Bommelerwaard
De Bommelerwaard (Rivierenland) is een streek in het zuidwesten van de Nederlandse provincie Gelderland, gelegen tussen de rivieren de Waal in het noorden, de Maas in het oosten en zuiden, en de Afgedamde Maas in het westen. Naar het zuiden ligt de provincie Noord-Brabant, naar het noordoosten het Land van Maas en Waal, naar het westen het Land van Heusden en Altena (Noord-Brabant) en naar het noorden de Tielerwaard.
De Bommelerwaard is 147,6 km² groot en had in 1999 48.000 inwoners. De Bommelerwaard is een riviereiland, met (via het water) een omtrek van 66 km. Sinds 1 januari 1999 is de Bommelerwaard verdeeld over de twee gemeenten Zaltbommel en Maasdriel.
De woonkernen in de Bommelerwaard zijn: aan de Waal, van west naar oost: Brakel, Zuilichem, Nieuwaal, Gameren, Zaltbommel, Hurwenen en Rossum; aan de (Afgedamde) Maas, van oost naar west: Heerewaarden, Alem, Kerkdriel, Hoenzadriel, Hedel, Ammerzoden, Well, Wellseind, Nederhemert-Noord, Aalst en Poederoijen; in het binnenland: Bruchem, Kerkwijk, Delwijnen en Velddriel; op het eiland van Nederhemert: Nederhemert-Zuid en Bern.
De Bommelerwaard is een waard vernoemd naar Bommel, de lokale naam voor Zaltbommel.
Er staan verschillende kastelen in de Bommelerwaard: Slot Loevestein op de uiterste westpunt, Kasteel Ammersoyen bij Ammerzoden, Huis van Malsen in Well, Kasteel Nederhemert (sinds 2005 weer een volledig kasteel) in Nederhemert-Zuid en het Slot Rossum in Rossum. In Hedel zijn fundamenten geconsolideerd van het voormalige kasteel en langs de dijk bij Zuilichem is aangegeven waar eertijds het plaatselijke kasteel heeft gestaan.
Nieuws over de Bommelerwaard staat in het Brabants Dagblad en het weekblad De Toren. Hoewel de Bommelerwaard niet in de provincie Noord-Brabant ligt, verschijnt het dagblad daar, omdat de streek gericht is op 's-Hertogenbosch.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] Water
Water en rivieren zijn heel belangrijk in de geschiedenis van de Bommelerwaard. Hoewel het gebied geheel omgeven is door water en klein genoeg is om zich als een eiland te gedragen, is de Bommelerwaard nooit een echte eenheid geweest. Hiervoor zijn vier belangrijke redenen: een grote juridische en bestuurlijke versnippering in een kader dat groter is dan de Bommelerwaard, de functie van de rivieren als transportroute ten opzichte van de lange tijd moeilijk begaanbare komgronden, landgoederen aan beide zijden van de rivieren die tot dezelfde eigenaar behoorden en de neiging van de dorpen om zelf hun waterkering te regelen (en daarbij hun buurdorpen met wateroverlast op te zadelen).
De rivieren die nu de Bommelerwaard begrenzen zijn niet altijd daar geweest. De Maas aan de oost- en zuidzijde van de Bommelerwaard is sinds pakweg het begin van de 3e eeuw actief, en de Waal aan de noordkant van de Bommelerwaard sinds pakweg de 4e eeuw. Voor die tijd werden andere rivierbeddingen gebruikt die dwars door het huidige gebied van de Bommelerwaard konden lopen. Tijdens de 12e eeuw maakte de Maas nabij Woudrichem verbinding met de Waal. Men begon rond die tijd rivierdijken te bouwen, eerst in het oosten (bovenstrooms) en later ook in het westen (benedenstrooms). Rond het begin van de 14e eeuw was de omdijking gereed, zoals blijkt uit de dijkrechten die graaf Reinald II van Gelre op 8 december 1327 aan de Bommelerwaard (boven de Meidijk) schonk. Naast de rivierdijken werd ook de Meidijk aangelegd, een binnendijk die in het westelijke deel van de Bommelerwaard tussen de waaldijk en de maasdijk lag en daarmee het laagste westelijke deel van de Bommelerwaard scheidde van het hogere oostelijke deel.
Dijken houden niet alleen rivierwater buiten, maar ook regenwater binnen, dus waren ook weteringen nodig om overtollig water af te kunnen voeren naar de Maas. Op 21 augustus 1320 gaf Reinald toestemming om de Drielse Wetering aan te leggen, en op 5 juni 1321 voor de Bommelse Wetering.
De mens heeft sindsdien de loop van de rivieren nog veranderd door bochten (meanders) af te snijden, zoals (in de Maas) bij Heusden rond 1460, Hedikhuizen rond 1475, Veen rond 1500, en Alem rond 1935, en (in de Waal) bij Hurwenen rond 1639 (waarbij de Kil van Hurwenen ontstond, nu een natuurgebied), Waardenburg 1655, en Tuil 1680. Hierbij zijn stukken land in de Bommelerwaard komen te liggen (zoals Bern en Alem), of juist erbuiten.
Er waren nog regelmatig overstromingen na dijkdoorbraken. In tenminste de volgende jaren braken een of meer dijken van de Bommelerwaard door: 1595, 1634 (bij Well en Poederoijen), 1651, 1658 (het Dronkaardswiel bij Hedel), 1662 (Zaltbommel, Kluit, Nieuwaal), 1666 (Nieuwaal en Zuilichem), 1674 (Zaltbommel), 1697 (de Brakelse dwarsdijk en de Meidijk), 1709 (Zuilichem en Nieuwaal), 1757 (het Nieuwe Wiel bij Hedel), 1764 (Hurwenen), 1781 (Brakel), 1799 (Zuilichem en de Meidijk), 1809 (Brakel en de Meidijk), ten westen van de Meidijk (in 1820, 1833, 1849, 1850, en 1855), en in 1861 (Nieuwaal, Zuilichem, Brakel, Poederoijen).
In 1850 stelden inspecteurs van de waterstaat Ferrand en Van der Kun voor om de waterhuishouding te verbeteren door de Waal en de Maas van elkaar te scheiden. Daartoe werd in 1856 de verbinding tussen de Waal en de Maas aan de noordoostkant van de Bommelerwaard gedicht door het Kanaal van Sint-Andries met een sluis erin aan te leggen, en werd in 1904 het stuk van de Maas tussen Heusden en Woudrichem afgedamd (dit heet sindsdien de Afgedamde Maas) en werd de Bergse Maas gegraven van Heusden naar de Amer.
[bewerk] Verkeer en vervoer
[bewerk] Trein
De spoorlijn tussen Utrecht en 's-Hertogenbosch gaat door de Bommelerwaard. De spoorbrug over de Waal bij Zaltbommel (de Dr. W. Hupkesbrug) werd in 1869 in gebruik genomen en de spoorbrug over de Maas bij Hedel in 1870.
[bewerk] Weg
In 1933 werd een verkeersbrug over de Waal bij Zaltbommel geopend. In 1937 volgde een verkeersbrug bij Hedel, waarmee de noord-zuidverbinding via de Bommelerwaard gereed was. De capaciteit van deze verbinding was op den duur te klein. Rond 1975 (wanneer precies?) werd er een tweede brug over de Maas aangelegd. In 1996 werd de oude verkeersbrug over de Waal vervangen door de Martinus Nijhoffbrug, vernoemd naar de schrijver.
[bewerk] Gemeenten
De Bommelerwaard was sinds 1821 verdeeld in 13 gemeenten, te weten Ammerzoden, Brakel, Driel (sinds 1944 Maasdriel), Gameren, Hedel, Heerewaarden, Hurwenen, Kerkwijk, Nederhemert, Poederoijen, Rossum, Zaltbommel en Zuilichem. Per 1 juli 1955 werden Gameren en Nederhemert bij Kerkwijk gevoegd, Hurwenen bij Rossum, en Poederoijen en Zuilichem bij Brakel, zodat er nog 8 gemeenten waren. Per 1 januari 1999 werden Brakel en Kerkwijk bij Zaltbommel gevoegd, en Ammerzoden, Hedel, Heerewaarden en Rossum bij Maasdriel, en sindsdien is de Bommelerwaard over 2 gemeenten verdeeld.
[bewerk] Externe links
|
|
 |
|---|---|
| hoofdgebieden: Achterhoek | Betuwe | Veluwe | |
| Kleinere gebieden: Rijk van Nijmegen | Liemers | Gelderse Vallei | Bommelerwaard | Tielerwaard | IJsselvallei | |
