Bisdom Groningen-Leeuwarden

Het bisdom Groningen-Leeuwarden is een van de zeven bisdommen van de Nederlandse kerkprovincie. Het omvat de provincies Groningen, Friesland en Drenthe en de Noordoostpolder. Het bisdom draagt zijn dubbele naam sinds 4 februari 2006.

Inhoud

1 Kerncijfers van het bisdom Groningen-Leeuwarden[1])
2 Geschiedenis
3 Zie ook
4 Externe link

[bewerk] Kerncijfers van het bisdom Groningen-Leeuwarden[1])

In het jaar 2005 maakte het katholieke volksdeel met circa 110.000 kerkelijk geregistreerde gelovigen 6,2% van de totale bevolking van het bisdom uit. Ieder weekend bezochten gemiddeld 12.435 gelovigen de kerk. Dat is 11,7% van het aantal in het bisdom geregistreerde katholieken van 7 jaar en ouder, oftewel 0,7 percent van de totale bevolking van het bisdom Groningen-Leeuwarden.

[bewerk] Geschiedenis

Het eerste bisdom Groningen maakte deel uit van de nieuwe bisschoppelijke indeling van de Nederlanden zoals die door paus Paulus IV werd bekend gemaakt (in diens bul Super Universas van 1559). De nieuwe indeling kwam tot stand op aandringen van van koning Filips II om het het oprukkende protestantisme terug te dringen. De eerste bisschop werd in 1561 benoemd. Het bisdom omvatte alleen de tegenwoordige provincies Groningen en Drenthe. Friesland kreeg zijn eigen kathedraal in Leeuwarden. Dit eerste bisdom Groningen heeft maar kort bestaan: de eerste bisschop, Johan Knijff, was eigenlijk ook gelijk de laatste, en zelfs hij had al moeite zijn ambt uit te oefenen. Als hij geen hulp zou hebben gekregen van de hertog van Alva zou hij de stad niet eens hebben kunnen betreden. Na zijn dood in 1576 werd er nog wel tot twee maal toe iemand benoemd, maar deze laatste twee bisschoppen konden niet eens meer in de stad zelf worden gewijd. Groningen viel in het vervolg onder het gezag van de Staten-Generaal, in het gebied waar de rooms-Katholieke Kerk verboden was.

[bewerk] Bisschoppen van Groningen

De bisschoppen van het eerste bisdom:	De bisschoppen van het tweede bisdom (na 1955):
Johan Knijff	Petrus Antonius Nierman (1956-1969) Johann Bernard Wilhelm Maria Möller (1969-1999) Willem Jacobus Eijk (1999-heden)

[bewerk] Hollandse zending

Het bisdom Groningen had weliswaar opgehouden te bestaan, maar het Groninger, Friese en Drentse katholicisme natuurlijk niet, al was het in laatstgenoemde provincie wel heel dunnetjes geworden. Niet alleen op plaatsen waar de leden van de landadel, de bewoners van de borgen en stinzen, katholiek waren gebleven, werd in het geheim de Mis opgedragen, maar ook katholiek gebleven landbouwers speelden hierbij een grote rol. Zo ontstond rond 1730 de statie Den Hoorn in de omgeving van de Lulemaborg te Warfhuizen. Een schuilkerk werd gebouwd op een aangekocht stuk land ten zuiden van het reeds lang bestaande lintdorp. Ook de staties Bedum en Uithuizen lijken hun oorsprong deels te danken te hebben aan adellijke ondersteuning, al speelden RK boeren op ondermeer de Poel (Bedum), Kruisstee (Usquert) en Langenhuis (Uithuizen) ook een grote rol. Rondtrekkende priesters, zogenaamde "omes" deden in de schuren van boerderijen als Feddemahuis (Kloosterburen)de Mis, de eerste jaren soms met gevaar voor eigen leven, later veelal "gedoogd", al dreigden doorlopend boetes en uizettingen van priesters. Groningen, Friesland en Drenthe waren met andere woorden een deel geworden van de Hollandse zending, het missiegebied boven de grote rivieren.

[bewerk] Herstel van de hiërarchie: geen bisdom Groningen

Hoewel er van tevoren wel enkele malen over gesproken was, kwam er bij het herstel van de hiërarchie in 1853 géén bisdom Groningen: het gebied werd bij het aartsbisdom Utrecht gevoegd. Uiteindelijk werd het in 1956 pas hersteld, eigenlijk alleen vanwege de eigenheid van de streek en de bevolking. Er woonden relatief gezien immers erg weinig katholieken en ook qua hoeveelheid roepingen voor het priesterschap was het (dus) nooit een vetpot geweest in de drie noordelijke provincies. Daarom speelde men met de gedachte Twente aan Groningen toe te voegen, maar dit werd tegengehouden door de op dat momet zojuist aartsbisschop van Utrecht geworden Kardinaal Alfrink, die die bron van priesters ook hard nodig had. Friesland hoorde er echter deze keer wel bij.

[bewerk] Het nieuwe bisdom Groningen

De heroprichter en eerste bisschop van het nieuwe Groningen was Mgr. P.A. Nierman. Hij reorganiseerde de kerkelijke structuren tot iets wat op een bisdom leek, al kwam er bijvoorbeeld nooit een eigen seminarie. Tot het nieuwe bisdom Groningen behoren Groningen, Friesland, Drenthe en de Noordoostpolder. De Groninger Sint-Jozefkathedraal, een neogotische schepping van de Roermondse architect Pierre Cuypers werd de nieuwe kathedraal.

[bewerk] Mgr. Möller, bisschop in een moeilijke tijd

De opvolger van Nierman als bisschop van Groningen in 1969 was Mgr. Johann Bernard Wilhelm Maria Möller. Zijn episcopaat duurde maar liefst dertig jaar. In deze periode werd ook het nog zo jonge bisdom Groningen getroffen door de kerkelijke crisis (wel eens Tweede beeldenstorm genoemd) die ontstond na (en ondanks) het Tweede Vaticaans Concilie. Het kerkbezoek liep scherp terug, de liturgie werd gebanaliseerd en onder de geestelijkheid en de meer kerkbetrokken gelovigen stak de polarisatie de kop op. Deze moeilijkheden kunnen zeker niet op het conto van Mgr. Möller geschreven worden. Velen herinneren zich deze man als een zeer wijs en bovenal aimabel persoon. Dit wekt des te meer bewondering als men bedenkt dat deze man een groot deel van zijn jaren als bisschop zeer zwak van gezondheid was. Toen de troebelen aan het eind van de jaren negentig van de twintigste eeuw een einde namen, bleek het bisdom Groningen er iets veerkrachtiger uit tevoorschijn gekomen dan de andere bisdommen in Nederland. Het kerkbezoek is op dit moment (2004) een paar procent hoger dan gemiddeld, en de overgebleven katholieken zijn op allerlei terreinen zeer actief en aanwezig. Dit kan misschien verklaard worden uit het feit dat de katholieken in het Noorden zich altijd hebben moeten handhaven temidden van een grote meerderheid van andersdenkenden (een zogenaamde diasporasituatie).

Tijdens het episcopaat van Möller (namelijk in 1982) werd de Sint Martinuskathedraal afgebroken wegens bouwvalligheid. De Sint Josephkerk van dezelfde architect (en veel meer dan de Sint Martinus een hoogtepunt in diens oeuvre) werd nu kathedraal.

[bewerk] Mgr. Eijk, zuur begin maar zoet vervolg

Toen Mgr. Eijk op 6 november 1999 aantrad als opvolger van Mgr. Möller werd hij bijna onmiddellijk door de landelijke pers aangevallen op zijn standpunten ten aanzien van de seksuele moraal, die zij als extreem conservatief en onbuigzaam bestempelden. Aanleiding waren een aantal collegedictaten die Eijk aan priesterstudenten had gegeven in de tijd dat hij moraaltheologie doceerde aan onder andere de seminaries van ’s-Hertogenbosch en Roermond, en die nu iemand naar een als rabiaat links bekend staande priester had gestuurd. Vooral de opmerkingen over homoseksualiteit die erin stonden deden veel stof opwaaien en het landelijke COC stond op zijn achterste benen. Nadat de rel enige weken had gewoed bleek dat de collegedictaten niets anders bevatten dan de gewone katholieke leer, en dat de verontwaardiging vooral voortkwam uit het verkeerd begrijpen van de specialistische taal in voornoemde dictaten.

Enige tijd hierna werd de bisschop ook nog getroffen door een hersenbloeding, en moest hij zijn bisdom lange tijd aan zijn beide vicarissen overlaten.

Na deze moeilijke start werd het episcopaat van Mgr. Eijk tot nu toe vooral getekend door opbouw in alle geledingen van de kerk. Als meest sprekende voorbeeld mag de Groningse kathedraal genoemd worden, die veranderde van een kerk die vooral op slot zat naar een zeer levendige en open kerkgemeenschap. En op deze manier ontstonden overal in het bisdom Groningen dergelijke bloeiende punten (elders in Nederland wel aangeduid met de titel “plaatsen van hoop.”) Ook het aantal priesterstudenten wijdelingen is de afgelopen jaren wat gestegen.

Het begin van het episcopaat van Mgr. Eijk doet denken aan dat van mgr. Ter Schure, de meest geplaagde bisschop van het Bisdom 's-Hertogenbosch. Die maakte toen hij met emeritaat ging de opmerking: “Ik ben zuur gekomen, maar zoet gegaan.” Mgr. Eijk is nog lang niet aan zijn emeritaat toe, maar men zou in ieder geval kunnen zeggen dat hij “zuur is gekomen en zoet verder gegaan.”

[bewerk] Naamsverandering

In verband met de historische claims van Friesland en Leeuwarden op een bisschoppelijke zetel werd de naam van het bisdom per 4 februari 2006 veranderd in Bisdom Groningen-Leeuwarden. Dit gebeurde bij gelegenheid van het vijftigjarig jubileum van het bisdom.