Filipów (województwo podlaskie)

Filipów – duża wieś (niegdyś miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, w gminie Filipów przy drodze wojewódzkiej nr 652 .

Jest siedzibą gminy Filipów. Obejmuje cztery sołectwa: Filipów Pierwszy, Filipów Drugi, Filipów Trzeci i Filipów Czwarty.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Inne miejscowości o nazwie Filipów: Filipów

[edytuj] Geografia

Filipów jest położony w obrębie Pojezierza Zachodniosuwalskiego, na wzgórzach prawego brzegu rzeki Rospudy. W okolicy znajduje się dużo jezior rynnowych: Kamienne, Rospuda Filipowska, Długie, Garbaś.

Unikalną cechą okolic Filipowa jest posiadanie własnej, lokalnej gwary.

[edytuj] Historia

Wieś została założona w głębi puszczy pojaćwieskiej w początkach XVI wieku przez bojarów litewskich, braci Szembelów, i początkowo nosiła nazwę Szembelowo.

Filipów był jednym z pierwszych miast w tej części kraju. Prawa miejskie (tzw. magdeburskie) otrzymał w 1570 roku za panowania Zygmunta Augusta. Na mocy przywileju królewskiego miasto otrzymało:

herb z przedstawieniem raka
prawo do trzech jarmarków rocznie
prawo do cotygodniowego targu (w każdy poniedziałek)
zwolnienie mieszczan od opłat: prętowego, pomiernego i targowego. Dochód z tego ostatniego miał być przeznaczony na budowę ratusza.

Około 1578 z miasta i okolic utworzono starostwo niegrodowe. Pierwszym starostą był Aleksander Gwagin, z pochodzenia Włoch, autor Kroniki sarmackiej; kolejnym - Krzysztof Morsztyn, mieszczanin krakowski. W tym samym czasie, z inicjatywy lekarza królewskiego Mikołaja Bucellego, założono też w Filipowie gimnazjum, zatwierdzone przez Stefana Batorego.

W okresie swego największego rozkwitu miasto, wraz z przyległymi koloniami, po których do dzisiaj zachowały się nazwy Filipów II, Filipów III, Filipów IV, liczyło około 6000 mieszkańców. Trzon populacji stanowili osadnicy z Mazowsza, którzy zasiedlili opustoszałe po krzyżackiej eksterminacji ziemie Jaćwingów. Byli również inni, nawet z bardzo odległych stron pochodzący, osadnicy: trochę Niemców i Litwinów, średniej wielkości społeczność żydowska, a także spore skupisko Holendrów, po których pozostała dziś nazwa ulicy: Olendry.

Filipów dwukrotnie w historii był silnym ośrodkiem reform religijnych. U zarania swego istnienia w formie miasta stanowił mocne centrum arian, czyli braci polskich. Starosta Krzysztof Morsztyn gościł tu Fausta Socyna, włoskiego teologa, twórcy socynianizmu. Około 1585 powstał w Filipowie zbór. W 1608 urodził się tu najwybitniejszy myśliciel arianizmu, Andrzej Wiszowaty. Później, w początkach XX wieku był Filipów mocnym siedliskiem kościoła mariawickiego, czego pozostałością jest dzisiaj cmentarz mariawicki, położony naprzeciw katolickiego.

Rozwój Filipowa został zahamowany w 1635 skutkiem wielkiego pożaru. Kolejne zniszczenia przyniosła przegrana przez wojska polskie bitwa pod Filipowem w 1656, w czasie potopu szwedzkiego. Wkrótce potem w mieście wybuchły zarazy, które zdziesiątkowały ludność.

Po ostatnim rozbiorze Filipów znajdował się kolejno w zaborze pruskim, Księstwie Warszawskim (od 1807) i Królestwie Polskim (od 1812). W 1870, dokładnie 300 lat po otrzymaniu praw miejskich, został zdegradowany do statusu wsi przez okupacyjne władze carskie, w odwecie za liczny udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.

Pod koniec XIX wieku Filipów był ośrodkiem przemysłu włókienniczego i ruchliwym punktem granicznym (dzięki eksportowi towarów do Prus). W czasie II wojny światowej został w 90% zniszczony.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

[edytuj] Zabytki

zachowany szesnastowieczny miejski układ przestrzenny, z prostokątnym rynkiem
klasycystyczny kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP. Pierwotnie pochodził z XVI wieku, po pożarach wielokrotnie odbudowywany i przebudowywany. Obecny wygląd zawdzięcza przebudowie z lat 1841-42, wykonanej na podstawie prac Piotra Aignera. Wewnątrz kościoła barokowy ołtarz główny z połowy XVII wieku.
cmentarz żydowski.

[edytuj] Bibliografia

Zygmunt Filipowicz, 1980, Suwalszczyzna. Panorama turystyczna, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, ss. 48-50
Lechosław Herz, 1983, Pojezierze Suwalskie, Warszawa, Wyd. PTTK "Kraj", s. 54-55