Oud-katholieke Kerk

Oud-katholieke Kerk
Indeling
Hoofdstroming	Katholicisme
Voortgekomen uit	Rooms-Katholieke Kerk vanaf 1702/1723
Afsplitsingen	Onafhankelijk Oud-roomskatholieke Kerk in 1910
Aard

Oud-Katholieke Kerk is de benaming voor de autocephale kerken die hun ontstaan danken aan afwijzing van het Romeinse kerkcentralisme en later - vanaf 1870 - het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid, tezamen met het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis (1854).

In Nederland ontstond een eerste anti-centralistische beweging na de afzetting door Rome (in 1702) van de apostolisch vicaris Petrus Codde, die van jansenisme, een dwaling volgens de Kerk van Rome, was beschuldigd.

[bewerk] Voorgeschiedenis

Aan het eind van de 17e eeuw kwam de Utrechtse apostolisch vicaris Codde in conflict met de Jezuïeten, die hem van Jansenisme betichtten. Een langdurig conflict volgde. In de nasleep van Codde's veroordeling door de paus, werd hij gesuspendeerd (= uit het ambt geschorst).

Na zijn dood in 1710 ontstond er een vacante zetel en rumoer rondom de door Rome gefavoriseerde opvolger Gerardus Potcamp. Bovendien was de sfeer als gevolg van Codde's veroordeling slecht: men had het gevoel dat de paus en met name de Jezuïeten de Nederlandse katholieken tegen de Republiek probeerden op te stoken. Men besloot uiteindelijk in 1723 om zelf een bisschop aan te wijzen en te laten wijden door een rooms-katholiek bisschop.

In 1723 koos het Utrechtse kapittel een nieuwe bisschop, Cornelius Steenoven, zonder toestemming van Rome. Hij werd gewijd door een missie bisschop op weg naar Libanon. De door hem gewijde aartsbisschop was de eerste schismatieke, van Rome afgescheiden, bisschop der Oud-Katholieke Kerk. Een geringe minderheid van de Nederlandse katholieken sloot zich bij hem aan; zij noemde zich de Roomsch Katholieke Kerk van de Oud-Bisschoppelijke Clerezie.

De oude Latijnse liturgie werd - onder invloed van de jansenisten en de, later door de Heilige Stoel veroordeelde, Synode van Pistoia - afgeschaft en vertaald naar het Nederlands en het Gregoriaans werd omberijmd tot een Nederlandse zang op Gregoriaanse grondslag (Nedergoriaans) of geheel vervangen door volksgezang.

Verzet tegen het onfeilbaarheidsdogma met betrekking tot de uitspraken van de paus 'ex cathedra' van 1870 tijdens het Eerste Vaticaans Concilie leidde in de Duitstalige landen tot afsplitsingen van de Rooms-Katholieke Kerk (onder meer onder leiding van priester Dr. Ignaz von Döllinger) en tot vorming van andere oud-katholieke kerkgemeenschappen (Altkatholische Kirche). Spoedig zocht men contact met de Utrechtse kerk. Men voerde belangrijke vernieuwingen in. Zo werd onder meer de celibaatsverplichting van de priesters afgeschaft en de landstaal als liturgische taal ingevoerd.

In 1889 kwam met Duitstalige "nieuwe" oud-katholieken de internationale Unie van Utrecht tot stand, waarbij ook oud-katholieke kerken in Oostenrijk, Joegoslavië, Tsjechoslowakije, Polen (Pools-Nationale Kerk) en Amerika zijn aangesloten.

In 1910 splitsten de onafhankelijke Oud-Rooms-Katholieke Kerken (1908) zich af van de Unie van Utrecht, omdat zij de nadruk legden op bepaalde gebruiken (onder meer Latijnse liturgie en heiligenverering) die in de oud-katholieke kerk op de achtergrond waren geraakt.

Aan het hoofd van de Oud-katholieke kerk staat nog altijd de aartsbisschop van Utrecht. De huidige aartsbisschop is Joris Vercammen.

Voor een lijst van de oud-katholieke aartsbisschoppen zie:

Lijst van bisschoppen van Utrecht

[bewerk] Theologische positie

De Oud-Katholieke Kerk(en) verwerpen ten eerste nadrukkelijk het pausschap in de vorm van het Primaat zoals door het Eerste Vaticaans Concilie in 1870 gedefinieerd. Men verwerpt de paus als primaat met algehele jurisdictie over de gehele katholieke Kerk en daarnaast verwerpt men zijn onfeilbaarheid op doctrinair en zedelijk vlak krachtens de autoriteit van de Apostolische Stoel van Petrus 'ex cathedra'. Daarnaast kenmerken de meeste oud-katholieken zich ook door het verwerpen van het in 1854 door Paus Pius IX vastgestelde dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van de Maagd Maria. Oud-katholieken geloven dus veelal niet dat God de H. Maagd Maria voor haar vleeswording op bijzondere wijze reeds vrijmaakte van de erfzonde/-schuld.

De Oud-katholieken verwierpen en verwerpen ook het gebruik van het Latijn in de liturgie, in navolging van de door de paus veroordeelde jansenistische Synode van Pistoia. De Nederlandse Oud-katholieken verrichtten reeds in de 18e eeuw alle gebeden van de traditionele Latijnse Mis in het Nederlands.

De leer van de zeven heilige Sacramenten en van de Heilige Schrift in verhouding tot de Traditie (Overlevering) werd door de Oud-katholieken echter altijd behouden. Het Sacramentslof, de heiligenverering, de biecht en de vroomheid tot de uitgestelde heilige hostie kwamen bij de Oud-katholieken echter al vroeg op de helling te staan, wat aanvankelijk leidde tot klachten van conservatievere Oud-katholieke clerici tegen hun Oud-katholieke bisschoppen.

Verdere wijzigingen in de liturgie worden in de Oud-Katholieke Kerk geaccepteerd; deze kwamen reeds vroeg in de 20e eeuw voor.

Het verplichte celibaat werd reeds vroeg (1870) opgeheven. Sinds enige decennia (1931) bestaat er een communio (full-communion: volledige kerkelijke overeenkomst) tussen de Anglicaanse Kerken en de Oud-Katholieke Kerk. Ook vinden tegenwoordig gezamenlijke bisschopswijdingen plaats. Wijdingen van priesters en diakens vinden door de eigen bisschop in het eigen bisdom plaats.

Eind 20e eeuw volgden de Oud-Katholieke Kerk in Nederland en enige andere Oud-Katholieke Kerken de Anglicaanse Kerk in de openstelling van het priesterambt voor vrouwen. Inmiddels functioneren in drie Oud-katholieke parochiekerken in Nederland vrouwelijke priesters. In principe staat het apostolisch ambt van diaken, priester én bisschop open voor gehuwde én ongehuwde mannen én vrouwen.

In de 20e eeuw hebben de Oud-katholieke genootschappen zich sterk ontwikkeld in de richting van het theologische Modernisme. Progressieve opvattingen over de inzegening van gelijkgeslachtelijke huwelijken en de priesterwijding van de vrouw zijn eerder regel dan uitzondering.

[bewerk] Relatie met de Rooms-Katholieke Kerk

Na het Tweede Vaticaans Concilie kwam echter wederom toenadering tot de Rooms-Katholieke Kerk tot stand. Meer eenvormigheid tussen de Oud-katholieken en Rooms-katholieken kwam tot stand door de toegeeflijkheid van de Rooms-Katholieke Kerk die in de liturgie de volkstaal invoerde, samen met een nieuwe ritus van misgebeden. Deze nieuwe misritus oefende direct ook invloed uit op de Oud-katholieke kerken die reeds lang tevoren de oude misritus in een aangepaste versie in de volkstaal gebruikten.

De oudste Oud-katholieke kerkgemeenschap, de Oud-Katholieke Kerk in Nederland (1723), onderhoudt nu weer sterke oecumenische banden met de Rooms-Katholieke Kerk, hoewel deze toenadering recentelijk toch weer bemoeilijkt is als gevolg van de (door Rome principieel afgewezen) openstelling van het priesterschap voor vrouwen.

[bewerk] De Liturgie

De Oud-Katholieke Kerk kent een uitgebreide en voor buitenstaanders mogelijk ingewikkelde liturgie. Een eucharistieviering wordt samengesteld uit een groot aantal onderdelen die in drie boeken terug te vinden zijn:

het Oud-katholiek Lectionarium: Dit bevat alle lezingen voor alle zon- en feestdagen.
het Oud-katholiek Kerkboek: Dit bevat de liturgische teksten, waaronder ook de onberijmde psalmen.
het Oud-katholiek Gezangboek: Dit bevat de gezangen en misordinaria; in de loop van 2006 zal dit al omvangrijke boek worden voorzien van een supplement.

Een "gewone" eucharistieviering is als volgt opgebouwd:

Openingszang: De zogenaamde introïtus
Groet: De priester begroet de gelovigen met de woorden van de apostel Paulus. De gemeente antwoordt.
Schuldbelijdenis
Kyrië: Het eerste deel uit het "ordinarium" (de mis)
De lofzang "Gloria": Het tweede deel uit het ordinarium.
Gebed van de dag: De priester zingt doorgaans dit gebed.
Eerste schriftlezing: De eerste lezing is genomen uit het Oude Testament
Graduale of eerste antwoordpsalm: Veelal genomen uit de psalmen 120 - 134, het zogenaamde 'liedboek van de pelgrims'.
Tweede schriftlezing: In deze lezing wordt een deel uit een apostelbrief gelezen.
Hallelujah of tweede antwoordpsalm
Evangelielezing: De derde lezing wordt altijd genomen uit een van de vier evangelieboeken, Matthëus, Marcus, Lucas of Johannes en wordt gedaan door de priester. De gemeente luistert staande naar de woorden van de goede boodschap.
Acclamatie: Acclamare komt uit het Latijn en betekent: toejuichen. In een korte zang benadrukt de gemeente het gelezene.
Prediking: De priester verkondigt, leert en overdenkt uitgaande van de gelezen gedeeltes van de Heilige Schrift.
Geloofsbelijdenis: Het credo (meestal de uitvoering van Nicea, soms de apostolische geloofsbelijdenis) wordt staande gezongen of gesproken
Voorbeden: De priester, de lector of één van de gemeenteleden spreekt de voorbeden uit. Men bidt voor de wereld, de kerk, personen en de persoonlijke intenties. De persoonlijke gebeden kunnen vooraf genoemd worden bij de priester of in stilte worden gebeden. De gemeente neemt de onderdelen van de voorbeden telkens over met een korte zang (acclamatie): "Wij bidden U, verhoor ons" of een andere aangegeven tekst.
Vredegroet: De priester citeert een vers uit de brief van Paulus aan de Filipenzen, waarna de gemeenteleden elkaar de hand schudden en elkaar vrede wensen.
Opdracht van de gaven: Terwijl een lied wordt gezongen en worden de geldelijke gaven verzameld door parochianen en naar het altaar gebracht. De priester zet het brood en de wijn klaar; hierna volgt het offertoriumgebed.
Eucharistisch gebed: Eucharistie is Grieks voor dankbaarheid, lofzegging. In de orde van dienst staat aangegeven voor welk gebed is gekozen. In het gebed klinken de woorden die Jezus bij zijn laatste maal heeft gesproken; het eucharistisch gebed wordt onderbroken door het
- Heilig: Het derde deel uit het ordinarium.
Het Gebed van de Heer: Het "Onze Vader" wordt veelal gezongen.
Lam Gods: Het vierde deel uit het ordinarium (vergelijk het Agnus Dei).
Communie: De avondmaalsviering; in het Oud-katholiek Kerkboek staat omschreven wie deel kunnen nemen aan deze viering: Tot de heilige communie zijn allen genodigd die gedoopt zijn, in hun kerkgemeenschap deelnemen aan de tafel van de Heer en met ons zijn tegenwoordiging willen vieren.
Gezang na de Communie: Na de communie wordt een gezang gezongen.
Gebed na de Communie : En vervolgens volgt een gebed als afsluiting.
Looft en Dankt: Gezongen acclamatie.
Zegen: Uitgesproken door de priester.
Slotzang: Na het zingen van het laatste lied verlaten de gelovigen de kerk.