Autosnelweg
Een autosnelweg is een conflictvrije weg bestemd voor snel gemotoriseerd verkeer (zoals auto's, motoren, bussen, vrachtwagens). Er zijn geen gelijkvloerse kruisingen. Autosnelwegen of snelwegen worden in Vlaanderen soms autostrade genoemd, afgeleid van het Italiaanse woord autostrada.
In 1921 opende de eerste autosnelweg ter wereld, bij Berlijn in Duitsland. In Nederland is de eerste autosnelweg, rijksweg nr. 12 tussen Voorburg en Zoetermeer, in 1936 in gebruik genomen. Rond 1940 was het traject Den Haag - Utrecht van rijksweg 12 gereed. Autosnelwegen worden in de meeste landen (met uitzondering van de V.S.) aangeduid met bovenstaand bord, met pictogram van een autosnelweg met viaduct. De achtergrond is vaak blauw of groen.
Nederland heeft met 57,5 kilometer per 1000 km² het grootste aantal kilometer snelweg per 1000 km² van de Europese Unie. België komt op de tweede plaats met 55,1 km autosnelweg per 1000 km². In totaal heeft Nederland 2360 kilometer snelweg en België 1682 kilometer.
Het systeem van langeafstandsautosnelwegen in de Verenigde Staten is het Interstate Highway System.
[bewerk] Geschiedenis van de autosnelwegen
Duitsland was het eerste land dat autosnelwegen (Autobahnen) aanlegde.
- 1921 - De allereerste snelweg werd in Berlijn gebouwd maar was slechts 9 km lang. Men noemde de snelweg de AVUS (Automobil-Verkehrs- und Übungs-Straße). Nu is ze een deel van de E51 van Berlijn naar Potsdam.
- 1923 - Er werd in Italië een tweede (maar langere) snelweg van Milaan naar Como gebouwd.
- 1932 - In Duitsland werd er een derde snelweg gebouwd van Keulen naar Bonn; de huidige A555.
- 1935 - Openstelling van de eerste echte Autobahn tussen Frankfurt en Darmstadt
- 1936 - Openstelling van de eerste Nederlandse autosnelweg tussen Voorburg en Zoetermeer
Geen van deze snelwegen voor 1935 was echter een "echte" snelweg in de zin zoals we die nu kennen: een weg met gescheiden rijbanen, ongelijkvloerse kruisingen en aansluitingen, waarop alleen motorvoertuigen zijn toegestaan. De AVUS had destijds geen verkeersfunctie, maar was een circuit. De Italiaanse autostrada waren weliswaar alleen voor gemotoriseerd verkeer toegankelijk, maar hadden geen rijbaanscheiding en bovendien op veel plaatsen ook gelijkvloerse kruispunten. De snelweg tussen Köln en Bonn had ook geen scheiding tussen de rijrichtingen; die is pas veel later aangebracht.
De HAFRABA, een organisatie die tot doel had om in Duitsland een hoogwaardig wegennet aan te leggen, beginnende met de weg HAmburg-FRAnkfurt-BAsel, had begin jaren '30 zeer veel pionierswerk verricht en tracé's opgemeten. Nadat de NSDAP in 1933 in Duitsland aan de macht was gekomen, sloeg de partij als een blad van een boom om voor wat betreft de houding tegenover autosnelwegen. Was men voor de machtswisseling nog fel tegen de aanleg van snelwegen, plotseling zag men de propagandistische waarde in van de snelweg als object om de werkloosheid te bestrijden en om de nationale verbondenheid te vergroten, alsmede om de wereld de "zegeningen" van het Derde Rijk te kunnen tonen. De HAFRABA werd vervolgens geïncorpereerd in de organisatie die onder leiding van Dr. Fritz Todt de aanleg van zeer veel Autobahnen zou gaan verzorgen. Mede door het voorwerk wat al was verricht, was men in staat om amper 2 jaar na de machtswisseling, in 1935, de eerste echte Autobahn tussen Frankfurt en Darmstadt open te stellen. Daarmee begon ook de mythe van de "Strasse des Führers", iets wat dus feitelijk niet juist is. Hitler heeft de Autobahn niet bedacht, hij heeft hem slechts omarmd en politiek en propagandistisch uitgebuit.
De eerste Nederlandse autosnelweg werd geopend in 1936, de A12 tussen Voorburg en Zoetermeer. Dat was de eerste autosnelweg in Europa die integraal van vluchtstroken werd voorzien.
[bewerk] Kenmerken
Een autosnelweg heeft minimaal vier rijstroken (twee rijstroken per richting, dus iedere richting 1 rijbaan) en twee (vlucht/pech-)stroken die normaliter niet gebruikt mogen worden. De twee rijrichtingen zijn van elkaar gescheiden door een middenberm.
Snelwegen met meer dan vier rijstroken per richting komen zelden voor, de afwatering van de autosnelweg wordt door de brede rijbaan bemoeilijkt (gevaar voor aquaplaning), vooral bij op- en afritten.
[bewerk] Rijstrookbreedte
De rijstrookbreedte is op autosnelwegen in principe 3,50 meter. Rondom de grote steden komen ook autosnelwegen voor met een rijstrookbreedte van 3,25 meter, de zogenaamde stadsautosnelwegen. De A9 (Gaasperdammerweg) was hiervan een voorbeeld, maar is in 2005 verbreed. Voorts zijn er autosnelwegen die om historische redenen wat smallere rijstroken hebben, zoals de A2 Utrecht-Amsterdam (3,20 m). Op sommige autosnelwegen in Nederland zijn de rijstroken smaller gemaakt, zodat er ruimte is voor een extra rijstrook. Dit wordt een plusstrook genoemd. Kenmerkend is dat er bij plusstroken ook een vluchtstrook beschikbaar blijft. De eerste plusstrook werd geopend op 22 november 1999 op de A27 tussen Houten en knooppunt Everdingen.
[bewerk] Regelgeving
Motorvoertuigen die geen 60 km/h mogen en kunnen rijden zijn in Nederland niet toegelaten tot de autosnelweg. In België is dit 70 km/u. Een weggebruiker dient ook op een autosnelweg zo veel mogelijk rechts te houden, zodat medeweggebruikers de mogelijkheid wordt geboden tot links passeren. Rechts passeren is in principe verboden, behalve bij file-rijden of wanneer men zich rechts van een blokkenlijn bevindt. Voorrangsborden en borden voor verplichte rijrichting zoekt men tevergeefs bij de toeritten van een Nederlandse autosnelweg; dit is inherent aan de regelgeving van dit wegtype. In België komen deze borden wel voor. Keren en achteruitrijden zijn streng verboden en worden beboet met hoge boetes, terwijl spookrijders in principe kunnen rekenen op een dagvaarding.
[bewerk] Oprit en afrit
Met een oprit of invoeging is het mogelijk om op de snelweg te komen en met een afrit of uitvoeging is het mogelijk een autosnelweg weer te verlaten. Het geheel van opritten en afritten wordt aansluiting genoemd. In Nederland liggen er aansluitingen om de 4 à 5 kilometer. Als de invoegstrook van de oprit wordt doorgetrokken naar de uitvoegstrook van de volgende afrit dan noemt men dat een weefstrook of weefvak. Bij een klaverblad is er altijd sprake van een weefvak. Deze liggen meestal in een rangeerbaan. Knooppunten worden in België meestal verkeerswisselaars genoemd.
[bewerk] Dwarshelling
Om een goede afwatering van de snelweg te bekomen, worden de rijvakken gekanteld om de rijbaanas, onder een helling van 2 à 2,5%. Op een recht stuk weg gebeurt dit meestal in een dakprofiel (zie figuur). In een bocht echter, wordt de wagen door de centrifugaalkracht uit de bocht geslingerd. Vandaar dat de rijbaan in een lessenaarsprofiel gebouwd wordt, onder een helling tot 6%. Dit zorgt voor problemen bij het rechterbaan: vooraleer aan de bocht begonnen kan worden, dient de rijbaan te kantelen.
[bewerk] Trivia
Sommige Nederlandse snelwegen, zoals de A27 worden als Helikopterroute gebruikt. Deze snelwegen hebben grote kilometermarkeringen op het wegdek van de vluchtstrook.
[bewerk] Speciale rijstroken
[bewerk] Busstrook
In België zijn er op bepaalde autosnelwegen zoals de E34 (A21), E313 (A13), E19 (A1) speciale rijstroken voor autobussen. Deze speciale rijstrook (de vroegere pechstrook) mag door autobussen gebruikt worden wanneer er file is. De maximum toegelaten snelheid op deze speciale rijstrook is 50 km/u. Ook op enkele Nederlandse snelwegen mogen lijndiensten bij file gebruikmaken van de vluchtstrook.
[bewerk] Spits- en plusstrook
Om de verkeersdruk in Nederland te verminderen, worden sommige vluchtstroken in de spits dynamisch opengesteld voor het verkeer. Dit wordt een spitsstrook genoemd. De eerste spitsstrook, op de A28 tussen Den Dolder en De Uithof, werd in 1996 geopend. Elke 500 tot 1000 meter zijn pechhavens aangelegd die de functie van vluchtstrook overnemen. Omdat er in Nederland steeds meer spitsstroken komen, was het Ministerie van Verkeer en Waterstaat voornemens om per 1 januari 2005 de hulpdiensten niet meer via de vluchtstrook te laten passeren, maar tussen het gewone verkeer door. Omdat hiertegen door een aantal hulpdiensten in tweede instantie bezwaar is gemaakt en het in principe mogelijk blijft de spitsstroken te sluiten bij pechgevallen, ongevallen en calamiteiten geldt dat het 'middendoor rijden' alleen wordt toegepast als het verkeer niet (meer) van de spitsstrook af kan (bijvoorbeeld bij stilstaande file). Op dit moment (2006) zijn er vijf spitsstroken in gebruik:
- A4 Leidschendam – Prins Clausplein
- A12 Prins Clausplein – Voorburg
- A50 Heteren – Valburg
- A2/A67 Randweg Eindhoven knooppunt Batadorp
- A2/A67 Randweg Eindhoven knooppunt Leenderheide
Een alternatief voor de spitsstrook is de plusstrook, hierbij worden de rijbanen versmald, zodat een extra rijstrook beschikbaar komt, maar er toch ruimte blijft voor een vluchtstrook. De linker rijstrook is hierbij extra smal, en wordt alleen opengsteld in de spitsuren, waarbij voor alle rijstroken de maximumsnelheid is verlaagd. Op dit moment zijn er plusstroken in gebruik op de A27 tussen Lunetten en Everdingen, en op de A28 bij Zwolle.
[bewerk] Wissel- of doelgroepstrook
Een wisselstrook is een strook in het midden van de autosnelweg die alleen in de spits gebruikt wordt door de automobilisten uit de drukste richting (gelegen op de A1). Voorheen was de bedoeling om deze strook alleen toegankelijk te maken voor carpoolers, dit experiment faalde echter. Op de A16 is op de Van Brienenoordbrug een doelgroepstrook voor vrachtverkeer beschikbaar.
[bewerk] Bufferstrook
Een bufferstrook is een strook die ervoor zorgt dat een file het afslaande verkeer niet blokkeert.
[bewerk] Vluchtstrook
In België wordt de ongebruikte stroken aan de rechterkant van de rijbaan pechstrook genoemd en in Nederland wordt dit meestal de vluchtstrook genoemd. De gewone rijstroken worden in België ook wel vakken genoemd.
In Nederland wordt op snelwegen met vier of meer rijstroken naast elkaar vaak een tweede vluchtstrook aangelegd aan de linkerkant, om te voorkomen dat men bij pech drie rijstroken zou moeten oversteken om de vluchtstrook te bereiken.
[bewerk] Klimstrook
In landen met bergachtige gebieden (Frankrijk, Duitsland, China) komen klimstroken voor. Dit houdt in dat bij stijgingen de rechter rijstrook wordt gereserveerd voor vracht- en ander zwaar verkeer dat meer moeite heeft met hellingen. De weg bestaat dan vaak uit drie rijstroken waarbij de twee meer links gelegen stroken door het snellere verkeer dienen te worden gebruikt. Nederland heeft bijna geen steile hellingen en maar twee klimstroken. De bekendste klimstrook in Nederland is die op de A2 net ten noorden van Maastricht in de richting van knooppunt Kerensheide. De tweede ligt op A76 ter hoogte van Heerlen in de richting van Duitsland (Aachen).
[bewerk] Tol
In sommige landen (bijv. China, Frankrijk en Italië) moet vaak tol worden betaald voor het gebruik van de autosnelweg. Zwitserland en Oostenrijk werken met aparte autobahnvignetten: stickers die men op de voorruit moet bevestigen en die men ieder jaar of bij de grens dient te kopen. In Nederland hoeft men op de autosnelweg nergens tol te betalen. Er zijn wel toltunnels in Nederland maar die zijn onderdeel van een N-weg (bijv. Westerscheldetunnel - N62 en Kiltunnel - N217). In België hoeft alleen tol te worden betaald voor het gebruik van de Liefkenshoektunnel (R2). Op 1 januari 2008 word in België het autovignet ingevoerd. Momenteel kibbelen de verschillende regeringen nog over de verdeling van de inkomsten. Dit is voor België de zoveelste communautaire kwestie.
[bewerk] Verlichting
[bewerk] België
In België zijn de meeste autosnelwegen volledig verlicht. Alleen in onder meer West-Vlaanderen zijn enkele snelwegen niet (volledig) verlicht, onder andere de A17 en de A19. Snelwegen die in de jaren negentig zijn aangelegd, hebben soms geen volledige verlichting. De op- en afritten worden in België wel altijd verlicht. België is zeer bekend omwille van zijn gulheid wat verlichting betreft. De verlichting op de autosnelweg gaat s'nachts uit vanaf 00:30u, behalve dus de op- en afritten.
[bewerk] Nederland
Nederlandse autosnelwegen worden binnen de Randstad vrijwel altijd verlicht. Daarbuiten is er alleen verlichting bij knooppunten en grotere steden. In totaal is 992 km van de 2342 km autosnelweg verlicht (bron: AVV).
[bewerk] Maximum- en adviessnelheden
De maximumsnelheid op een snelweg is in zowel Nederland als België 120 km/uur. In Frankrijk wordt 130 km/uur gehanteerd, maar wordt bij regen verlaagd naar 110 km/uur. Op de Duitse Autobahn geldt alleen een adviessnelheid van 130 km/uur, op een gedeelte van de Autobahnen gelden gewoon bindende snelheidslimieten. Dit is onder meer afhankelijk van nabijheid van bebouwing, natuur en verkeersintensiteit. Italië heeft op 3-baans snelwegen de limiet naar 150 km/uur verhoogd, en ook Luxemburg is van 120 naar 130 overgegaan. Zweden en Oostenrijk doen proeven met hogere maximumsnelheden.
In de Verenigde Staten is de maximumsnelheid op de Interstate Highways per staat geregeld, en varieert over het algemeen van 55 mijl/uur (88,55 km/uur) in de buurt van steden, tot 75 mijl/uur (120,75 km/uur) in de uitgestrekte vlakten in het midden van Amerika. Op sommige gevaarlijke trajecten in de bebouwde kommen komen snelheidslimieten van 40 mijl/uur (64,4 km/uur) voor. Voor 1995 was er een landelijke maximum snelheid van 55 mijl/uur, die ingesteld was na de oliecrisis van 1973.
'Zie ook Lijst van maximumsnelheden in Europa'[bewerk] Terugbrengen snelheden
In Nederland is op diverse plaatsen de snelheid teruggebracht tot 100 km/h. Redenen hiervoor zijn: milieuredenen (in het bijzonder geluidsoverlast en luchtkwaliteit), verkeersveiligheid en een betere doorstroming. Dit werd aangegeven door zogenaamde kaasplankjes; gele bordjes in de middenberm. Deze bordjes worden vervangen door hectometerpaaltjes met daarop de afwijkende maximumsnelheid aangegeven.
In bijzondere gevallen wordt de snelheid nog verder teruggebracht, proefsgewijs is op de A13 bij Rotterdam Overschie vanaf mei 2002 de snelheid teruggebracht tot maximaal 80 km/uur. Na een bevredigend resultaat is in november 2005 deze maatregel op meer snelwegen in stedelijke gebieden genomen, zoals op de A10 west in Amsterdam. Hiermee wordt ook een verbetering van de luchtkwaliteit beoogd, naast een extra geluidsreductie van 1 dB(A) ten opzichte van de situatie bij 100 km/uur, al kan men zich vragen stellen of de gestelde normen op die manier gehaald zullen worden. De trajectcontrole moet zorgen voor de handhaving. De ingestelde 80-kilometer beperking in Den Haag is weer opgeheven in verband met forse toename van files, met hun bijkomende effecten zoals toename van luchtvervuiling door lang stilstaande auto's en vrachtwagens, economische schade (meer verbruik van brandstof en verloren tijd voor bestuurders en hun werkgevers). De andere beperkingen staan nu ook ter discussie. Omdat aan de A13 een vliegveld (Rotterdam Airport) grenst, en de buurt dus ook zeer veel overlast ondervindt van luchtverkeer is de proef onder wetenschappers omstreden.
De meningen verschillen over de effecten van snelheidsbeperkingen op autosnelwegen. Voorstanders claimen een betere "leefbaarheid", veiligheid en doorstroming (ideale doorstroomsnelheid ligt tussen 80-90 km/h). Sceptici trekken de als feiten aangenomen gegevens in twijfel. Er zijn vele voorbeelden, meest recent en evident is Denemarken. Daar is na een verhoging van de maximumsnelheid op autosnelwegen van 110 km/h naar 130 km/h het aantal in het verkeer om het leven gekomen personen juist met 25% afgenomen, dit is in strijd met de verwachtingen van veel verkeerskundigen die, op basis van statistische gegevens, uitgaan van enkel nadelige effecten bij snelheidsverhoging.
[bewerk] Snelheden bij werkzaamheden
Bij wegwerkzaamheden of het naderen van files kan de maximumsnelheid worden beperkt door een snelheid van 90, 70 of 50 km/h op matrixborden te tonen. In eerste instantie waren dit aanbevolen snelheden, tegenwoordig zijn de snelheden op matrixborden een verplichte maximumsnelheid.
[bewerk] Minimumsnelheden
In Nederland is het verboden voor een voertuig dat niet tenminste 60 km/uur kan en mag rijden op de autosnelweg te rijden, maar dit betekent niet dat er een minimumsnelheid van 60 km/uur geldt. Dit zou ook onzinnig zijn, want door drukte en files kan de snelheid vaak veel lager liggen. Wie echter te langzaam rijdt (bijvoorbeeld 60 km/uur als de rest 120 km/uur rijdt, wat uitermate gevaarlijk is), kan worden beboet voor gevaarlijk rijgedrag, een zeer algemene "vangnet"bepaling uit de WegenVerkeersWet.
In België bedraagt de minimumsnelheid 70 km/uur (er zijn een reeks uitzonderingen zoals weersomstandigheden, verkeersdichtheid, zicht, etc bepaald in Artikel 10.1).
[bewerk] Nummering
[bewerk] Nederland
Nederlandse snelwegen hebben altijd een A-nummering. 1- of 2-cijferige A-nummeringen zijn rijkswegen(A1, A12). Driecijferige A-nummers zijn provinciale snelwegen (bijv. A348 Arnhem-Dieren). A-wegen worden in Nederland altijd aangeduid met witte letters op een rode achtergrond. Sommige snelwegen hebben ook een E-nummering. E-nummers geven in het algemeen lange, transeuropese routes aan.
[bewerk] België
Belgische snelwegen hebben altijd een A- en meestal een E-nummer. De E-nummers worden het meest gebruikt, A-nummers worden slechts vermeld als een snelweg geen E-nummer heeft. Autosnelwegen die (een deel van) een ring rond een stad beschrijven worden aangeduid met een R-nummer (bijv. R0 - Brussel, R1 en R2 - kleine resp. grote ring Antwerpen), niet alle wegen met een R-nummer zijn echter autosnelweg. Sommige zeer korte stukjes autosnelweg hebben een B-nummer (met de B van Bretelle), maar die zijn meestal niet onder dat nummer bekend (bv. rond Gent: B401 - afrit E17 naar Gent-Centrum, B402 - afrit E40 naar Flanders Expo) Zie [1](weliswaar verouderd). Dat België de E-nummer gebruikt komt door de invoering van het Europese wegennet nummering. Dit ter vereenvoudiging van de buitenlanders die gebruik maken van de autosnelwegen in de verschillende Europese landen.
[bewerk] Andere landen
In de meeste Europese landen worden A-nummers gebruik voor autosnelwegen. Een uitzondering hierop vormen het Verenigd Koninkrijk en Ierland. Daar wordt de letter M (van Motorway) gebruikt voor autosnelwegen en A-nummers worden gebruikt voor belangrijke niet-autosnelwegen.
[bewerk] Wegbeheer
De meeste Nederlandse autosnelwegen zijn rijkswegen en worden beheerd door Rijkswaterstaat. Dit zijn alle A-nummers onder de 100.
Sommige (kortere) snelwegen worden echter beheerd door de provincie. Dit zijn de A208, A256, A261, A270, A325, A326 en de A348. In België zijn alle autosnelwegen gewestwegen en worden beheerd door het Vlaams, Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
[bewerk] Autosnelwegen per land
[bewerk] Autosnelwegen in België
Zie Lijst van Belgische autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen in Nederland
Zie Lijst van Nederlandse autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen (Autobahnen) in Duitsland
Duitsland is het enige land in Europa waar geen absolute maximumsnelheid geldt voor autosnelwegen. Voorstanders van een algemene maximumsnelheid zien als voordelen toename van de verkeersveiligheid, en vermindering van brandstofverbruik en luchtvervuiling. Tegenstanders zijn van mening dat enerzijds het de persoonlijke vrijheid van burgers zal aantasten ("Freie Fahrt für freie Bürger"), anderzijds wordt vermoed dat een abolute snelheidsbeperking nadelinge invloed zal hebben op de nationale economie omdat de reistijden toenemen. Ook geloven zij dat de concurrentiepostitie van de Duitse automobiel industrie gevaar kan lopen, omdat de Duitse automerken vooral degelijke en veilige, maar ook snelle auto's ontwikkelen. Er is voortgaande discussie in Duitsland over dit onderwerp, maar in opiniepeilingen blijkt dat een meerderheid tegen een 'absolute maximumsnelheid' is, en over het algemeen wordt ook aangenomen dat er op het ogenblik geen politieke meerderheid voor is. Er wordt, daarentegen, wel een adviessnelheid gegeven van 130 km/u. Bij slechte weersomstandigheden is er wél een maximumsnelheid, namelijk 130 km/uur.
Zie ook Lijst van Duitse autosnelwegen[bewerk] Autosnelwegen (Autoroutes) in Frankrijk
Zie Lijst van Franse autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen (Motorways) in Ierland
In Ierland zijn er nog vrijwel geen snelwegen. Er is een snelweg rondom de stad Dublin, de M50. Daarnaast is de snelweg richting de Noord-Ierse stad Belfast, de M1, bijna klaar en is berijdbaar tot Dundalk. Daarnaast zijn er kleine stripjes snelweg rondom Dublin en één in County Wicklow: De M4 (M50 tot Mullingar), M7 (M50 tot Port Laoise), M9 (M7 tot Kilcullen) en M11 (M50 tot Enniskerry en Arklow tot Wicklow)
[bewerk] Autosnelwegen (Dálnice) in Tsjechië
Zie Lijst van Tsjechische autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen (Autovía) tolvrij (Autopista) met tol in Spanje
Zie Lijst van Spaanse autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen in Portugal
Zie Lijst van Portugese autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen in Zwitserland
Zie Lijst van Zwitserse autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen in Oostenrijk
Zie Lijst van Oostenrijkse autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen in Hongarije
Zie Lijst van Hongaarse autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen in Roemenië
Zie Snelwegen en nationale wegen in Roemenië voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Autosnelwegen in Italië
Zie Lijst van Italiaanse autosnelwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Motorway op Wikimedia Commons. |
