Pruisisch blauw

Pruisisch blauw
Chemische formule en molecuulmodel
Algemeen
Molecuulformule	Fe7N18C18
Smiles
IUPAC	ijzer(III)-hexacyanoferrat(II)
Andere namen
CAS-nummer	14038-43-8
EINECS-nummer	237-875-5
EG-nummer
VN-nummer
Beschrijving	blauwe kristallen
Vergelijkbaar met	Kaliumhexacyanoferraat (II); Kaliumhexacyanoferraat (III)
Waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen
Carcinogeen
Hygroscopisch	nee
Risico (R) en veiligheid (S)	R-zinnen: geen S-zinnen: S22, S24/25
Omgang
Opslag
ADR-klasse
MAC-waarde
LD50 (ratten)	(intraperitoneaal) 2100 mg/kg
LD50 (konijnen)	mg/kg
MSDS-fiches
Fysische eigenschappen
Aggregatietoestand	vast
Kleur	blauw
Dichtheid	1,9 g/cm³
Molmassa	859,23 g/mol
Smeltpunt	°C
Kookpunt	°C
Vlampunt	°C
Zelfontbrandingstemperatuur	°C
Dampdruk	Pa
Oplosbaarheid in water	g/L
Goed oplosbaar in
Slecht oplosbaar in
Onoplosbaar in
Dipoolmoment	D
Viscositeit	Pa·S
Kristalstructuur
ΔfGog	kJ/mol
ΔfGol	kJ/mol
ΔfGos	kJ/mol
ΔfHog	kJ/mol
ΔfHol	kJ/mol
ΔfHos	kJ/mol
Sog, 1 bar	J/mol·K
Sol, 1 bar	J/mol·K
Sos	J/mol·K
Cop,m	J/mol·K
Evenwichtsconstanten
Klassieke analyse
Spectra
Waar mogelijk zijn SI-eenheden gebruikt. Tenzij anders vermeld zijn standaard omstandigheden gebruikt (298,15K of 25°C, 1 bar)

Pruisisch blauw is één van de eerste moderne synthetische pigmenten. Het wordt ook wel Berlijns blauw genoemd. De oorspronkelijke naam van het pigment is afkomstig van het gebruik als verf voor Duitse legeruniformen. Er is zeer weinig van dit pigment nodig om de sterke blauwe kleur te verkrijgen. De kleur is echter niet zo lichtecht. Door de hoge kleursterkte is de kleur snel overheersend. De kleur heeft vaak een groenachtige ondertoon en is voor mengen van paars daardoor minder geschikt.

Het pigment werd rond 1704 ontdekt door de kleurenmaker Diesbach in Berlijn. Hij maakte het pigment per ongeluk terwijl hij experimenteerde met het oxideren van ijzer en ossebloed. Daarom verwachtte hij dat de kleur rood zou worden. Een leerling van Diesbach, de Pierre, begon Pruisisch blauw te maken in Parijs. Simon Eikenlenberg, een Nederlandse schilder, schreef in 1722 over het gebruik van de kleur. Rond 1724 vond de fabrikage ook in Engeland plaats, waardoor de kleur ook in een handboek voor kunstenaars verscheen van Woodard.

[bewerk] Chemische formule

De scheikundige naam is IJzer(III)-hexacyanoferraat(II), de chemische formule is Fe³⁺₄[Fe²⁺(CN^-)₆]₃xH₂O. In de hier getoonde animatie zijn de oranje bolletjes ijzer, de gele zijn het cyanide ion. Het kristalwater is aangegeven als volgt: Rood is zuurstof en wit is waterstof. Duidelijk blijkt de kubische kristalstructuur. De verbinding bevat het element ijzer in twee verschillende oxidatietoestanden, n.l. Fe II en Fe III. De intense kleur is vooral het gevolg van deze gemengde valentie toestand.

[bewerk] Toepassingen

De kleur was een voorloper van het gebruik van blauw in blauwdrukken, en werd gebruikt in een vroege vorm van fotografie, de cyanotypie. In Japan werd de kleur al gauw meer populair dan indigo. Opgelost in oxaalzuur kan Pruisisch blauw als inkt gebruikt worden. De kleur wordt ook gebruikt in verf, lint voor schrijfmachines en in carbonpapier. Het pigment is niet giftig en werd daarom ook in cosmetica gebruikt. Vanaf rond 1970 werd Pruisisch blauw steeds meer vervangen door een ander pigment, phtaloblauw.

Pruisisch blauw wordt ook (sinds 2003) gebruikt als geneesmiddel tegen vergiftiging door thallium of radioactief cesium. Het wordt ingenomen als deze stoffen in de ingewanden zijn terechtgekomen. Het pigment verbindt zich met deze stoffen en verlaat vervolgens het lichaam met de ontlasting.

Pruisisch blauw werd niet als witsel gebruikt bij het wassen. Dit is een ander pigment, genaamd ultramarijn. In de tijd dat de wasmiddelen nog niet zo geavanceerd waren, vergeelde de witte was vaak. Een klein beetje ultramarijnblauw kon dit dan enigszins neutraliseren.

De Nederlandse Spoorwegen gebruikten deze kleur, Pruisisch blauw, voor het schilderen van treinen vanaf 1954.

[bewerk] Trivia

Jan Wolkers gebruikt de term om onverschilligheid uit te drukken; hij laat de vrouwelijke hoofdpersoon van Turks Fruit zeggen dat iets haar "pruisisch blauw" is.