Zending op Soemba
Dit artikel beschrijft in kort bestek de zendingsgeschiedenis op het Indonesische eiland Soemba en de rol van gezondheidszorg, onderwijs, en de taal bij deze zending. Van oorsprong zijn de Soembanezen animisten. De zending had tot doel hen over te halen zich tot het christendom te bekeren.
Inhoud |
[bewerk] Inleiding
Een Christen heeft de opdracht om het woord van God te verspreiden. Dat gebeurt niet alleen in de naaste omgeving, maar ook op andere continenten. De verschillende stromingen in het christendom verdeelden soms onder elkaar de zendingsterreinen, maar beconcureerden elkaar ook. Het zendingsterrein op Soemba werd een belangrijk gebied voor de Gereformeerde Kerken in Nederland. De Gereformeerde Kerk is van mening dat de zending betaald en ondersteund moet worden door lokale kerkgemeenschappen en niet door landelijke organisaties. Zo was Oost-Soemba (tot 1939) het zendingsterrein van de kerk van Appingedam, Midden-Soemba van de kerk van Hoogeveen en West-Soemba van de kerk van Groningen en (sinds 1921) van Nijverdal. Deze plaatselijke kerken kregen meestal steun van hun classis, de kerkelijke regio waar zij toe behoorden.
[bewerk] De zendelingen op Soemba van 1872 tot ongeveer 1930
[bewerk] Ds. M. Teffer
De zending op Soemba vanuit Nederland ving aan rond 1872 toen ds. Teffer als zendeling uitgezonden werd door het Nederlandsch Zendeling Genootschap (NZG). Hij werkte op het eiland Savoe (Sawu) van 1871 tot 1883. Hij maakte bezoekreizen naar Soemba omdat zich daar een Savoenese bevolkingsgroep gevestigd had aan de kust. Teffer plaatste Ambonese gurus te Melolo en Kambaniroe (Kambaniru). De NZG zag per 1 januari 1889 uiteindelijk vanaf er een zendeling te plaatsen en droeg de beide Soevanese gemeenten op Soemba over aan de Zending der Christelijk Gereformeerde Kerk.
[bewerk] Ds. J.J. van Alphen
Standplaats Malolo op Oost-Soemba van 1881-1883 en 1986-1893
In 1861 zond de Nederlands Gereformeerde Zendingsvereniging (NGZV) haar eerste zendingsarbeiders uit naar Midden-Java. Ondanks voortdurend geldgebrek koos de zending, op voorspraak van haar lid I. Esser, oud-resident van Timor, Soemba als tweede zendingsterrein.
Op 20 januari 1881 vertrok ds. Van Alphen uit Nederland en kwam, na een reis van bijna acht maanden, in september 1881 aan op Soemba. Hij vestigde zich in Melolo aan de kust op Oost-Soemba.
Verdeling van het zendingsgebied
Van Alphen ontmoette Teffer in 1881 en ze spraken af dat Teffer zich zou richten op de Savoenezen aan de kust en dat hij zelf zich zou richten op de Soembanezen. Rond 1886 vestigde ook de RK-missie zich in Loeara. De zending onder de Soembanezen in het binnenland verliep in het begin maar moeizaam.
In 1883, na het overlijden van zijn vrouw enkele weken na de bevalling en het overlijden van de pasgeborene vertrok Van Alphen voor enige jaren naar Java. Hij besloot daar over te stappen naar de Christelijk Gereformeerde Zending, omdat zijn oude werkgever door financiële problemen geen vast traktement meer kon garanderen. Op 1 april 1886 keerde hij terug op Soemba en vestigde zich in Kanabiroe.
Eind 1893 werd Van Alphen “eervol” ontslagen en vertrok. Hij werd “ongeschikt” geacht voor het ambt. De ware redenen zijn niet openbaar gemaakt.
[bewerk] Ds W. Pos
Standplaats Malolo van 1890-1904
Op 14 augustus 1890 vestigde ds. Pos zich in Malolo op Soemba om Van Alphen te ondersteunen. Inmiddels had Van Alphen twee scholen opgericht (Kambaniroe, 25 leerlingen, Waingapu 13 leerlingen). Ds. Pos had na enige tijd de school in Malolo onder zijn hoede (48 leerlingen). In 1892 telde de christelijke gemeente te Malolo inmiddels 270 leden.
Ds. Pos vertrok van Soemba in slechte gezondheid en aangeslagen door het overlijden van zijn vrouw bij de geboorte van hun kindje.
[bewerk] Ds. C. de Bruyn YZ.
Standplaats Kambaniroe
Door de drukke werkzaamheden werd het nodig de gelederen te versterken en zo trad ds. de Bruyn aan in 1892.
[bewerk] Ds. Douwe Klaas Wielenga
Voor biografie, zie Douwe Klaas Wielenga.Standplaats Kambaniroe, 1904-1907 en Pajeti in Midden-Soemba van 1907-1921
Ds. Douwe Klaas Wielenga had in Nederland onder leiding van Prof. Jonker de Soembanese taal bestudeerd. In september 1904 vestigde hij zich in Kambaniroe en opende daar ook een kleine polikliniek voor de Soembanezen. In 1907 werd de eerste Soembanese zendingspost geopend in Pajeti. Ook werd een kleine school opgericht. Op zijn reizen kwam Wielenga in 1908 in West-Soemba en daar werd in Memboro een schooltje gebouwd. Het was slechts 80 kilometer van Pajeti maar de reis te paard nam vier dagen in beslag.
[bewerk] Ds. J.F. Colenbrander
Standplaats Melolo in Oost-Soemba van 1909-1928
In 1908 werd ds. Colenbrander door de kerk van Appingedam uitgezonden om Oost-Soemba open te leggen voor de zending. Hij nam de opengevallen plaats van ds. Pos in. Het lukte hem tussen 1910 en 1913 scholen te openen in Lai Handang, Waidjeloe, Kananggar, Mangili en Rendeh. Via de schoolarbeid kwam hij in verder contact met de Soembanezen zodat hij hen over het evangelie kon vertellen. Ook kreeg hij via het Bestuur enige zonen van de voornaamste radjas in huis, vergezeld van een paar slaven.
[bewerk] Ds. L.P. Krijger
Standplaats Karuni in West-Soemba van 1912-1922
Inmiddels werd het door de “propaganda” van de Islamitische kustbewoners en het “gevaar” van de Roomse missie steeds belangrijker om versterking voor West-Soemba aan te trekken. Dat werd Ds. Krijger uit Oldemarkt. Hij vestigde zicht in 1910 eerst in Laoera en daarna in Karuni. Hij vertrok weer in 1921 om docent te worden. Hij vestigde zich in 1924 opnieuw in Karuni, maar nu als hoofd van de opleiding voor “Helpers bij de dienst des Woords”.
[bewerk] Ds. Wiebe van Dijk
Voor biografie, zie Wiebe van Dijk.Standplaats Karuni van 1923-1946
Vanaf 1923 was Karuni op West-Soemba de standplaats van de opvolger van ds. Krijger, de missionair predikant ds. Wiebe van Dijk. Hij werd benoemd door de kerk van Nijverdal . Er werden in Karuni een kerk, een ziekenhuis, een school en een internaat gebouwd. Ds. van Dijk kreeg zeven kinderen waarvan er twee al jong overleden, want het leven in de tropen was zwaar.
In 1937 stelde ds. Van Dijk een verslag op, waarin hij de vraag stelde of men op de goede weg was om christelijke Soembanezen die een tweede vrouw namen, uit te sluiten van de sacramenten. Zijns inziens had polygamie een belangrijke sociale functie, omdat zij verband bracht in de Soembanese samenleving.
Ds. van Dijk en zijn vrouw en de jongste zoon overleefden tijdens de Tweede Wereldoorlog gescheiden van elkaar het Jappenkamp. De andere vier kinderen waren voor hun verdere scholing in Nederland; Kuno van Dijk werd later hoogleraar psychiatrie in Nederland, terwijl S.S. van Dijk (Eri) de voetsporen van zijn vader trad. Hij werd eerst predikant in Nieuw Guinea en later zendeling in Argentinië. In 1970 bezocht hij in als lid van het moderamen van Deputaten de Gereformeerde Kerken op Soemba (GKS).
School- en missieposten zijn aangeven
- Waingapu: standplaats van de Assistent-Resident en van de Controleur.
- Waikabubak: standplaats van de Civielgezaghebber.
- Zendingsposten in: Kabaniru, Pajeti, Karuni en Melolo.
- Zendingsarts in Waikabubak.
[bewerk] De rol van gezondheidszorg, onderwijs en de taal
[bewerk] Gezondheidszorg
Via de gezondheidszorg kwam de zending meer en meer in contact met de bevolking en wist ze op den duur het vertrouwen van de bevolking te winnen. In het begin was men behulpzaam bij bevallingen. Er werd bijvoorbeeld een hutje gebouwd waar de vrouwen naar toe kwamen om onder betere omstandigheden te kunnen bevallen. Langzamerhand werd de gezondheidszorg verder uitgebreid.
Wat begon als een kleine polikliniek in Pajeti groeide uit tot een klein ziekenhuis. In 1918 waren er gemiddeld 42 interne patiënten opgenomen, in 1924 al 82. De polikliniek behandelde in dat laatste jaar 15.683 patiënten. Ook in Oost- en West-Soemba waren poliklinieken in de omgeving van de zendelingen-standplaats. Zo behandelde het ziekenhuis "Lende Moripa" in Waikabubak in 1955 gemiddeld 202 patiënten per dag en waren er gemiddeld 158 patiënten per dag opgenomen.
[bewerk] Onderwijs
Het geven van onderwijs (in het Maleis) was een belangrijke ingang voor de zending om met de bevolking in contact te komen. In 1913 werd de Soemba-regeling van kracht (Staatsblad 1913 No. 309). Daarbij werd het onderwijs op Soemba opgedragen aan de zending. In de loop der jaren werd dit de zending weer meer en meer ontnomen en deed het openbare onderwijs zijn intrede. Ook was er onderwijs dat georganiseerd was door de Roomse kerk. De Gereformeerde zending had rond 1927 12 schoolposten op Oost-Soemba, 16 op Midden-Soemba en 22 op West-Soemba.
Volksschool
Er was een basisschool van drie jaren. De zending beijverde zich voor een vierde leerjaar, maar dit werd niet toegestaan. Het onderwijs was gericht op lezen en schrijven in het Maleis dat ook de voertaal was. Door de inspanningen van Dr. Onvlee werd later ook Soembanees op school als voertaal gebruikelijk. Het Soembanese leesboek deed zijn intrede. Het volksonderwijs groeide. In 1924 waren er 50 scholen met in totaal 2800 leerlingen. In 1933 waren dit resp. 70 scholen en 5200 leerlingen.
Standaardschool
In 1914 werd er in Pajeti en in 1920 in Karuni een zgn. standaardschool gesticht. Het was eigenlijk een kopschool op de volksschooltjes die er al waren. Ze was bestemd om uitgebreider onderwijs te geven aan kinderen met een goede aanleg, waarvan men verwachtte dat zij later in dienst zouden kunnen treden van de zending of het bestuur. De leerlingen waren intern in een door een Europese zendingsmedewerker beheerd internaat.
Internaat
In het begin namen de zendelinggengezinnen vaak zonen van belangrijke dorpsoudsten op in hun gezin. Later werden er voor zowel jongens als meisjes internaten opgericht. Zo leidde mevrouw Gretha Zigterman, voorheen verpleegster op Java vanaf 1920 het meisjesinternaat in Tenggoö. De meisjes werden onderwezen in lezen en schrijven en allerlei praktische vaardigheden als kleding maken en weven. Verder richtte de opvoeding zich op hun toekomstige taak als huisvrouw en moeder. Ze leerden over hygiëne, koken en wassen.
[bewerk] Taal
Om je gedachtegoed uit te dragen is het belangrijk dat men elkaars taal spreekt en begrijpt. Op Soemba werden echter zeer verschillende talen en dialecten gesproken. Deze talen behoren tot de Bima-Soembatalen.
Dr. L. Onvlee
Voor biografie, zie Lou Onvlee.In 1914 werd door het Nederlands Bijbelgenootschap Lou Onvlee benoemd om als bijbelvertaler naar Soemba te gaan. Onvlee was toen nog student in de theologie aan de VU. In 1915 deed hij zijn kandidaatsexamen en ging Oosterse Talen studeren aan de Universiteit Leiden. In 1925 promoveerde hij op een proefschrift over het Soembanees. In 1926 kwam hij aan op Soemba en vestigde zich in Waikabubak.
Twee taalgroepen
Na grondig onderzoek kwam Onvlee tot de conclusie dat de oorspronkelijke bewoners van Soemba globaal ingedeeld kunnen worden in twee taalgroepen:
- het Kamberaas (8) voor Midden- en Oost-Soemba en
- het Wadjewaas (6) voor West-Soemba.
-
- Het Wadjewaas is enigszins verwant aan het: Laura (1), Mamboru (2), Wanukaka (4), Lambojaas (5) en het Anakalangu (7).
De bewoners van Kodi (3) in het uiterste westen waren bij geen van beide taalgroepen onder te brengen evenals de Savoenezen (9). Voor deze beide groepen zou Maleis voor de zending de aangewezen taal blijven.
- Al deze talen behoren tot de Bima-Soembatalen.
Klein beginnen
Dr. Onvlee begon met het schrijven van schoolboekjes en een bijbels leesboek. In 1937 begon hij met de vertaling van het Evangelie van Lucas. Het Soembanees kende geen woorden voor essentiële zaken uit het evangelie als: zonde en schuld, liefde en genade, vergeving en verzoening. Hiermee wordt duidelijk hoe ingewikkeld een goede Bijbelvertaling dan wordt. In 1941 werd het eerste bundeltje psalmen en gezangen in het Kamberaas gedrukt in Pajeti.
[bewerk] Zendelingen van ongeveer 1932 tot 1972
[bewerk] Zendelingen op Oost-Soemba
- ds. S.J.P. Goossens (1931-1938). Ds. Goossens had een andere mening dan de gevestigde zending en dit leidde tot een grote controverse. Uiteindelijk werd ds. Goossens uit zijn ambt ontzet.
- ds. P.G. van Berge (1946-1950)
- ds. H. Windig (1950-1954)
- ds. H. Olde (1967-1971)
[bewerk] Zendelingen op Midden-Soemba (allen te Pajeti)
- ds. P.J. Lambooij, 1924-1948
- ds. P.G. van Berge, 1950-1957
- ds. M. van der Werff, 1959-1960
- ds. H. Baarlink, 1960-1967
- ds. H. Olde, 1967-1972
- ds. P.J. Rozendal, 1972-1980
- drs. J.G. Luinstra, 1981-1988 (toerustingspredikant voor geheel Soemba)
[bewerk] Zendelingen op West-Soemba
- ds. Pieter Johan Luijendijk, standplaats Anakalang, 1932-1942
- ds. H. van den Brink, standplaats Bondokodi, 1946-1948
- ds. F.N.M. van Abkoude, standplaats Bondokodi, 1948-1950
- ds. K. Blom, standplaats Waimangura, 1950-1954
- ds. F.N.M. van Abkoude, standplaats Waikabubak, 1950-1954
- ds. M. van der Werff, standplaats Bondoki, 1955-1958 en 1960-1961, standplaats Waikabubak, 1961-1963
- ds. H.J. van Oostrum, standplaats Waikabubak, 1957-1967
- ds. H. Alsmeier, standplaats Waikabubak, 1962-1963
- ds. H. Reenders, standplaats Waikabubak, 1968-1970
- ds. J. van den Brink, standplaats Waikabubak, 1970-1972
[bewerk] De situatie anno 2006
- het Christendom heeft door de inspanningen van de zending en de missie vaste voet gekregen op Soemba. Een gedeelte van de bevolking hangt nog steeds het christendom aan. In 1961 telde de Geredja Kristen Sumba ruim 45.000 zielen en de Gereja Katolik Sumba 23.000 zielen.
- Verder zijn er Moslims en
- nog een aantal groepen Animisten die geloven in voorouder verering, offerfeesten , de bezieling van dieren en materialen en de waarzegging door de Marapupriester.
- Een zendingsproject anno 2006
| Bron(nen): |
|
|
[bewerk] Meer informatie
- DVD Java Soemba film (1928)
- Ds.van Dijk (e.a.) (1928)
- ds. Pieter Luijendijk
- Vertrek naar Soemba door fam. Luijendijk
- Over de Soembanese kerk
- Basisonderwijs (Nederlands-Indië)
| Dit artikel is genomineerd als Etalageartikel. Heb je een mening over dit artikel, stem dan mee. |
