Powiat tarnogórski

Powiat położony na pograniczu Zagłębia Węglowego (GOP-u), południowa część silnie uprzemysłowiona (Tarnowskie Góry, Radzionków), północno-zachodnie tereny mają charakter rolniczo-leśny (51,7% powierzchni powiatu to Lasy Lublinieckie);

Powiat leży w obrębie dwóch regionów, część północno-zachodnia w obszarze Niziny Śląskiej (dolina Małej Panwi i Stoły), pozostała część na obszarze Wyżyny Śląskiej. Najbardziej charakterystyczną formą jest Grzbiet Tarnogórski, składający się z odosobnionych wzgórz skalistych (najwyższe to Księża Góra 353,5 m n.p.m.). Główne rzeki: Mała Panew, Stoła,Drama (dorzecze Odry) i Brynica (dorzecze Wisły), na tej ostatniej sztuczny zbiornik Kozłowa Góra, inne zbiorniki wodne to: Nakło-Chcechło, Zielona.

W południowej części powiatu (okolice Radzionkowa) znajdują się złoża węgla kamiennego. Przemysł skupiony jest głównie w Tarnowskich Górach; ponadto: drzewny i papierniczy (Kalety), chem. (Krupski Młyn), hutnictwo cynku i ołowiu (Miasteczko Śląskie), przetwórstwo rolno-spoż. (Radzionków); niski udział użytków rolnych – 29,1 % pow.; uprawa głównie pszenicy, jęczmienia i żyta; hodowla bydła i trzody chlewnej. Główne trasy komunikacyjne: linie kol. Chorzów-Tczew (magistrala węglowa), linia Katowice - Lubliniec oraz Bytom – Fosowskie, drogi krajowe Bytom - Lubliniec - Ostrów Wielkopolski - Poznań – Kołobrzeg (nr 11) i Chałupki – Chmielnik (nr 78) (oraz projektowana autostrada A1 Ostrawa – Gdańsk).

Turystyczna kolej wąskotorowa z 1851 na trasie Siemianowice Śląskie – Miasteczko Śląskie. Na terenie Powiatu w gminie Ożarowice znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice-Pyrzowice (ponad 200 tys. pasażerów rocznie). Muzea w Tarnowskich Górach (Muzeum Miejskie) i Radzionkowie (Muzeum chleba); ośrodki wypoczynkowe (Kalety, Świerklaniec), jeździeckie (Kalety, Krupski Młyn, Tarnowskie Góry, Zbrosławice).

Zabytki (zamki, pałace, kościoły) w miastach oraz w wielu wsiach (m.in. Brynek, Kamieniec, Kopienica, Łubie, Miedary-Kopanina, Nakło Śląskie, Szałsza, Świerklaniec, Tworóg, Wilkowice, Zbrosławice), zabytki techniki (Kopalnia Zabytkowa Rud Srebronośnych, Sztolnia "Czarnego Pstrąga", i in. w: Tarnowskie Góry, Krupski Młyn, Niezdara, Tąpkowice, Tworóg, Żyglinek).

Ziemia Tarnogórska na mapie Helwiga z XVI w.

[edytuj] Historia

Najstarsze ślady pobytu człowieka np. narzędzia krzemienne i ceramika, na terenie Powiatu Tarnogórskiego pochodzą z ok. 10-4 tys. lat p.n.e. z terenów dzisiejszych Tarnowskich Gór i Ożarowic. Najstarszą osada w okolicy Repty (dziś dzielnica Tarnowskich Gór) po raz pierwszy wspomniano w bulli papieskiej z 1201 r. Od 1327 r. tereny te wraz z całym księstwem bytomskim przeszły pod władanie królów Czech. Od 1526 roku władcami byli Habsburgowie.

Odkrycie w okolicach Tarnowic złoża kruszców srebronośnych było przyczyna powstania osady górniczej, która szybko zdobyła dominująca pozycję w regionie i przekształciła się w miasto Tarnowskie Góry. Wydany przez księcia opolskiego Jana II Dobrego i księcia karniowskiego, margrabiego Jerzego von Ansbach "Ordunek Gorny" w 1528 r. stał się podstawą pomyślnego rozwoju miasta, które stało się tym samym kolebką nowożytnego zagłębia przemysłowego na Górnym Śląsku.

Wraz z rozwojem gospodarczym przybywało rezydencji magnackich i szlacheckich: kompleks pałacowo - parkowy w Świerklańcu, zamki w Tarnowicach Starych, Reptach, Ptakowicach, Wilkowicach, Zbrosławicach itd.

Po trzech wojnach śląskich w połowie XVIII w. Ziemia Tarnogórska - tak jak i większość Śląska - dostała się pod władanie Hohenzollernów i stałą się częścią Królestwa Pruskiego.

26 listopada 1741 r. król pruski Fryderyk II Wielki wydał ordonans nakazujący wydzielenie powiatów (niem. Kreis) i podporządkowanie ich starostom (niem. Landrat). Stolicą utworzonego wówczas powiatu formalnie był Bytom, ale faktyczną siedzibą władz Tarnowskie Góry.

Ponownym rozwój gospodarczy tych ziem związany jest z inwestycjami i działalnością hrabiego Fryderyka Wilhelma von Redena. To z jego inicjatywy powstała na ziemie tarnogórskiej m.in. kopalnia "Fryderyk" i huta "Fryderyk". Do odwadniania kopalni sprowadzono z Anglii maszynę parową. Fakt jej uruchomienia stał się głośny w całej Europie i tutaj zaczęła się jej wielka światowa kariera.

W 1818 r. władze powiatu przeniesiono do Bytomia. Ustawą z dnia 27 marca 1873 r. z północnej części powiatu bytomskiego utworzono powiat tarnogórski. W takim kształcie doczekał on końca I wojny światowej. XIX w. przyniósł ze sobą znaczny rozwój przemysłu. Huta "Fryderyk" eksportowała swoje produkty do Austrii, Rosji a nawet do Ameryki. Wraz z rozwojem przemysłu nastąpiła potrzeba budowy linii kolejowych. Początkowo Tarnowskie Góry uzyskały połączenie z Bytomiem, a potem z Lublińcem. Liczba ludności miasta przekroczyła 11 tys.

Po I wojnie światowej ziemia tarnogórska została w 1922 r. podzielona między Niemcy i II Rzeczpospolitą. Polski powiat tarnogórski obejmował 254,25 km2 i liczył ponad 66 tys. mieszkańców. Zaczęły powstawać nowe fabryki: fabryka papieru w Boruszowicach, huta cynku w Radzionkowie, fabryka chemiczna w Sowicach. 1 kwietnia 1939 r. do powiatu włączono Piekary Śląskie, Brzozowice-Kamień, Brzeziny Śląskie i Dąbrówkę Wielką.

W czasie II wojny światowej Tarnowskie Góry, jak i całe międzywojenne województwo śląskie, zostały włączone do III Rzeszy. Na mocy rozporządzenia nadprezydenta prowincji górnośląskiej z 4 listopada 1941 r., "były polski powiat tarnogórski" od 1 kwietnia 1942 r. stał się częścią niemieckiego powiatu Beuthen-Tarnowitz. Siedzibą władz powiatowych pozostały Tarnowskie Góry.

Po wojnie przywrócono podział sprzed 1 września 1939 r., który został zatwierdzony decyzją wojewody śląsko-dąbrowskiego 27 listopada 1945 r. Całość ziemi tarnogórskiej została włączona do Polski i znajdowała się w granicach województwa śląsko-dąbrowskiego (później katowickiego). Poważniejsze zmiany przeprowadzono w latach 1951-1956 gdy dołączono tereny z dawnego powiatu bytomskiego, gliwickiego i będzińskiego.

Powiaty zlikwidowano 1 czerwca 1975 r. wprowadzając dwustopniowy podział administracyjny na gminy i województwa.

W 1998 r. Sejm RP uchwalił ustawę o nowym podziale administracyjnym. Region znalazł się w granicach województwa śląskiego. W granicach przywróconego Powiatu Tarnogórskiego od 1 stycznia 1999 r. znalazły się następujące miasta: Tarnowskie Góry, Kalety, Miasteczko Śląskie i Radzionków oraz gminy: Krupski Młyn, Ożarowice, Świerklaniec, Tworóg, Zbrosławice.

[edytuj] Królestwo Pruskie

Starostwie bytomscy urzędujący w Tarnowskich Górach:

Gottlieb Christian von Rymułtowski und Kornitz - 1743 - 1761
Ernst von Rosteck und Goldmannsdorf - 1761 - 1771
Erdmann Gustaw hrabia Henckel von Donnersmarck - VI 1771 - III 1804
Karol Traugott hrabia Henckel von Donnersmarck - 1804 - II 1840 (1 X 1818 przeniósł się do Bytomia)