Stare Brusno

Z Wikipedii

Stare Brusno
Województwo	podkarpackie
Powiat	lubaczowski
Gmina	Horyniec-Zdrój
Populacja  - liczba ludności  - gęstość	0 0 os./km²
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Stare Brusno – dawna wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój. Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod wzgórzem Brusno (364,8 m), zwanym tutaj "Górą".

Historia

Pierwsza pewna wzmianka o Bruśnie (nie dzielonym jeszcze na Stare i Nowe) pojawia się w regestrze poborowym z 1531 r. W pracy [2] autor wspomina o wsi Bruszno w starostwie lubaczowskim, wymienianej jako wieś królewska dokumentach w 1444 r., nie podaje jednak, jakie to są dokumenty. Nazwa pochodzi od słowa brus. Większość publikacji podaje, że chodzi o brus, czyli drobnoziarnisty piaskowiec, lub koło do ostrzenia narzędzi. Może to jednak być brus w znaczeniu słupa drewnianego, gdyż w Bruśnie nie wyrabiano kamieni do ostrzenia, a słowo to nie było znane wśród mieszkańców.

Pierwotnie osada występowała w składzie starostwa lubaczowskiego, w poł. XVI w. została wyłączona z dóbr monarszych i do końca XVIII w. funkcjonowała jako niezależna dzierżawa. W odległości ok. 5 km, w dół doliny Brusienki lokowano nową część wsi, Wolę Bruśnieńską. Po I rozbiorze Polski władze austriackie podzieliły wieś na dwie części: Stare Brusno i Nowe Brusno (część zachodnia wsi, Wola Bruśnieńska), zakładając między nimi w ramach kolonizacji józefińskiej niemiecką osadę DeutschBach.

Do II wojny światowej trzy sąsiadujące wsie (Nowe Brusno, DeutschBach i Stare Brusno) łączyły się ze sobą i liczyły razem ponad 2000 mieszkańców. Brusno Stare zamieszkiwali głównie Ukraińcy, DeutschBach – Niemcy, a Brusno Nowe – Polacy.

Wieś została spalona przez wojsko polskie w dniu 21 września 1945 r. podczas operacji przeciwko UPA. Część mieszkańców wysiedlono do ZSRR, a pozostałą część w 1947 r. podczas akcji "Wisła". Teren dawnej wsi należy administracyjnie do Polanki Horynieckiej.

Zabytki

W lesie, który zarósł teren opuszczonej wsi znajduje się miejsce po cerkwi. Ostatnia, murowana cerkiew pw. św. Paraskewy była zbudowana w 1906 roku a rozebrana w 1956. Przy fundamentach cerkwi stoją dwa krzyże. Jeden upamiętnia budowę cerkwi w 1906 r. i pierwsze misje w parafii w 1925 r., drugi 950. rocznicę chrztu Rusi-Ukrainy. Przy cerkwisku zachował się miejscowy cmentarz, a na nim ponad 300 kamiennych nagrobków. Najstarsze, prymitywne i toporne, z nieporadnie wyrytymi napisami, pochodzą z początku XIX w., najnowsze z lat 40. XX w. Wszystkie wykonane były przez miejscowych kamieniarzy.

Po drugiej stronie Brusienki odnaleźć można ruiny kaplicy św. Mikołaja, przy której niegdyś świętowano Jordan.

Wykorzystane materiały

1. Stefan Lew – Ludowy ośrodek kamieniarki w Bruśnie, pow. lubaczowski, Rocznik Przemyski t. XI, 1967.
2. P. Wład, M. Wiśniewski – Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
3. Grzegorz Rąkowski – Polska egzotyczna, część II, wyd. "Rewasz" 2004.