Index librorum prohibitorum

De Index librorum prohibitorum (lijst van verboden boeken) of kortweg Index was een uiteindelijk door de Paus vastgestelde lijst van boeken die katholieken niet mochten lezen omdat ze door de Rooms-Katholieke Kerk verwerpelijk werden geacht. Het doel van de lijst was te voorkomen dat de gelovigen zouden worden gecorrumpeerd en dat probleem werd als acuut aangevoeld nadat de boekdrukkunst de verspreiding van boeken op zeer ruime schaal had mogelijk gemaakt.

In 1966 maakte Paus Paulus VI een eind aan de Index. Auteurs waarvan werk op de lijst stond, werden wel aangemoedigd hun werken aan te passen zodat ze van de lijst konden worden afgevoerd, en om hun werk voor publicatie te laten lezen. Ook werd verklaard dat de morele autoriteit van de Index nog altijd bleef bestaan.

De eerste lijsten van verboden boeken verschenen in de Nederlanden (1529), Venetië (1543), Parijs (1551) enzovoort. Het idee werd overgenomen door Rome (1557). In 1559 werd het opstellen van de lijst door paus Paulus IV toevertrouwd aan de Heilige Congregatie van de Inquisitie van de Kerk, (het Heilig Officie, sinds 1966 de Congregatie voor de Geloofsleer). In 1564 verscheen de zogeheten Index Tridentinus (Index van Trente), opgesteld onder de verantwoordelijkheid van paus Pius IV, volgens de normen die waren vastgelegd op vraag van het Concilie van Trente, omdat de lijst van Paulus IV te streng was. In die Index verschenen de zogeheten "Tien Regels van Trente" (decem regulae tridentinae), die de norm zouden blijven, ook toen in 1897 de verouderde Tridentijnse Index door paus Leo XIII werd vervangen door de zogeheten Index leonianus.

De index werd regelmatig bijgehouden. Daartoe werd in 1571 een nieuwe congregatie in het leven geroepen, de H. Congregatie van de Index, ook vaak kortweg de "Index(congregatie)" genoemd. Hoewel het Heilig Officie boeken bleef onderzoeken en eventueel verbieden, werd het merendeel van de zaken nu toevertrouwd aan deze congregatie van specialisten, die in 1917 werd afgeschaft. De congregatie moest zich ook bezighouden met het zuiveren van die boeken die in hun geheel niet voor een veroordeling in aanmerking kwamen. De lijst van 1948 (de laatste die is uitgegeven) omvatte ongeveer 4000 titels die geacht werden ofwel ketterij te bevatten, ofwel moreel verwerpelijk ofwel te expliciet seksueel te zijn, etc., waarvan 1344 sinds de 17de, 1191 sinds de 18de, 1358 sinds de 19de en 298 uit de 20ste eeuw.

De index was in de katholieke wereld zeer invloedrijk. Vele jaren lang was het in katholieke landen zoals België, Polen en Ierland erg moeilijk om exemplaren van boeken te vinden die op de Index stonden.