Samogłoska

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Samogłoski to głoski, przy powstawaniu których uczestniczą jedynie wiązadła głosowe, a strumień powietrza swobodnie przepływa przez kanał głosowy. Charakteryzują się regularnym rozkładem energii akustycznej, mają wyraźną strukturę formantową, która decyduje o ich barwie.

Symbole samogłosek w międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA przedstawia poniższa tabela:

Samogłoski podstawowe

	przednie		centralne		tylne
przymknięte	i • y		ɨ • ʉ		ɯ • u
prawie przymknięte		ɪ • ʏ		ʊ
półprzymknięte	e • ø		ɘ • ɵ		ɤ • o
średnie			ə
półotwarte	ɛ • œ		ɜ • ɞ		ʌ • ɔ
prawie otwarte	æ		ɐ
otwarte	a • ɶ				ɑ • ɒ

Uwaga.Jeśli podano dwa symbole, ten który znajduje się po lewej stronie oznacza samogłoskę niezaokrągloną, a po prawej zaokrągloną.

[edytuj] Samogłoski w języku polskim

Zasugerowano, aby ten artykuł (lub sekcję) zintegrować z artykułem język polski#Fonetyka. (dyskusja)

W języku polskim mamy 5 - 8 fonemów samogłoskowych: i, (y), e, a, o, u, (ą), (ę). W tradycyjnych opisach języka polskiego przyjmuje się też, że istnieją co najmniej dwa fonemy samogłoskowe nosowe odpowiadające literom ę i ą. W nowszych opisach fonologii polszczyzny współczesnej fonemów samogłoskowych nosowych nie wymienia się, uznając, że grafemom ę, ą odpowidają w istocie ciągi złożone z dwu fonemów, ustnej samogłoski oraz odpowiedniego fonemu spółgłoskowego. Jeżeli przyjąć w oparciu o poprawną wymowę potoczną, że istnieje 6 polskich fonemów samogłoskowych, to literom (grafemom) samogłoskowym odpowiadają następujące morfemy:

literom i, y - i/y (Litera i może oznaczać również zmiękczenie poprzedniej spółgłoski. Przyjęcie istnienia jednolitego fonemu i/y wymaga przyjęcia istnienia w wyrazach obcych niezależnych fonemów typu r`, t`.);
literom e, a, o - odpowiednio fonemy e, a, o;
literom u, ó - fonem u;
literze ę - fonemy (grupy fonemów) en (np. przed t, s, k), eń (np. przed ć) em (np. przed b), e (np. przed l, ł i na końcu wyrazu);
literze ą - fonemy (grupy fonemów) on (np. przed t, k), oń (np. przed ć) om (np. przed b), o (np. przed l, ł), ą (np. na końcu wyrazu).

Fonemowi a odpowiada głoska /a/, fonemowi u - głoska /u/, zaś fonemowi o odpowiada głoska /ɔ/. Fonemowi e odpowiada zasadniczo głoska /ɛ/, ale czasem przyjmuje sie, że między dwiema spółgłoskami miękkimi występuje głoska /e/ (np. w słowie pięć, pierwsze e w siekiera). Co do fonemu i/y, w nagłosie , po samogłosce i po spółgłosce miękkiej (czyli tam, gdzie odpowiada mu litera i) wymawia się /i/, a po spółgłosce twardej (litera y) - /ɨ/.

Fonemowi m pojawiającemu się w wymowie ą, ę odpowiada zwykle głoska /m/, fonemowi ń - głoska /ɲ/, a fonemowi n przed spółgłoską głoska /n/ lub /ŋ/. W randze alofonów połączeń ze spółgłoskami nosowymi, przed spółgłoskami szczelinowymi, występują nosowe (nazalizowane) odpowiedniki wszystkich samogłosek ustnych: inżynier, czynsz, kęs, emfaza, awans, kopnąwszy, konstytucja, kunszt, a nawet więź z /ẽ/. Ponadto w wygłosie należy wyraźnie wymawiać ą jak /ɔ̃/: lecą.