van hun aardewerk. Deze volken vormden vanwege hun grote verspreidingsgebied waarschijnlijk geen homogeen geheel. Van de geschiedenis van dit volk is zeer weinig bekend.
Wetenschappers denken dat een hunebed een prehistorische grafkamer is geweest. Dit is echter niet wetenschappelijk bewezen, want er zijn in Nederland, in tegenstelling tot andere landen, geen skeletten of resten van mensen gevonden uit die tijd. Dit wijt men aan de zure bodemgesteldheid in Nederland: skeletten kunnen er volledig in vergaan. Wel heeft men grote aantallen potten en voorwerpen gevonden in bijna alle hunebedden. Dit laatste zou er op wijzen dat hunebedden werden gebruikt als begraafplaats. Mogelijk hadden hunebedden voor deze mensen een religieuze betekenis en fungeerde het als een heiligdom.
In Nederland komt het oudste metaal (koper) uit een hunebed bij Buinen (gevonden in 1927 door professor Van Giffen). Deze spiraalvormige kralen worden gedateerd rond 2500 v.C., hoewel de hunebedden ouder zijn. Ook in Odoorn is koper gevonden in een hunebed. De kralen zijn te zien in het Drents Museum te Assen.
[bewerk] Bouwploeg-hypothese
Om de regionale verschillen in bouwwijze te verklaren is de zogenoemde "bouwploeg-hypothese" bedacht. Deze hypothese stelt dat hunebedden niet uitsluitend door de lokale bevolking werden gebouwd, maar door regionale ploegen van specialisten. Afhankelijk van het voorhanden zijnde materiaal en arbeidskracht, werd dan het ene type of het andere type gebouwd, maar wel in de stijl waaraan die bouwploeg gewend was. Zo ontstaan regio's waarin het ene of andere type dominant is.
[bewerk] Hunebedden in Nederland
De hunebedden in Nederland vormen de meest westelijke uitloper van het territorium van de Noordelijke Megaliet Cultuur, die verder doorloopt tot in Oost-Duitsland. Qua stijl en locaties vertonen ze grote overeenkomsten met de hunebedden in (voornamelijk) Sleeswijk-Holstein, Nordrhein Westfalen en met name het Emsland.
Van de 54 hunebedden die men nu nog kan zien in Nederland staan er 52 in de provincie Drenthe. De andere twee staan in de provincie Groningen: een bij Noordlaren, enkele meters over de grens met Drenthe, de andere in een museum in Delfzijl. Deze laatste werd in de jaren tachtig van de twintigste eeuw gevonden bij een opgraving in Heveskesklooster. Van de 52 hunebedden in Drenthe in Nederland ligt het grootste hunebed in Nederland bij Borger. Hier liggen ook de meeste hunebedden bij elkaar, dertien.
Naast het grootste hunebed is het Hunebedcentrum gebouwd met veel informatie over de prehistorie. In het Drents Museum in Assen is er ook veel te zien over de hunebedden en hun bouwers/cultuur.
Het langste Nederlandse hunebed, het "Langgraf" genaamd, ligt op de Schimmeres bij Emmen. Andere hunebedden met een eigen naam zijn de Papeloze kerk bij Schoonoord en de Stemberg bij Eext.)
Aan de voet van de Havelterberg bij Havelte liggen twee hunebedden, waarvan één het op een na grootste hunebed van Nederland is met een lengte van bij achttien meter. Zie hunebedden van Havelte.
In het noordwesten van Duitsland bevinden zich enkele honderden hunebedden, waarvan vele met rust zijn gelaten en sommige veel groter zijn dan de Drentse.
De naam 'hunebed' heeft niets te maken met het historische volk de Hunnen. Mogelijk stamt het woord af van Huyne, hetgeen reus betekent in een oud Germaans dialect.
De stenen waarvan de hunebedden zijn gebouwd zijn zwerfstenen afkomstig uit de Scandinavische landen (Noorwegen,Zweden) en Finland. Ze zijn hier door het oprukkende landijs heen getransporteerd tijdens een ijstijd. Toen het ijs aan het eind van de ijstijd smolt, bleven de meegevoerde stenen achter.
[bewerk] Soorten
Er zijn in Nederland vijf soorten hunebedden:
- Ganghunebed, de toegang bestaat meestal uit twee paar zijstenen waarop een deksteen rust. In het algemeen is er een ovaalvormige/niervormige steenkrans of resten hiervan.
- Portaalhunebed, de ingang bestaat uit één paar zijstenen, zonder deksteen.
- Langgraf, de D43 in Schimmeres, twee portaalhunebedden met één dekheuvel.
- Traphunebed, de D13 in Eext, de toegang bestaat uit een trap met vier treden.
- Verlengde Dolmen, de ingang bevindt zich aan de korte kant, het laatsgevonden hunebed in Heveskesklooster
[bewerk] Megalieten
In heel Noordwest-Europa vindt men menhirs, grote staande stenen (door mensen opgericht), variërend in grootte van enkele meters tot soms wel twintig meter. Maar ook grotere verbanden van een paar tot honderden grote stenen (megalieten) vinden we in Europa: steenringen en steenrijen. Met name bij het Franse Carnac en in Ierland en Groot-Brittannië Stonehenge zijn deze te vinden. Hun betekenis is niet altijd duidelijk, vaak zijn ze ook van een andere cultuur dan de Trechterbeker-cultuur.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Het officiële hunebedcentrum in Borger
- Een uitvoerig overzicht met foto's en beschrijvingen van alle Nederlandse hunebedden
- Stonepages (zeer uitgebreid)
- Hunebed foto's door Robert Triest
Categorieën: Drenthe | Groningen | Graf | Neolithicum | Hunebed | Archeologie
