Kanaän
Kanaän heeft verschillende betekenissen: een geografische aanduiding, een bijbelse persoonsnaam en het wordt in de bijbel ook nog in overdrachtelijke zin gebruikt.
Inhoud |
[bewerk] Geografische aanduiding
Kanaän is een land uit de antieke Oudheid gelegen ten westen van de rivier Jordaan (Genesis 28:1), dat bij benadering overeenkwam met het hedendaagse Israël en Palestina plus aangrenzend kustland en delen van Libanon en Syrië. Een exacte beschrijving van het gebied is lastig, omdat het geen politieke eenheid of staatsvorm kende. Het gebied bestond uit een spreiding van op zich goed georganiseerde steden, maar zo ver bekend heeft geen van de Kanaänitische steden een dominante positie ingenomen.
De Hebreeuwse Bijbel identificeert Kanaän met Libanon - voornamelijk de kuststad Sidon - maar laat het "Land van Kanaän" zuidwaarts doorlopen over Gaza naar de "Beek van Egypte" en oostwaarts naar de Jordaanvallei, inclusief het huidige Israël en de Palestijnse gebieden. In dit zuidelijk gedeelte waren veel ethnische groepen.
De naam komt ook voor in Egyptische teksten, in de 16e eeuw v. Chr.. De Amarna-brieven die er zijn gevonden noemen Kanaän (Akkadisch Ki-na-ah-num) in verband met steden langs de Fenicische kust en tot in Boven-Galilea. Egypte bronnen maken eveneens melding van enkele veldtochten die in Ka-na-na dienden gevoerd te worden, net binnen Azië.
Archeologen hebben verschillende Kanaänietische sites opgegraven. Ook de stad Ugarit in het noorden van het huidige Syrië werd in 1928 ontdekt. Hoewel haar cultuur en religie overeenkwam met die in Kanaaän, beschouwden de inwoners van Ugarit de Kanaänieten op den duur als buitenlanders. Veel van wat men thans te weten komt over de regio komt van de opgravingen aldaar. Andere bronnen zijn Oude Egyptische, Mesopotamische en Hebreeuwse teksten (de Bijbel). De Kanaänieten zijn altijd beschouwd als een ethnische groep die zich vanuit Libanon uitbreidde. Recente bronnen suggereren ook een tweede origine, namelijk vanuit het Arabisch Schiereiland, zonder evenwel bewijzen hiervoor aan te voeren.
[bewerk] Oorspronkelijke cultuur
Het land Kanaän bestond uit welvarende steden met vruchtbare omliggende (landbouw)gebieden onder gezag van de tempel, waarvan een priesteres aan het hoofd stond. De heerseres heette Baälat (wat letterlijk hetzelfde betekent in het Kanaänietisch), en haar gemaal was 'de Baäl' ("heerser"). Hittietische en Hoerritische teksten gebruiken hetzelfde teken voor Baäl als de Akkadiërs. (In het Sanskriet betekent bala "machtig", "sterk".) De Godin van Ugarit was zoals overal in deze streek de Moedergodin en werd vooral in zuidelijk Kanaän onder de naam Ashtoreth vereerd.
In Hazor zijn heel wat Astartebeeldjes opgegraven, wat op de verwantschap met deze Moedergodin wijst, die zowat overal rondom de Middellandse Zee werd vereerd. Ook ovale Astarteplaktetten in klei werden er gevonden, votieven met daarop afgebeeld de naakte Godin Asherah, met in de handen papyrusstengels of slangen, en op het hoofd twee lange spiraalvormige krullen identiek aan die van Hathor. Dit wijst op sterke connecties met zowel het Oude Egypte, dat er aan de kust enkele havens en kolonies had, als met Kreta, waar de Slangengodin algemeen vereerd werd.
De gemaal van Asherah was El naar wie de teksten evenwel als Thor-El verwijzen, wat banden met de Indo-Europese stormgod suggereert.
Tegen de 14e eeuw v. Chr. was een groot gedeelte van de bevolking van Ugarit Hoerritisch.
De Filistijnen waren een van de 'zeevolkeren' die vestigingen in Kanaän hadden, en mee de handel met de kuststreken rondom de Middellandse Zee en het vervoer van goederen en personen verzorgden. De Kanaänieten hadden reeds vroeg de naam handelaars te zijn die een zeer ruim gebied bedienden tot voorbij het Nabije Oosten. In de Hebreeuwse Bijbel wordt "Kanaäniet" enkele keren zelfs als synoniem voor "handelaar" gebruikt, wat erop wijst dat dit aspect van de cultuur het meest opvallende was.
Een beroemd exportproduct was de zeer gegeerde purperkleurstof, die uit twee soorten zeeslakken werd bereid.
De Kanaänieten kwamen in conflict met de oprukkende nomadenstammen uit het noorden, voornamelijk de Hebreeën die, onder leiding van hun priesterkaste de Levieten, met eigen zeden, gewoonten en wetten uiteindelijk het gebied deels hebben veroverd en onderworpen, nadat de inheemse bevolking grotendeels was afgeslacht, zoals beschreven in de Bijbel (Deut. 2:32, 3:3-6, Jozua 6:21, 8:25-29, 10:28-40).
Tussen ca. 1200 en 1100 v. Chr. raakte het grootste deel van Kanaän bezet door Israëlieten, terwijl het noordelijke onder Aramees bestuur kwam. Het overblijvend gebied dat onder Kanaänietisch bestuur bleef werd door de Grieken Fenicië genoemd, hetgeen 'purper' betekent, verwijzend naar de beroemde kleurstof die het land produceerde.
Veel later schreef Hecataeus in de 6e eeuw v. Chr. over Fenicië dat het voorheen χνα werd genoemd, een naam die Philo van Byblos vervolgens opnam in zijn mythologie als eponym voor de Feniciërs: "Khna dat later Phoinix werd genoemd". Hij haalt fragmenten van Sanchuniaton aan waarin Byblos, Berytus en Tyrus als de eerste steden worden genoemd die ooit gebouwd werden onder de heerschappij van de mythische Kronos, en waarvan de inwoners de visvangst, jacht, landbouw, scheepsbouw en het schrift uitvonden.
Ook Augustinus van Hippo meldt dat de zeevarende Feniciërs hun land als Kanaän aanduidden. Dit wordt verder bevestigd door munten uit Laodicea waarop als legende staat "Laodicea, metropolis in Kanaän". Ze dateren uit het regeertijdperk van Antiochus IV (175-164 v. Chr.)
De eerste Kanaänieten die via de zee emigreerden vestigden zich in Carthago. Augustinus vermeldt dat de buitenmensen nabij Hippo (dat waarschijnlijk van Punische oorsprong was) zichzelf in zijn dagen nog steeds Chanani noemden.
[bewerk] Tijdsindeling over Kanaän
- Vroeg Bronstijdperk 3000-2000 v. Chr.
- Middel Bronstijdperk 2000-1600 v. Chr.
- Laat Bronstijdperk 1600-1200 v. Chr.
- Vroeg IJzertijdperk 1200-900 v. Chr.
- Middel IJzertijdperk 900-600 v. Chr.
- Laat IJzertijdperk 600-300 v. Chr.
[bewerk] Bijbelse Figuren in Kanaän
- Abraham 1600-1550 v.Chr.
- Mozes en Aäron 1300-1250 v.Chr.
- Saul 1020-1000 v.Chr. (Samuel iets eerder)
- David 1000-960 v.Chr.
- Salomo 960-922 v.Chr.
[bewerk] Als persoonsnaam
Kanaän komt ook, als persoon, voor in de Tenach en dus het Oude Testament. Hij is de zoon van Cham, die op zijn beurt een zoon was van Noach. Verder is hij broer van Koesj, Mitsrajim en Poet. In Genesis 9:18 lezen we daarover het volgende: En de zonen van Noach, die uit de ark gingen, waren Sem en Cham en Jafeth; en Cham is de vader van Kanaän
[bewerk] In overdrachtelijke zin
Het woord is (later) beladen met geestelijke betekenis, zo betekent "het hemelse Kanaän" het hemelrijk en "Een vreemdeling in Kanaän" een vreemdeling in de geestelijke dingen. Kanaän wordt ook op een wat spottende manier gebruikt. Vaak worden er teksten met hoogdravende taal mee bedoeld (Tale Kanaäns).
[bewerk] Etymologie van het woord Kanaän
De herkomst van het woord Kanaän is onzeker, mogelijk is het gerelateerd aan het Egyptische woord voor westland. Een andere mogelijkheid is, dat het gerelateerd is aan een woord dat rode purper(wol) betekent, en dat Kanaän het land was waar deze rode purper uit geëxporteerd werd, een betekenis die overgedragen zou zijn van die van het woord Fenicië. Een andere verklaring, dat het woord Kanaän laagland betekent in tegenstelling tot Aram dat hoogland betekent, is minder waarschijnlijk. Dat het laagland betekent is evengoed een mogelijke verklaring.
[bewerk] Literatuur
- Ergener, Reşit Anatolia land of Mother Goddess (1988), Hitit publication Ankara, ISBN 975 7521 02 7.
- Stone, Merlin Eens was God als Vrouw belichaamd (1979), Servire Katwijk, ISBN 90 6077 582 1
- Walker, Barbara G. The Woman's Encyclopedia of Myths and Secrets (1986), Harper & Row, Londen, ISBN 0 06 250925 X
- de Vaux, Roland Ancient Israel, (1965)
- Patai, Raphael The Hebrew Goddess (1967), derde editie (1990) Wayne State University Press, ISBN 0-8143-2271-9
- Lewis, Bernard The Arabs in History, (2002), Oxford University Press, USA; 6New Ed edition, page 17
