Uden (plaats)

Uden

Wapen van Uden Vlag van Uden
Provincie	Noord-Brabant
Gemeente	Uden
Inwoners	{{{inwoners}}} (1 jan 2006)
Geografische ligging	51°40 NB 5°36 OL
Geografische ligging	{{{coordinaten}}}
Stadsrechten (lijst)	{{{stadsrechten}}}
Belangrijke verkeersaders	A 50 N 264 N 265 N 277 N 603 N 605
Netnummer	0413
Postcodes	5400-5407

Uden ( uitspraak (info·uitleg)) (Udens dialect: Éúje) is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Uden gelegen aan de Peel in het oostelijke deel van de provincie Noord-Brabant. Uden is uit historisch oogpunt te beschouwen als een vlek. Naar huidige maatstaven, wordt de plaats onder andere door het CBS echter gerekend tot een middelgrote stad.

[bewerk] Geschiedenis

Oude St. Petrus uit 1300, na de verwoestende brand van zondag 4 april 1886. In de ruïne van de fundamenten wordt een runensteen met de tekst "WOT" gevonden. Heden ligt aan deze locatie het oorlogskerkhof (Uden War Cemetry) waar op initiatief van de Heemkundekring Uden de contouren van de oude kerk met stenen zijn gemarkeerd.

In het verre verleden ontstond de Peelrandbreuk, onder meer zichtbaar aan de Karperdijk en was er in de ijzertijd al bewoning nabij de heide van Slabroek, ontdekt in 1922 door dr. Remouchamps welke aldaar een Gallo-Germaans urnenveld vond. In 2006 vond archeologe Hanneke van Alphen een 4000 jaar oude stenen bijl, uit de vroege bronstijd op een bouwlocatie bezuiden de Udense binnenstad.

Anno 1190 n.Chr. komt in een Zutphense akte van de graaf van Gelre voor het eerst de naam Uden voor (heer Ricolt van Uthen). De eerst bekende naam van Uden was Uot, deze was tot in de 11e eeuw bekend. Daarna is het (geleidelijk) in Uden veranderd. In die tijd bestonden er een aantal verspreid liggende kernen, die geleidelijk een eenheid zijn gaan vormen: de omgeving van de huidige Pius X-Kerk, een uit de vóór-Frankische tijd daterende kerk in de Bitswijk, een Frankische nederzetting in de buurt van het driehoekige marktveld, de omgeving van het Birgittinessenklooster en het Moleneind.

[bewerk] Land van Herpen

In 1233 vond er een scheiding plaats tussen het territorium Cuyk en het Land van Herpen en Uden. Uden vormde in die periode samen met Herpen één heerlijkheid. Tot de stichting van het stadje Ravenstein bleef Herpen de hoofdplaats van dit landje.

[bewerk] Land van Ravenstein

In 1324 ging de heerlijkheid Uden in bestuurlijk opzicht behoren tot het Land van Ravenstein onder heerschappij van het Huis van Valkenburg tot en met 1396.

In 1339 kwam er een Schepenbank in Uden. De bevoegdheid van dit 'Heikantsgericht' strekte zich uit over de gehele vroegere heerlijkheid Uden, dat bestond uit Uden, Boekel en Zeeland. De schepenbank voerde in die tijd een zegel (de oudste afdruk uit 1331), met daarop een eikenboom, waaraan twee schilden hangen die de wapens van de oudste heren uit het geslacht Van Herpen en dat van hun opvolgers uit het geslacht Van Valkenburg vertonen. Dit is het eerste Wapen van Uden.

Door kinderloos overlijden van Reinoud van Valkenburg (gehuwd met Elisabeth van Kleef) beleent hertog van Brabant Adolf van Kleef met Herpen, Ravenstein en Uden waardoor in 1397 het Land van Ravenstein Kleefs territorium werd. Het wapen van Uden ging in deze periode lijken op die van Kleef, waar het heden ten dagen nog herkenbaar elementen van bevat. Nadien komt dit gebied in 1629 onder Neuburg-Palts. Onder de Neubergers kende het gebied godsdienstvrijheid.

Doordat de aangrenzende gewesten Brabant en Gelderland vanaf 1648 officieel onder de Staten-Generaal vallen, werd dit Land van Ravenstein meer en meer als "buitenland" gezien. De godsdienstvrijheid bood kansen voor de katholieken uit het Staatse-Brabant. Zo bouwden de katholieken van Veghel hun eigen schuurkerk op de grens met Uden.

De vrijheid van religie zorgde dat Uden fungeerde als toevluchtsoord voor uit Staats-Brabant verdreven geestelijke orden. Zo kwamen na de inname van ‘s-Hertogenbosch de Kruisheren (Orde van het Heilige Kruis) (in 1638) en de zusters Birgittinessen (Orde van de Heilige Birgitta) (in 1713) naar Uden.

[bewerk] Franse tijd en Koninkrijk der Nederlanden

In 1796 wordt het Land van Ravenstein stilzwijgend bij de Franse Republiek ingelijfd. HEt is uit met de "status aparte" van het Land van Ravenstein. Naar godsdienstvrijheid wordt niet gekeken. De zusters Brigitinessen ontvluchten voor korte tijd het dorp en vinden in 1795 hun abdij leeggeroofd en beschadigd terug. Uiteindelijk in 1805 eindigt de Franse tijd en gaat Uden deel uitmaken van het Koninkrijk der Nederlanden waarbij de heerlijkheid Uden werd opgedeeld in de gemeenten Uden, Boekel en Zeeland. In 1809 bezoekt koning Lodewijk Napoleon het Land van Ravenstein. Hij passeert Uden, maar vermeldt:

"Met leedwezen heeft Z.M. zich overtuigd, dat in het kwartier Ravenstein het geheel bestuur zich in eenen toestand bevindt verre beneden het overige van het rijk."

Hiermee verwijzend naar het feit, dat alles in het Land van Ravenstein teveel bij het oude bleef. De staatsgrens tussen de Meierij en het Land van Ravenstein was dan wel verdwenen, maar daarmee ook de privileges die het oude Land van Ravenstein bezat. De komende eeuw zou een wat moeilijke tijd worden voor Uden.

[bewerk] Economische ontwikkelingen

[bewerk] Marktfunctie

Uden was aanvankelijk een agrarische gemeenschap en heeft van oudsher een centrumfunctie, dat terug gaat naar de 14e eeuw. De Sint Petruskerk uit 1300 was het godsdienstige centrum voor heel de omgeving. Naast het natuurlijke centrum in de omgeving van het huidige Piusplein, ontwikkelde zich rond het marktveld een tweede, economisch centrum die een vestigingsplaats vormde voor kleine ondernemers en ambachtslieden. Deze kleinschaligheid was typerend voor het oude Uden. Al even typerend was de ontwikkeling van een economisch centrum rond de zogenaamde Biggenmarkt (de tegenwoordige markt). Toentertijd een groot grasveld, aangezien de oude markt van Uden op de kruising van de Sint-Jansstraat, Kerkstraat en de Marktstraat gelegen was. Deze centrumfunctie dankte Uden aan haar positie als grootste plaats in de wijde omgeving, na 's-Hertogenbosch en Helmond. Op de toenmalige biggenmarkt kwam de weekmarkt tot bloei, die zich tot op de dag van vandaag wist te handhaven. Op de markt, die geheel in dienst stond van landbouw en veeteelt, verkochten de boeren hun vee en landbouw- en gebruiksartikelen. Pas in de 18e eeuw veranderde het aanzien van de weekmarkt. De particuliere boterproductie werd grootschaliger en de uitbreiding van de regionale markt met een boterwaag was een feit, toch bleef het mesten van kalveren en het aandeel van de veemarkt verreweg het grootst. Bezoek van de veemarkt kwam tot uit België naar Uden afgereisd. Begin 20e eeuw boette de Udense veemarkt snel aan belang in. De plaats van de veemarkt werd ingenomen door de kersenteelt die vanaf die periode een spectaculaire groei doormaakte. Heden ten dage is overgebleven op de Markt (=marktplein in centrum) in Uden op maandagochtend een (grootschalige) warenmarkt met regionale betekenis. En op vrijdagochtend een kleine warenmarkt.

Industrieterrein Molenheide eind 19e eeuw

[bewerk] Industrie

Eind 19e eeuw kwam de eerste industrie in Uden van de grond. Udens oudste industrieterrein omvat de huidige Losplaats (ook bekend als bedrijventerrein "Molenheide") waar in 1882 door Henricus Coenen uit Zeeland en Johannes Schoenmakers uit Druten aan het toenmalig spoor een kunstmestfabriek werd opgericht. Zij verhuisden in 1920 naar Veghel, dat over een haven beschikt. Een uit die tijd bekende onderneming werd Diks en Coenen, die in 1917 'DICO' een strohulzen-machinefabriek startten en later stalen bedden gingen produceren op dit fabrieksterrein.

Tot kort na de Tweede Wereldoorlog nam de industriële ontwikkeling in Uden geen grote vlucht. Uden werd ontsloten over weg-, tram- en spoorverbindingen maar beschikte niet over een haven, zoals het naburige Veghel dat door de aanleg van de Zuid-Willemsvaart sinds de 19e eeuw over water wordt ontsloten. Het gebrek aan werkgelegenheid deed zich gelden tot aan de Tweede Wereldoorlog. Vlak daarna werd Uden door het Rijk aangewezen als groeikern. Het door de Duitsers achtergelaten vliegveld ('Fliegerhorst') bij Volkel werd uitgebouwd tot wat nu de grootste luchtmachtbasis van Nederland is: Vliegbasis Volkel. De komst van deze luchtmachtmilitairen die er kwamen werken en in Uden wonen, zorgden mede voor een grote groei van Uden. Een tijdlang kwam er extra subsidie voor bedrijvigheid in kader van I.P.R. (Investerings Premie Regeling). De toenmalige burgemeester verwierf onder andere in de Verenigde Staten van Amerika enige grote industriën. Dit leverde Uden aanzienlijke voordelen op en bespoedigde de ontwikkeling tot een verstedelijkt groot werkgelegenheidscentrum in Noordoost Noord-Brabant of zoals een boektitel luidde: 'Van Kersendorp tot Plaats met Pit'!

[bewerk] Centrum

Mede als gevolg hiervan werd de ontwikkeling van het Udens centrum bevorderd. Die heeft met name in het laatste decennium een enorme vlucht genomen en heeft momenteel een belangrijk aandeel in de werkgelegenheid van Uden, naast specialistische bedrijvigheid op technologisch en dienstverlenend gebied. Belangrijkste regionale functie van Uden is het winkel-, woon-, uitgaans- en industriëel aanbod waar een groot deel van de werkgelegenheid uit voortkomt.

Uden heeft als een groeigemeente regionale taken op het gebied van de voorzieningen, werkgelegenheid en dienstverlening. Het Udens centrum vervult een regiofunctie en ligt midden in het hart van een regio met een bereik van ongeveer 400.000 mensen. De ontwikkeling van het winkel- en uitgaansaanbod zet zich momenteel door en begint sterke vormen aan te nemen in enkele projecten ter bevordering van het centrumbezoek.

[bewerk] Verzorgingsgebied

Het verzorgingsgebied van Uden ligt precies in de driehoek Nijmegen-'s-Hertogenbosch-Eindhoven/Helmond. De bereikbaarheid van Uden is door de komst van de doorgetrokken autosnelweg A50 (Eindhoven-Veghel/Uden-Nijmegen/Arnhem-Zwolle) aanzienlijk verbeterd. Vanuit deze steden is het ongeveer 30 km naar Uden; met de auto op ca. 25-40 minuten afstand en 40 à 55 minuten per openbaar vervoer.

[bewerk] Sociale ontwikkelingen

Kenmerkend voor Uden door de eeuwen heen is de dynamiek van haar bevolking wat het tot een vestigingsplaats maakt waar verschillende initiatieven tot ontwikkeling komen, in betere en mindere tijden.

Nadat het Land van Ravenstein opging in het Koninkrijk der Nederlanden en daarmee de bijzondere positie van de Heerlijkheid Uden ophield te bestaan werd in de 19e eeuw met name Uden geteisterd door economische achteruitgang en de algemene landbouwcrisis. Hierdoor was er eind 19e eeuw een grote bevolkingsgroep die leefde van armoede en bedelarij. Ondanks haar centrumfunctie, bood de Udense economie niet genoeg kansen voor alle inwoners. Grote aantallen emigraties vanuit Uden, Volkel en Boekel naar het Amerikaanse Wisconsin waren het gevolg. Veel van hen vestigden zich in het plaatsje Little Chute. Dit probleem werd begin 20e eeuw door burgemeester Thijssen met succes aangepakt. Het zou echter tot na de Tweede Wereld Oorlog duren tot de positie van Uden min of meer werd hersteld door het door het Rijk aangewezen worden als groeikern, de daarmee gepaard gaande industriële expansie alsook door de komst van de Luchtmachtmilitairen.

[bewerk] Onderwijs

[bewerk] Kruisheren

Mede verantwoordelijk voor de vormgeving van het hoger middelbaar onderwijs is de Orde der Kruisheren die in Uden de afgelopen 260 jaar verschillende onderwijsinstellingen hebben gesticht. Kruisheer Walterus Peynenborgh stichtte in 1743 de Latijnsche School. De Kruisheren stichtten ondermeer in 1886 priestercollege H. Kruis en in 1923 een nieuw College van het Heilige Kruis met een internaat. In 1975 werd de school gesplitst in Kruisheren Kollege (verhuisde in 1979 naar een nieuwe locatie op de Schepenhoek in Uden, bijgenaamd 'Rooie School/College' door het geheel in rode steen en hout opgetrokken gebouw in de vorm van een dubbelkruis oftewel tweebalkig kruis) en Rivendell College (in de oude gebouwen gebleven nabij het Kruisherenklooster).

[bewerk] Ursulinen

Sinds 1845 stond in het buurtschap Velmolen een klooster van de zusters Ursulinen. De Ursulinen vormen een congregatie die zich richt op het onderwijs. Het is niet precies bekend waarom de Ursulinen juist in Uden een pensionaat met mulo-onderwijs voor burgermeisjes zijn begonnen. De internen kwamen meestal uit de welgestelde burgerij van boven de rivieren. In 1910 verkochten zij het complex aan van Steyl.

[bewerk] Van Steyl

De missiezusters van Steyl stichtten de vestiging van het Gezelschap van het Goddelijk Woord in het gebouw van de zusters Ursulinen. In 1911 betrokken de paters het klooster en kreeg het missiehuis de naam 'St. Willebrord'. Dit missiehuis werd in augustus 1944 door de Duitsers opgeblazen en zou dit gebied enige jaren later het huidig gemeentelijk sportpark worden. Ook de missiezusters wilden een eigen Nederlandse afdeling. Er was grond beschikbaar op de Molenheide, tegenover het missiehuis St. Willebrord. In 1912 arriveerden de eerste postulanten in Uden. Zij werden ondergebracht in de school van het missiehuis St. Willebrord.
Na de zomer van 1913 was het aantal studenten in het missiehuis zo gegroeid dat de school niet langer geschikt was voor de huisvesting van de postulanten en novicen van de missiezusters. Er moest verhuisd worden. De nieuwbouw was echter nog niet af. Toch trokken de zusters alvast in het nog in aanbouw zijnde klooster. Op 1 december 1913 vond de plechtige inwijding plaats van het gebouw dat wij heden kennen als het Retraitehuis.

[bewerk] Samenwerkingsstichting

De Stichting voor Katholiek Voortgezet Onderwijs Uden (S.K.V.O.U.) is in de jaren 1990 een samenwerkingsstichtingsmodel aangegaan tussen het katholiek en openbaar onderwijs in Uden, uniek vanwege de strenge scheiding tussen bijzonder en openbaar onderwijs zoals die lange tijd in Nederland gold. Die samenwerkingsstichting heeft de bestaande scholengemeenschappen voor havo/vwo en mavo (Kruisheren Kollege, Rivendell College -> Comenius College), Aloysius Mavo en Merlet MAVO -> MAVO de Maerle, LTS St.-Eloy en LHNO's ter Linde/St.-Anna) in Uden uiteindelijk verenigd in het Udens College op twee locaties voor onderwijs voor vwo, havo en vmbo.

[bewerk] Gezondheidszorg

Een eerste aanzet tot de gezondsheidszorg was de oprichting van een gasthuis met operatiekamer door de Barmhartige Zusters H. Carolus in 1904, langs de Sint Petrus kerk. In de jaren 1980 is het gebouw gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw en uitbreiding van bejaardenzorginstelling Sint Jan. De ziekenzorg ging volledig naar Veghel waar in dezelfde periode een nieuw ziekenhuis werd gebouwd. In 2000 vond echter een fusie plaats tussen het Veghelse Sint-Joseph ziekenhuis en het Sint-Anna ziekenhuis te Oss tot het nieuwe Ziekenhuis Bernhoven. Gekozen is eind 2005 door het bestuur van ziekenhuis Bernhoven om in Uden-Noord vanaf ca. 2008 nieuwbouw te realiseren van één locatie regionaal ziekenhuis wat in circa 2012 zal zijn voltooid. De ziekenhuislocaties Veghel en Oss zullen worden opgeheven en waarschijnlijk als zorgconcentratielocatie (voor polikliniek, verpleging, huisarts e.d.) worden ingericht. Met het oog op de toekomst blijft de streek met de nieuwbouw en inrichting van zorgconcentratielocaties verzekert van optimale zorg.

[bewerk] Kunst en cultuur

Medebepalend voor Uden zijn musea als Museum voor Religeuze Kunst en de Pronkkamer, museum voor hedendaagse kunst. Inmiddels: InC. Andere organisatie is TheaterSpoor die theater in de wijken van Uden e.o. brengt. Het moderne Theater Markant (van architect Herzberg uit 1996) met ca. 600 zitplaatsen en een toneeltoren van 20 meter.
Op het gebied van popmuziek herbergt Uden een van de oudste poppodia van Nederland, De Pul. Opgericht in 1968 als soos is deze organisatie uitgegroeid tot een cultureel-maatschappelijk centrum en viert 2007/2008 het 40-jarig bestaan. Grootheden als Billy Cobham, Acda&DeMunnik, De Dijk, the Zombies, Canned Heat, Kane, Di-Rect en talloze andere bekende en minder bekende acts stonden ooit op de planken.

[bewerk] Sport en recreatie

Uden biedt het de sportieve mens vele mogelijkheden met o.a. skatefaciliteiten en traningswielrenparcours in het Bevrijdingspark (aan de noordkant van het centrum). Of bij de diverse sportaccommodaties in het aan de zuidoostkant van het centrum grenzende (gemeentelijk) Sportpark, wat oorspronkelijk een Kloostertuin is geweest (van het Retraitehuis). Hier ligt ook het atletiekstadion 'De Keien'.

Als ontspanning zijn bijvoorbeeld te noemen het in december 2005 geopende bioscoopcomplex 'Take Ten' en het nieuwe indoorzwembad 'Delfino' (januari 2006), als vervanger van het in 1973 aan de overzijde van de weg gebouwde overdekte zwembad 'De Wel' (indertijd in combinatie met indoor-sporthal 'De Deel'). In 199. (?) is indoor-sporthal 'De Stigt' aan de Kerkstraat.

Het openluchtzwembad is sinds 199. (?) gesloten. Er is nog een indoor-zwembad van 'Zeester' aan de Hockeyweg in Uden, waar Marcel Wouda zijn eerste baantjes heeft getrokken.

[bewerk] Stedelijke ontwikkelingen

Uden in 1865

De heerlijkheid Uden bezat heerlijke rechten, maar die hebben niets van doen met het stads karakter dat Uden momenteel kent. De ontwikkeling van Uden past in die van veel Brabantse dorpen. De regio kent namenlijk een aantal grote dorpen, die vroeger met de term 'vlek' werden aangeduid. Uden was, net als de omringende plaatsen Boxtel, Cuijk, Oss, Veghel, Schijndel en Sint-Oedenrode, zo'n vlek. Vlekken bezaten in de regel regionale marktfuncties en in de dorspkernen waren ambachtslieden en middenstanders gevestigd. Ondanks dat de gemeente Uden in de regio het hoogste bevolkingsaantal kende, bleef zij tot na de Tweede Wereldoorlog sterke dorpse en agrarische karaktertrekken behouden. In de tweede helft van de 20e eeuw onderging Uden een complete gedaanteverwisseling, van arme agrarische gemeenschap tot welvarende industriegemeente. Sindsdien is sprake van stadse kenmerken. Dat uit zich onder andere in het straatbeeld. Met name de historische kern van Uden ging compleet teloor als gevolg van massale nieuwe hoogbouw in het centrum. Van het oude Uden is daardoor nagenoeg niets meer te herkennen. Momenteel is men bezig met enkele kwalitatief hoogstaande ontwikkelingsplannen voor het centrum van Uden. Deze moeten de sfeerloze gigantische sloop- en nieuwbouwwerken uit de jaren 1960 en 1970 enigszins naar de achtergrond drukken. Men beseft hoe belangrijk een kwalitatief hoge uitstraling van het aloude centrum is. Ondanks de vernieuwingsplannen zijn er momenteel veel protesten tegen het zogenaamde plan Centrum-West. Dit plan om het gebied rond de oude Sint-Petruskerk beter bij het centrum te betrekken, valt in slechte aarde bij enkele Udenaren, die wanhopig vasthouden aan dit sinds de jaren 1960 nagenoeg onaangetast gebleven stukje dorpssfeer, dat in schril contrast staat met de op commercie gerichte centrum-nieuwbouw. Voordeel van de verstedelijking is het grote aantal voorzieningen, dat zich momenteel in Uden concentreert. Hierbij gaat het niet alleen om het winkelaanbod, maar ook om culturele en sociale voorzieningen.

[bewerk] Overzicht bedrijventerreinen

• Goorkens
• Hoogveld (in ontwikkeling)
• Hoogveld-Zuid (in ontwikkeling)
• Loopkant
• Liessent
• Molenheide
• Vluchtoord: De huidige benaming van het moderne bedrijventerrein Vluchtoord herinnert aan de periode van de Eerste Wereldoorlog, toen enkele duizenden Belgen in Uden hun toevlucht zochten voor het oorlogsgeweld in hun eigen land.
• Ind. Volkel

[bewerk] Nieuwbouwprojecten

• Revitalisering Molenheide (Losplaats/voormalig Dico terrein)
• Glasvezelnetwerk industrieparken en bedrijventerreinen SBBU
• Centrum-West
• Herinrichting Markt
• Ontwikkeling ellipsvormige woontoren op locatie De Wel en daarmee samengaande gevelvernieuwing De Deel
• Invulling Koopmanstraat/Botermarkt
• Parkeergarage Oranjestraat
• Nieuwbouw Streekziekenhuis Bernhoven (Uden-Noord)
• Volkel-West
• Hoenderbos III

[bewerk] Stedelijke regio Uden-Veghel

Uden en Veghel vomen twee grote kernen in de regio Oost-Brabant. Zij zijn in 2000 door de provincie Noord-Brabant erkend als stedelijke regio Uden-Veghel. Beide kernen staan al jaren positief tegenover intensievere samenwerking en zijn momenteel gericht op eenwording van beleidsvorming.

[bewerk] Openbaar vervoer

Station Uden eind 19e eeuw

[bewerk] Spoorlijn

Uden lag destijds in 1873 aan de spoorlijn tussen de wereldsteden Moskou, Berlijn en Londen. Voor de gewone sterveling was dit "Duits Lijntje" de verbinding tussen Roosendaal-Boxtel-Veghel/Uden-Gennep/Boxmeer-Duitsland. Het werd toentertijd geëxploiteerd door de NBDSM (Noord-Brabantsche en Duitsche Spoorweg Maatschappij), later overgenomen door Staatsspoorwegen (SS)/Nederlandse Spoorwegen (NS). Vanaf ca. 1975 zijn tussen Veghel/Uden en Gennep de spoorrails weggehaald, wat overbleef was een goederenspoor tussen Boxtel en Veghel en een regionale variant van een Ecologische (Hoofd-)Structuur oftewel een langgerekt gebied met natuurwaarden over de oorspronkelijke stamspoorweg.
In 2005 is bekend geworden dat de NS geen onderhoud meer wil gaan plegen over het overgebleven treinvak Boxtel-Veghel.

[bewerk] Tramlijn

Een decennium later werd in 1883 ook een tramlijn geopend voor personen- en vrachtvervoer tussen Veghel, Uden, Nistelrode, Heesch en Oss. De tram had in de volksmond de bijnaam "de goede moordenaar", omdat er soms ongelukken mee gebeurden. In 1939 reed de laatste goederentram door Uden. Enkele jaren eerder was het personenvervoer al gestopt.

[bewerk] Busverbindingen

Uden kent een aantal busverbindingen met omliggende dorpen en steden. Achtereenvolgens werden die geëxploiteerd door busmaatschappijen als Zuidooster (huidige Hermes Groep deel van Connexxion Holding), BBA (voormalige Brabantse Buurtspoorwegen en Autobusdiensten) (onderdeel van Veolia Transport Nederland). Vanaf 2007 kan dit veranderen. Doordat er in 2005 fouten zijn gemaakt in de procedure bij uitgifte nieuwe provinciale openbaarvervoer-concessie voor regio Noordoost-Brabant zou dat vanaf 2006/2007-2011 Arriva zijn geworden.

Op last van de Rechtbank en na interventie door Provinciale Staten heeft er in 2006 een nieuwe openbare aanbesteding plaatsvinden, waarvan de uitkomsten inmiddels bekend zijn. Connexxion heeft de laagste offerte uitgebracht die is toegewezen door de provincie. Daarna hebben zij geprobeerd onder het contract uit te komen omdat zij vonden dat ze het voor die prijs verlies zouden gaan leiden. Vervolgens heeft dit tot protestacties van bestaande buschauffeurs en nieuwe onderhandelingen met alle betrokken partijen/busmaatschappijen en de provincie geleid. De uitkomsten.

Vanaf 2007 zal het busvervoer in de regio Noordoost-Brabant door Arriva worden verzorgd en in Midden-en West-Brabant door de BBA. In 2008 wordt er een tussenevaluatie gehouden en zal de regio Zuid-Oost-Brabant opnieuw aanbesteed worden. Of dat betekent dat er beter en meer interregionaal/interprovinciaal zal komen en eventueel weer een interliner-verbinding moet dan blijken.

[bewerk] Lightrail

De gemeente Veghel laat onderzoek doen in kader van stedelijke regio Uden-Veghel naar toekomstige lightrail-verbindingen over huidige goederenspoor Veghel- Schijndel - Boxtel (aantakkend op treinverbinding Eindhoven-'s-Hertogenbosch) en dus deels het voormalige treinvak Roosendaal-Gennep/Boxmeer-Duitsland van de NBDSM (zie boven). En eventueeel doortrekkend over heel nieuw tracé Veghel-Uden-Oss (aantakkend op treinverbinding 's-Hertogenbosch-Nijmegen).

Ander idee is nu in deze regio de doorgetrokken autosnelweg A 50 tussen Eindhoven-Veghel/Uden-Nijmegen-Zwolle klaar is; om via deze route de Interliner tussen Eindhoven en Nijmegen (opnieuw) in te stellen. Uit de laatste openbare aanbestedingen van de Provincie voor de openbaar vervoerconcessie 2006/2007-2011 is niets opgenomen over provinciegrensoverschrijdende snelle busverbindingen als die van de Interliner.

[bewerk] Politieke ontwikkelingen

Uden is van oudsher gedomineerd door een (katholiek) gemeentebestuur van boeren, arbeiders en later ook middenstanders en industriëlen. Van de jaren 1950 tot heden was eerst de Katholieke Volkspartij (KVP), sinds 1980 het Christen-Democratisch Appèl (CDA) een dominante factor. In 1982 is na verkiezingen voor het eerst de absolute meerderheid in de Gemeenteraad niet meer in handen van KVP/CDA in Uden. Tot laat in jaren 1970 resulteerde dit in samenstelling van bijvoorbeeld raadscommissies waar alleen maar eigen katholieke (christelijke) raadsleden lid van waren en raadsleden van de oppositie uitgesloten werden van beraadslagingen!

Ook de posten van Burgemeester, Gemeentesecretaris en Wethouders worden altijd ingevuld door KVP-/CDA-ers. Pas in 1978 wordt er voor het eerst één wethouder van PvdA toegestaan, waarna er vervolgens afwisselend door het CDA coalities worden gesloten met PvdA of VVD (zogeheten 'verdeel-en-heers-politiek') soms aangevuld met een lokale partij.

Van 1994-1998 is er een College van B. & W. tussen CDA-VVD-PvdA. Vermeldenswaard is dat in die jaren er ook een (nieuwe ronde van) gemeentelijke herindeling speelt, waarbij in eerste instantie tot een fusiegemeente Uden-Veghel-Boekel door alle drie Gemeenteraden, Provinciale Staten en Tweede Kamer wordt besloten. Op het allerlaatste moment -nadat meerwaarde, kleiner aantal ambtenaren en lagere lasten niet waargemaakt zouden kunnen worden volgens Uden- en succesvolle lobby bij Eerste Kamer wordt tegengestemd.

Vervolgens is er in 1998-2002 een coalitie van CDA met PvdA en SP. Het CDA sluit in 2002 weer even makkelijk een deal met VVD en Jong Uden, een in 1998 ontstane lokale afsplitsing met banden met het CDA. Halverwege de rit in 2004 wordt de VVD aan de kant gezet en wordt Leefbaar Uden, een in 2001/2002 gestarte lokaal sociaal-liberale fractie (vanuit VVD; D66; Kerngroep 1990 en Ondernemend Uden!) bij de coalitie gevraagd.

Tevens wordt er voor het eerst een niet-CDA-er burgemeester in Uden: in 2004 komt Joke Kersten (PvdA) eerst als waarnemer en later als gewoon Eerste burger. Bij de raadsverkiezingen in 2006 is er een kleine aardverschuiving in Uden: de in 1982 ooit als éénmansfractie begonnen SP wordt de grootste fractie en stijgt van 4 naar 6 leden en het CDA verliest er 2 en komt op 5. Desondanks wordt de SP tot de oppositie veroordeeld tezamen met nieuwkomer Gewoon Uden, een afsplitsing in 2005/2006 van de VVD.
In de raadsperiode 2006-2010 wordt het College van B. & W. ingevuld door Burgemeester (PvdA), Gemeentesecretaris (PvdA/D66) en 5 Wethouders (CDA+Jong Uden+VVD+Leefbaar Uden+PvdA), waardoor er een brede coalitie op sociaal-liberaal-democratische grondslag met een christelijk randje, oftewel vijf fracties met 19 van van de 27 raadzetels. En gaan er opnieuw geluiden op om nauwer als stedelijke regio Uden-Veghel samen te werken en wordt een fusie op termijn niet uitgesloten.

[bewerk] Landschappelijke ontwikkelingen

Het Udense landschap wordt in grote mate bepaald door de ligging nabij de Peelrandbreuk. Op de grens van de Peelhorst en Peelslenk doet zich een opmerkelijk verschijnsel voor: door een ondoorlaatbare laag in de bodem zijn de hooggelegen wijstgronden nat en de laaggelegen gronden droog. De aanwezigheid van wijstgronden is bepalend voor delen van het Udens landschap. Het meest bekende stukje wijstgrond is het Sint Annabosje, een stukje kwelgrond aan de Karperdijk, tussen Uden en Vorstenbosch. De wijstgronden kennen een vrij besloten landschapsbeeld. Door de aanwezigheid van bosjes, elzensingels en knotwilgen is er sprake van een kleinschalig landschap. De verkaveling bestond vroeger uit lange smalle percelen hooiland, die omzoomd werden door elzen en (knot)wilgen. De waterhuishouding bestond uit kleine slootjes in de singels. De ontsluiting was zeer beperkt. Vaak lagen er onverharde wegen tot aan de hooilanden. Dit landschap sloot aan bij het tamelijk kleinschalige akkerlandschap rond de hooggelegen Udense gehuchten. Hoewel eveneens gigantisch open akkercomplexen in Uden aanwezig waren, zoals het Grootveld en de Rode Akker. Delen van het kleinschalig landschapsbeeld zetten zich door in het Udens Broek dat gelegen is in het dal van het beekje Leijgraaf, een zijstroom van de Aa. Hier sluit het populierenlandschap naadloos aan bij het oude Meierijse Peppellandschap rond Veghel en vormt daarmee een overgang tussen Meierij en Peel. De hier gelegen gehuchten Duifhuis en Hoogstraat zijn van oudsher dan ook op zowel Uden als Veghel georienteerd.
Typerend voor Uden is de tot in de 20e eeuw gebleven aanwezigheid van woeste gronden. Op de hooggelegen Peelgrond was het oude Udense landschap vrijwel het tegenovergestelde van dat rond het kerkdorp en in het dal van de Leijgraaf. Hier lagen uitgestrekte open heidevelden die reikten tot aan de gemeenten van Zeeland en Schaijk of het nog veel meer tot de verbeelding sprekende open Peelgebied dat, vanaf Volkel kilometers ver reikte. De stilte en uitgestrektheid van de Peel was vroeger dan ook altijd voelbaar in het landschap. Deze gigantische open vlakten werden in de jaren 1920 en 1930 met veel moeite ontgonnen en vormden de aanzet tot het stichten van de kolonie Terraveen, later Odiliapeel. Het landschap in dit deel van de gemeente is nog altijd open en rationeel gevormd. Veel delen van het oude Udense landschap zijn in de loop der jaren intact gebleven. De enorme kersengaarden rond de kern van Uden behoren tot het verleden. De uitgestrekte kersengaarden ('Ujese Zwarte') die bijna een eeuw van 1860 tot 1955 de basis vormde van de toen roemruchte kersenperiode met een eigen veiling en het symbool Peerke Verschiet (vogelverschrikker) bij de bijbehorende kersenfeesten zijn mede door een te harde stijging van arbeidsloon waardoor hele oogsten verloren gingen alsook door een rooipremie van het toenmalige EEG in de jaren 1960 vrijwel geheel verdwenen. De uitgestrekte heidevelden zijn inmiddels allemaal ontgonnen of hebben plaatsgemaakt voor bosaanplant (Slabroek, Slingerpad).

[bewerk] Actualiteit

[bewerk] 2007

• Op 1 januari 2007 zet de gemeentesecretaris van Uden, Aart van den Brink, zijn loopbaan voort als gemeentesecretaris van Middelburg, hoofdstad van de provincie Zeeland.

[bewerk] 2006

• April 2006 is vanuit het ministerie van Defensie c.q. Commando der Luchtstrijdkrachten c.q. afdeling Geluidhinder, zonering en rapportage bekend geworden dat de Koninklijke Luchtmacht bereid is de vliegroutes voor Vliegbasis Volkel te verleggen. Dit betekent dat als Milieu-Effect Rapportage (MER) is vastgesteld er voor de kern Volkel eindelijk weer mogelijkheden komen voor woningbouw na zo'n 30 jaar (bijna) feitelijk op slot te zijn geweest vanwege ooit vastgestelde zogeheten KE-zoneringslijnen. Naar verwachting wordt november eind 2006 meer nieuws bekend gemaakt.

[bewerk] 2004/2005

• November 2004 en Maart 2005 kwam Uden in het nieuws door brandstichting op islamitische basisschool 'Bedir' Dit lag zo gevoelig door de moord op Theo van Gogh. Mede naar aanleiding hiervan is landelijk een constructieve discussie ontstaan omtrent de aanpak van kleine harde-kern-jongeren in steden, waar Uden aan deelneemt.

[bewerk] Media

• Het Brabants Dagblad is sinds 1770 de regionaal verschijnende krant en het Udens Weekblad is vanaf 1956 -eerst als maandblad- een van de oudste lokale weekkranten van Uden en haar (directe) regio waar de kabelkrant StadsTV11 en Kliknieuws en Kliksport op internet moderne elektronische varianten op zijn.
• Voormalig Omroep Kersenland, heet nu Stichting Lokale Omroep Uden-Veghel (SLOVU) en is licentiehouder van de Lokale Omroep voor Uden en Veghel: SkyLineFM, waarvan de uitzendstudio in de voormalige Udense Brandweerkazerne is gevestigd aan de Nieuwe Markt 3C.
• De regionale omroep is Omroep Brabant met zijn radio- en televisiestudio's in Son-Eindhoven.

[bewerk] Bezienswaardigheden

Sint Petrus

Molen van Jetten

• de R.-K.-kerk Sint Petrus' Stoel te Antiochië, een kerk in neo-romano-gotische stijl naar een ontwerp van architect Carl Weber met twee torens en een grote vieringkoepel. De kerk werd in 1888-1890 gebouwd ter vervanging van de door een grote brand verwoeste oorspronkelijke Sint Petrus uit 1300.
• de molen van Jetten, een standerdmolen uit 1811 welke onderwerp is in het werk met de titel 'De molen van Uden' van Piet Mondriaan. Het is de molen, die oorspronkelijk op de Molenheide stond maar rond 1900 naar de huidige locatie aan de Aalstweg is verplaatst.
• Abdij Maria Refugie aan de Vorstenburg. Dit voormalig kasteel werd in 1720 uitgebreid met kloostergebouwen en in 1739 met een kapel. Hierin is het Museum voor Religieuze Kunst opgericht in 1973/1974 met kerkelijke en religieuze kunstschatten in een eigen ruimte ondergebracht. Er zijn nieuwbouwplannen waarvan een groot deel ondergronds zal worden gerealiseerd.
• Het Retraitehuis 1913-1931, een kloostergebouw van de Orde van de Dienaressen van de Heilige Geest door C. Franssen ontworpen in traditionalistische neo-romaanse stijl. In 1997-1999 verbouwd en uitgebreid met een nieuwe vleugel en inmiddels in gebruik als kloosterverzorgingstehuis (KVH 'Het Retraitehuis').
• Raadhuis uit 1937 op traditionalistische wijze gebouwd door C. Roffelsen, zetel van het gemeentelijk apparaat in Uden tot 1980. In 1995 verkocht aan beleggers/projectontwikkelaars Braks & Van Genugten en inmiddels na verbouwing grotendeels in gebruik als restaurant. Om het gemis aan een bijzondere trouwlocatie in Uden goed te maken, heeft de gemeente besloten tegen een forse huur de voormalige -op de bovenverdieping liggende- raadzaal terug te huren en die te gebruiken als trouwzaal.
• Markt, in Frankische stijl driehoekige aangelegd marktplein omzoomd door bomen. Karakteristiek voor Uden en centrum voor wekelijkse warenmarkt op maandagochtend en vele evenementen, waarvan 'Uden on Ice' (openluchtijsbaan van week 50-week 2) uniek fenomeen is. In 2006 is de Markt geheel gerenoveerd.
• Natuurpark De Maashorst, stuifduinen de Bedafse Bergen en het Annabosje, uniek natuurverschijnsel waar water door Udense Breuk (en Horst en Slenk-werking) stroomt van lager naar hoger gelegen gebied.

[bewerk] Bekende Udenaren

• Piet Mondriaan, Nederlands kunstschilder, woonde 1904-1905 in de St.Janstraat in Uden
• Hans van den Krommenacker, Nederlands kunstschilder
• Gerrit Braks (23 mei 1933), geboren/getogen in Odiliapeel-Uden, politicus (CDA)
• Ursie Lambrechts (14 mei 1955), Politica D66, Tweede kamer, politicus (D66)
• Bart Stultiens (7 mei 1957), Nederlands cabaretier/theater-maker-regisseur
• Elle van Rijn (9 mei 1967), geboren in Odiliapeel, Nederlands actrice
• Ryan van Esch , winnaar Expeditie Robinson, strijd der titanen (Talpa tv-serie)
• Earnest Stewart (28 maart 1969), geboren in Veghel, Nederlands-Amerikaans profvoetballer
• Marcel Wouda (23 januari 1972), geboren in Tilburg, wereldkampioen zwemmen
• Bolland en Bolland, Muzikanten- en componistenbroers Rob en Ferdy Bolland, woonden in jaren 1970 jarenlang in Uden
• Tatjana Simic, Nederlands actrice/model, woonachtig in Uden
• Haile Gebrselassi , geboren in Ethiopië, beste marathonloper ter wereld met 2 gouden olympische medailles en 4 wereldtitels
• Cheryl Maas (28 september 1984), professioneel snowboardster
• Loes Linders (2 januari 1988), Nederlands turnster
• Tom Mickers, junior en senior wereldkampioen linedance
• Jeroen Knoop, alias Oh-Jay, funk- en hiphop-dj
• Eugene Latumeten, alias U-gene, funk- en hiphoptoetsenist
• Arnold Verhoeven, dansleraar, hotelier, presenteerde en produceerde Avro's Danstest. (Zoon van Arnold Verhoeven Sr, oprichter van Hotel-Café-Zalen en Danscholen Verhoeven in Uden en wijde omgeving)

[bewerk] Ereburger(s)

In 2005 is drs Gerard Schampers (Burgemeester in Uden van 1964-1987) vanwege zijn vele verdiensten voor Uden (en omstreken) op cultureel, bestuurlijk en economisch gebied, door de Gemeenteraad benoemd als ereburger van de gemeente Uden. Deze in 2004 ingestelde onderscheiding is nog maar één keer uitgereikt. G. Schampers is op 26 februari 2006 op 84-jarige leeftijd overleden.

[bewerk] Trivia

[bewerk] Meteoriet

De plaats is ook de naamgever van een meteoriet, de Uden LL7, die op 12 juni 1840 tussen Uden en Volkel viel. Op enkele meters afstand van een groepje landarbeiders kwam een voorwerp met een luide knal en een aanzwellend gierend geluid met een klap op een zandweggetje neer, wierp een stofwolk op en sloeg een ondiepe inslagkuil. De ongeveer 720 gram wegende, geheel van smeltkorst voorziene meteoriet is een steenmeteoriet van het type chondriet, LL groep, petrologisch type 7; een chondritische "gewone" steenmeteoriet met een laag ijzergehalte en laag aandeel metallisch ijzer, ingedeeld in de hoogste klasse van metamorphose. Mineralogie en bijzonderheden: Fa_30.3, Fs_24.0, Wo_3.1, breccieus, shock blackened. Vanwege de hoge graad van metamorphose is de meteoriet door Heyse ingedeeld in de informele, niet algemeen geaccepteerde klasse "LL7". De Uden is daarmee één van de wereldwijd slechts 18 als LL7 geklassificeerde meteorieten, en samen met de kleine, slechts 3.8 gram zware Crocker’s Well chondriet uit Australië de enige niet-Antarctische meteoriet in deze klasse.

[bewerk] Carnaval

• Uden heet sinds jaren 1960 tijdens carnaval 'Knoerissenrijk' en de inwoners zijn dan 'Knoerissen' (varkens) en 'Mienekes' (geitjes) en worden bestuurd door Prinsen uit het geslacht Porcellus (en door Jeugdprinsen Porcus). Een en ander is ontstaan vanwege de biggen- en varkensmarkt die Uden in vroeger tijden heeft gekend.
• Voor 1965 stonden Udenaren ook wel bekend als 'Keienschijters', vanwege ontstaan van de zogeheten oerbonken/oerstenen in Udense bodem door de Udense breuk en horst/slenkwerking van de natuur.

[bewerk] Stedenband

Als Europese gemeente heeft Uden sinds 1971 een stedenband oftewel jumelage met Lippstadt, een plaats in de Duitse deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen, gelegen in het district Soest. De stad heeft ongeveer 67.400 inwoners.

[bewerk] Externe verwijzingen

• Uden.nl (officiële internet-webstek van de gemeente Uden)
• Kliknieuws.nl (internet-nieuwspagina voor Noordoost-Brabant, gevestigd in Uden)
• Skyline Radio-TV (internet-webstek van lokale omroep Uden-Veghel)

Gemeente Uden
Hoofdplaats: Uden
Dorpen: Odiliapeel | Volkel