Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn
Het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn, afgekort OCMW, is een gemeentelijke instantie in België. Het OCMW verstrekt uitkeringen aan armen, zorg aan ouderen (het OCMW beheert o.a. bejaardentehuizen) en ook psychische hulp aan de inwoners. Binnen de Franse Gemeenschap heet het OCMW Centre Public d'Action Sociale (CPAS) en binnen de Duitstalige Gemeenschap heet het Öffentliches Sozialhilfezentrum (ÖSHZ).
[bewerk] Historische achtergrond
Aanvankelijk was de zorg voor behoeftigen en armen een aangelegenheid van liefdadigheid van een religieuze elite, vanuit Kerk, kloosters en abdijen.
Vanaf de 12e tot 13e eeuw gaan zowel de openbare macht als rijke burgers zich met de armen inlaten. In de 13e eeuw worden Godshuizen opgericht, waar kloosterlingen in opdracht van de gemeente zieken en ouderlingen opnemen en behoeftigen onderdak verschaffen. Vanaf de 14de eeuw gaan de gemeentebesturen de liefdadigheid reglementeren en controleren. Vanaf de 15de eeuw worden op verschillende plaatsen stichtingen en/of gemeentelijke armenbesturen opgericht, meestal "Berg van barmhartigheid" genoemd. In de 16e eeuw regelt Karel V in 1531 de openbare onderstand voor heel het land.
Op het einde van het Ancien Régime, tijdens de Oostenrijkse periode worden een aantal beslissende stappen gezet in de evolutie van de openbare armenzorg. Na de Franse revolutie wordt de hulpverlening door de overheid aan de parochies onttrokken en aan de gemeenten toegewezen. De Burgerlijke Godshuizen en de Burelen van Weldadigheid ontstaan. In België komt er in 1891 een Wet op de Openbare Onderstand.
De eerste wereldoorlog speelt een belangrijke rol in de hulpverlening aan armen. Iedereen krijgt immers te kampen met grote werkloosheid, armoede en gebrek aan voedsel, deels door de Amerikaanse hulp opgelost. Na 1918 moet België heropgebouwd worden. Om de nodige werknemers daartoe te motiveren, en onder druk van de syndicale beweging komt er vrij snel een sociale wetgeving tot stand. Noch de sociale wetgeving noch het bestaande private initiatief kon de opkomende armoede niet tegenhouden.
In 1925 komt er daarom een Wet op de Commissie voor Openbare Onderstand (COO). De COO's bestonden in elke gemeente en waren samengesteld uit burgers die voorgedragen en verkozen werden door gemeenteraadsleden. Ze werden bijgestaan door een secretaris en ontvanger. De raad van de COO kon zich laten bijstaan door een maatschappelijk werker, maar in het begin kwamen deze er nauwelijks aan te pas.
Op 8 juli 1976 komt er een Wet op het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn. De OCMW's zijn in 1976 ingesteld toen ook een reeks fusies van gemeenten zijn doorgevoerd. De vroegere gemeentelijke COO's zijn opgegaan in de OCMW's. Door de wet van 8 juli 1976 werden de COO's vervangen door de OCMW's. Deze laatste hebben een breder doel dan alleen maar het verstrekken van financiële hulpverlening. Elk OCMW moet naast een secretaris en een ontvanger ook ten minste één maatschappelijk werker in dienst hebben.
Het belangrijkste doel blijft de bestrijding van de kansarmoede : "Elke persoon heeft recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel eenieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid". Het recht op bestaansminimum, thans leefloon genoemd, is bij wet gegarandeerd.
[bewerk] Kenmerken van het OCMW
- Het OCMW is een openbare instelling met rechtspersoonlijkheid die door de overheid is opgericht en wordt gecontroleerd om te voorzien in een collectieve behoefte
- Het OCMW is een orgaan dat behoort tot de bevoegdheden van een gemeente met als belangrijke instellingen de Raad voor Maatschappelijk Welzijn, het Vast Bureau, de Bijzondere Comités, het Overlegcomité, de Voorzitter, de Secretaris en de Ontvanger
- De Arbeidsrechtbanken en - hoven zijn bevoegd voor betwistingen tussen het OCMW en wie een beroep doet op zijn dienstverlening
- De tekorten van het OCMW worden gedragen door de gemeente
[bewerk] Structuur
[bewerk] De Raad voor Maatschappelijk Welzijn
Elk OCMW wordt bestuurd door een Raad voor Maatschappelijk Werk, bestaande uit negen tot vijftien leden naargelang de grootte van de gemeente of stad. Deze worden gekozen door de gemeenteraad, en is aldus de sociale gemeenteraadsvertegenwoordiging voor een periode van zes jaar. In de faciliteitengemeenten worden de OCMW-raadsleden rechtstreeks door de burgers gekozen. Door het systeem van meervoudig stemrecht zetelen alle grotere fracties, zowel uit de meerderheid als uit de oppositie, uit de gemeenteraad in de OCMW-raad, in vrijwel dezelfde verhouding.
Om lid te kunnen zijn van de OCMW-raad moet de kandidaat minstens 18 jaar zijn en zijn hoofdverblijf in de gemeente hebben. OCMW-raadsleden mogen geen ambt of functie bekleden dat onverenigbaar is met hun mandaat.
De Raad voor Maatschappelijk Welzijn is een collegiaal orgaan en neemt beslissingen in vergadering. De Raad kiest de voorzitter, stelt een vast bureau aan, evenals Bijzonder Comités. De Raad vergadert een of meerdere keren per maand. De voorzitter kan de Raad samenroepen wanneer hij dit nodig acht. De vergaderingen van de Raad zijn niet openbaar.
De Voorzitter van de Raad voor Maatschappelijk Welzijn wordt bij geheime stemming verkozen door en uit de leden van de Raad. Hij is hoofd van het OCMW, tekent alle uitgaande briefwisseling samen met de secretaris en leidt de vergaderingen. Hij ontvangt hetzelfde salaris als een schepen van zijn gemeente. Volgens het Vlaamse gemeentedecreet is de voorzitter in Vlaanderen voortaan ook lid van het college van burgemeester en schepenen (optioneel na de verkiezingen van 2006, verplicht na de verkiezingen van 2012).
De Raad voor Maatschappelijk Welzijn kiest de leden van het Vast Bureau, dat belast is met het dagelijks bestuur, en alle andere welomschreven bevoegdheden die de Raad aan het Bureau toevertrouwt.
De Raad kan Bijzondere Comités oprichten, en aan deze welomschreven bevoegdheden toevertrouwen, met uitzondering van die bevoegdheden die wettelijk aan de Raad zijn voorbehouden. Het gaat om comités voor een specifieke materie zoals tewerkstelling, leefloon of huisvesting.
[bewerk] Het Vast Bureau
Het Vast Bureau zorgt voor het dagelijks bestuur, en is samengesteld van de Raad voor Maatschappelijk Welzijn. De leden worden benoemd bij geheime stemming.
[bewerk] De Bijzondere Comités
De Raad voor Maatschappelijk Welzijn kan naargelang zij dit nodig acht bijzondere comités oprichten om bepaalde bevoegdheden zoals het beheer van het ziekenhuis of een rusthuis aan over te dragen
[bewerk] Het personeel van het OCMW
Het OCMW heeft een secretaris, een ontvanger, minstens één maatschappelijk werker en verder onderhouds- en technisch personeel.
De Secretaris woont -zonder stemrecht- de vergaderingen bij van de Raad en het Vast Bureau, maakt het verslag en informeert de Raad over de geldende rechtsregels. Hij is personeelsverantwoordelijke maar staat onder de voorzitter, de Raad en het Vast Bureau. Hij tekent samen met de Voorzitter alle uitgaande brieven.
De Ontvanger int de gelden van het OCMW en doet de betalingen die door de Raad zijn goedgekeurd.
De Sociale Dienst telt één of meer maatschappelijk werkers, en eventueel administratieve medewerkers. De Sociale Dienst biedt de volgende diensten aan:
- hulp in noodsituaties, door eerst het nodige onderzoek te doen en vervolgens de meest passende middelen te voorzien om aan de nood te verhelpen
- verstrekken van documentatie en advies, met maatschappelijke begeleiding van de cliënt
Met respect voor de overtuiging van de cliënt wordt, bij een aanvraag van materiële hulp of intensieve begeleiding, een verslag opgemaakt dat voorgelegd wordt aan de Raad voor Maatschappelijk Welzijn of aan het Bijzonder Comité van de Sociale Dienst. De Raad beslist om de gevraagde steun al dan niet toe te kennen. Hij is niet verplicht het advies van de maatschappelijk werker te volgen. In principe moet deze niet aanwezig zijn bij de bespreking maar in de praktijk is dat een gewoonte geworden. De uitvoering van de beslissing wordt aan de maatschappelijk werker toevertrouwd.
[bewerk] Opdracht en taken
Het OCMW verzekert diensten die variëren van preventie over hulpverlening naar curatie (genezing). Daarbij horen materiële, sociale, medische of psychologische hulp. De Sociale Dienst kan iemand doorverwijzen naar andere diensten of initiatieven, of een beroep doen op de medewerking van anderen. De vrije keuze van de cliënt blijft altijd centraal staan. Het OCMW beheert rusthuizen, serviceflats en/of lokale dienstencentra (onder meer voor ouderen). Het lokaal dienstencentrum heeft vaak een autonome werking, met een centrumleider, die meer en meer een beroep doet op vrijwilligerswerk. Het OCMW bedeelt ook warme maaltijden, organiseert poetshulp en/of gezins- en bejaardenhulp. In de grotere steden beheert het OCMW ook eigen ziekenhuizen (Aalst, Antwerpen, Brugge, Gent).
Daarnaast zijn de OCMW's door de Vlaamse Regering aangewezen om de dienstverlening te verzekeren van de Vlaamse Zorgkas.
[bewerk] Financiële steun
[bewerk] Leefloon
[bewerk] Aanvullende steun
Naast het leefloon kan het OCMW ook "materiële hulp in de meest passende vorm" verstrekken. Dit kan bijvoorbeeld individuele begeleiding zijn.
[bewerk] Andere taken
[bewerk] Informatie en advies
Cliënten die vragen hebben over de dienstverlening van het OCMW, over hun sociale rechten (zoals kinderbijslag, ziekteverzekering, pensioen), over huisvesting, gezondheidszorg, het invullen van administratieve documenten enzoverder, kunnen bij de sociale dienst informatie en advies krijgen. Het juridisch advies wordt gegeven door een jurist of advocaat.
[bewerk] Ondersteuning bij het uitoefenen van rechten
De Sociale Dienst ondersteunt cliënten die hun rechten zelf willen uitoefenen, en zet daarvoor eventueel in hun plaats de nodige stappen, zoals het aansluiten bij een ziekenfonds of het verdedigen van de rechten bij onrechtmatig ontslag (via de vakbond).
[bewerk] Psycho-sociale en pedagogische begeleiding
De Sociale Dienst staat in voor ondersteunende gesprekken, hulp bij de opvoeding van kinderen, en budgetbegeleiding.
[bewerk] Materiële hulpverlening
De materiële hulp die het OCMW verleent, kan bestaan uit:
- financiële hulp (bijvoorbeeld tussenkomst in de huur, medische kosten, het toekennen van voorschotten op onderhoudsgelden)
- materiële hulp (bijvoorbeeld kleren, maaltijden, hulp aan wie dakloos is)
- dienstverlening (klusjesdienst)
- medische hulp (dringende medische hulp buiten de openbare weg)
[bewerk] Schuldbemiddeling
In het kader van de wet op het consumentenkrediet verzorgt het OCMW de uitbouw van een eigen schuldbemiddeling.
Nogal wat mensen hebben een hoge schuldenlast die ze niet langer kunnen afbetalen. Maatschappelijk werkers die hiertoe bijkomende scholing hebben genoten, kunnen als schuldbemiddelaar optreden ten overstaan van de schuldeisers.
[bewerk] Opvang van asielzoekers
De federale overheid heeft de OCMW's ook ingeschakeld in de opvang van kandidaat politiek vluchtelingen. De asielzoekers worden via een spreidingsplan aan de verschillende OCMW's toegewezen (zie asielprocedure in België).
[bewerk] Ondersteuning bij tewerkstelling
Het OCMW kan arbeidstrajectbegeleiding aanbieden, meestal geïntegreerd in de Lokale Werkwinkel, samen met de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding, de ATB of de RVA.
[bewerk] Inrichten van sociale voorzieningen
Het OCMW kan diensten en voorzieningen inrichten met een sociaal, preventief of curatief karakter. Het gaat bijvoorbeeld om de bedeling van warme maaltijden, een poetsdienst, klusjesdienst en thuiszorg.
[bewerk] Uitbouw van Sociaal Woonbeleid
Het OCMW bouwt, huurt of koopt zonodig sociale woningen, woningen voor ouderen, serviceflats en woningen met dienstverlening.
[bewerk] Lokaal Sociaal Beleid
Binnen onbepaalde tijd zal elke stad zijn Sociaal Huis hebben. Dit kadert in het Lokaal Sociaal Beleid, dat het OCMW dieper wil inbedden binnen de sociale kaart, of het geheel aan welzijnsdiensten actief in de lokale gemeenschap. Een Sociaal Huis zal de plek zijn waar burgers voor alle administratieve en sociale dossiers, premies en uitkeringen terecht kunnen. Niet enkel in de pilootgemeenten maar in meer en meer gemeenten (onder andere Oostende, Roeselare) wordt een Sociaal Huis geopend.
Twee belangrijke functies van het Sociaal Huis zijn :
- de één-loketfunctie: alle diensten die te maken hebben met het sociaal werk binnen de gemeente zijn aanwezig of vertegenwoordigd
- de doorverwijsfunctie: er is één informatieloket dat op alle vragen met betrekking tot het welzijn kan doorverwijzen naar andere dienstverlenende instellingen in de sociale kaart van de gemeente of omliggende gemeenten
[bewerk] Bibliografie
- OCMW Zakboekje 2004 (Kluwer, 2004)
- OCMW Codex (Politea, wordt aangevuld)
- Verhalen uit het OCMW : Met hoofd, hart en handen / Leen Van Lindt (Politea, 2002)
- Lokaal, een sterk verhaal : Getuigenissen en verhalen van mensen uit gemeente en OCMW / Leen Van Lindt & Bart Van Moerkerke (Politea, 2004)
