Lista błędów poznawczych

Z Wikipedii

Błąd poznawczy (ang. cognitive bias) to ogólne określenie nieracjonalnego sposobu postrzegania rzeczywistości. Poniższe lista przedstawia najpowszechniejsze takie błędy zidentyfikowane u ludzi. Faktycznie u prawie każdego człowieka można zaobserwować większość z nich. Wpływają one na sposób formułowania poglądów, podejmowania decyzji biznesowych i prowadzenia badań naukowych. Niektóre z nich pozwalają w pewnych sytuacjach szybciej podejmować decyzje (jak efekt kongruencji czy efekt skupienia), większość jest nieznacznie szkodliwa, ale niektóre mogą prowadzić do katastrofalnych skutków (jak efekt pominięcia).

[edytuj] Błędy w zachowaniu i podejmowaniu decyzji

• Zasada podczepienia – tendencja do robienia czegoś (i wierzenia w coś) dlatego tylko że wiele osób tak robi. Powiązany z zachowaniem stadnym i modą.
• Efekt ślepej plamki – tendencja do nie zauważania błędów we własnej ocenie rzeczywistości.
• Efekt wspierania decyzji – tendencja do lepszego pamiętania argumentów przemawiających za podjętą już decyzją niż przeciwko niej.
• Efekt potwierdzania – tendencja do poszukiwania wyłącznie faktów potwierdzających posiadaną opinię a nie weryfikujących ją.
• Efekt kongruencji – tendencja do testowania hipotez wyłącznie bezpośrednio, bez szukania dowodów pośrednich.
• Efekt kontrastu – subiektywne zwiększenie lub zmniejszenie obserwowanych cech obiektu w zależności od porównania z wcześniej obserwowanym obiektem.
• Skrzywienie zawodowe – tendencja do oceniania rzeczy z punktu widzenia swojej profesji, ignorując szerszy punkt widzenia.
• Efekt zaprzeczania – tendencja do krytycznego weryfikowania informacji które zaprzeczają dotychczasowym opiniom, przy jednoczesnym bezkrytycznym akceptowaniu informacji które je potwierdzają.
• Efekt posiadania – tendencja do oceniania posiadanych rzeczy za bardziej wartościowe niż identyczne nieposiadanie.
• Efekt skupienia – błąd w ocenie wynikający ze zwracania nadmiernej uwagi na jeden aspekt i ignorowaniu innych aspektów.
• Hiperboliczne obniżenie wartości – tendencja do przedkładania wcześniejszych zysków nad późniejsze tym silniej, im oba zyski są bliżej obecnej chwili.
• Iluzja kontroli – przekonanie o możliwości wpływania na sytuacje na które w rzeczywistości żadnego wpływu się nie ma.
• Iluzja wstrząsu – tendencja do przeceniania długości lub intensywności swoich przyszłych stanów emocjonalnych.
• Efekt niepotrzebnych informacji – tendencja do zbierania dodatkowych informacji nawet wtedy gdy nie mogą one mieć wpływu na podejmowaną decyzję.
• Niechęć do straty – tendencja do przykładania większego wysiłku do unikania strat niż do uzyskiwania analogicznych zysków.
• Ignorowanie prawdopodobieństwa – tendencja do ignorowania zasad rachunku prawdopodobieństwa przy podejmowaniu decyzji w niepewnych sytuacjach.
• Efekt czystej ekspozycji – podświadoma zmiana opinii na bardziej pozytywną przez samo zwiększenie liczby kontaktów z ocenianym obiektem
• Efekt pominięcia – tendencja do oceniania szkodliwych działań za gorsze i bardziej niemoralne niż równie szkodliwe niedziałanie i bezczynność.
• Efekt wyniku – tendencja do oceniania decyzji na podstawie znanych później ich rezultatów, zamiast na podstawie informacji znanych w momencie podejmowania tych decyzji.
• Złudzenie planowania – tendencja do niedoceniania kosztów i czasu wykonania przyszłego zadania.
• Racjonalizacja zakupu – tendencja do przekonywania post-factum samych siebie o wartości dokonanego zakupu.
• Efekt pseudo-pewności – tendencja do unikania ryzyka przy dążeniu do pozytywnych rezultatów, a szukania ryzyka przy dążeniu do uniknięcia analogicznych negatywnych rezultatów.
• Selektywna percepcja – tendencja do zaburzania percepcji przez oczekiwania.
• Efekt statusu quo – tendencja do akceptowania rzeczy takich jakimi aktualnie są.
• Efekt izolacji – tendencja do lepszego zapamiętywania obiektów które w jakiś sposób wyróżniają się ze środowiska.
• Efekt zerowego ryzyka – ocenianie redukcji ryzyka do zera za bardziej wartościową niż wynikałoby to z wyceny samego ryzyka.

[edytuj] Błędy w przekonaniach i ocenie prawdopodobieństwa

• Heurystyka zakotwiczenia – tendencja do sugerowania się podanymi liczbami przy formułowaniu odpowiedzi, nawet jeśli wartości te nie mają żadnego związku z problemem.
• Efekt antropiczny – tendencja do niezauważania wpływu sposobu obserwacji na jej wyniki statystyczne.
• Efekt skupienia uwagi – ignorowanie potrzeby zebrania miarodajnych danych przy badaniu występowania korelacji i powiązań.
• Heurystyka dostępności – tendencja do przypisywania większego prawdopodobieństwa zdarzeniom które wiążą się z większymi emocjami.
• Efekt przekonania – ocenianie poprawności argumentacji na podstawie zgodności konkluzji z własnymi opiniami, zamiast na podstawie faktycznej logiczności argumentów.
• Efekt nadrzędności przekonań – tendencja do podporządkowywania swoich opinii na różne tematy jednej konkluzji, tak aby nie zachodziły między nimi dylematy.
• Iluzja grupowania – tendencja do zauważania wzorców lub korelacji tam gdzie w rzeczywistości ich nie ma.
• Uzasadnianie przez kombinację – tendencja do przypisywania bardziej szczegółowym warunkom większego prawdopodobieństwa niż bardziej ogólnym.
• Paradoks hazardzisty – zakładanie że prawdopodobieństwo losowych zdarzeń zależy od poprzednich losowych zdarzeń ("rzucana moneta ma pamięć").
• Efekt późnej wiedzy – nazywany efektem "wiedziałem-że-tak-będzie"; ocenianie przeszłych wydarzeń jako bardziej przewidywalnych niż rzeczywiście były.
• Zaniedbywanie miarodajności – tendencja do dokonywania oceny na podstawie danych o których wiadomo że nie mają znaczenia statystycznego.
• Efekt obserwatora – nieświadome zaburzanie wyników eksperymentu przez naukowca oczekującego jakiegoś wyniku.
• Efekt polaryzacji – możliwość użycia tych samych (neutralnych) faktów do umocnienia zarówno pozytywnej jak i negatywnej opinii na jakiś temat.
• Zasada szczyt-koniec – tendencja do oceniania doświadczeń wyłącznie na podstawie ich najsilniejszego bodźca (pozytywnego lub negatywnego) oraz efektu końcowego, ignorując intensywność i liczbę pozostałych bodźców.
• Pozytywna retrospekcja – tendencja do oceniania przeszłych zdarzeń lepiej niż się je oceniało gdy zachodziły.
• Efekt subaddytywności – tendencja do szacowania prawdopodobieństwa całości jako niższego niż prawdopodobieństwo poszczególnych części.

[edytuj] Stereotypy społeczne

• Podstawowy błąd atrybucji – tendencja do tłumaczenia sukcesów i porażek innych ludzi wyłącznie ich cechami wewnętrznymi (np. charakterem), przy ignorowaniu czynników zewnętrznych (środowiska).
• Krańcowy błąd atrybucji – tendencja do tłumaczenia własnych porażek wpływem środowiska, i tłumaczenia sukcesów swoimi cechami wewnętrznymi.
• Efekt horoskopowy – tendencja do oceniania jako precyzyjne opisów osób/zdarzeń, które w rzeczywistości są wystarczająco ogólne żeby odnosić się do wielu osób/zdarzeń.
• Egocentryzm – przypisywanie przy wspólnym osiągnięciu sobie większych zasług niż wynikałoby z obiektywnej oceny sytuacji.
• Efekt projekcji – tendencja do zakładania większego poparcia dla własnych poglądów i wyznawanych wartości niż faktycznie występuje.
• Efekt aureoli – tendencja do wpływania oceny jakiej cechy osoby (np. urody) na ocenę innych jej cech (np. kompetencji)
• Iluzja asymetrycznego wglądu – tendencja do oceniania własnej wiedzy na temat innych za głębszą i bardziej dokładną niż wiedza innych o nas.
• Efekt grupy – lepsze traktowanie ludzi którzy przynależą do tej samej grupy co my.
• Fenomen sprawiedliwego świata – twierdzenie że świat jest w jakiś sposób sprawiedliwy i ludzie dostają to na co zasłużyli.
• Efekt ponadprzeciętności – tendencja do zakładania przy dowolnej ocenie że samemu jest się powyżej średniej.
• Zasada homogeniczności zewnętrza – ocenianie członków własnej grupy jako bardziej zróżnicowanych niż członkowie innych grup.
• Błąd przypisania cech – tendencja do oceniania własnej osobowości, zachowania i humorów jako bardziej zmiennych i mniej przewidywalnych niż u innych.
• Samospełniające się proroctwo – nieświadome wykonywanie działań które doprowadzają do efektów wcześniej przez nas przewidywanych.