Kodeks Makarewicza
Z Wikipedii
Kodeks Makarewicza: polski kodeks karny z 1932 r. wynik prac Komisji Kodyfikacyjnej. Nazwa potoczna pochodzi od nazwiska jednego z jego twórców. Łączył w sobie postulaty socjologicznej i klasycznej szkoły prawa, charakteryzował się nowatorska regulacją podżegania i pomocnictwa. Zastąpiony przez ustawę z dnia 19 kwietnia 1969 roku Kodeks karny (Dz.U nr 13, poz. 94 z 1969r.).
Spis treści |
[edytuj] Geneza
[edytuj] Komisja Kodyfikacyjna
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległosi na terytorium nowego państwa obowiązywały liczne przepisy karne byłych państw zaborczych. Opracowaniem nowego kodeksu prawa karnego powierzono wydziałowi (przemianowanemu potem na sekcję) prawa karnego Komisji Kodyfikacyjnej. W skład wydział wchodziło 10 osób (później 12) pośród członków było 8 profesorów oraz 3 sędziów Sądu Najwyższego, m. in.:
- F. Nowodworski (1859 – 1924) prezes Izby Karnej Sądu Najwyższego, prezes Wydziału Karnego Komisji Kodyfikacyjnej
- E. Krzymuski (1851 – 1928) prof. UJ. Wiceprezes Wydziału Karnego
- J. Makarewicz (1872 – 1955) wiceprezes Wydziału Karnego Komisji Kodyfikacyjnej, prof. UJ., potem prof. UJK.
- A. Mogielnicki (1875 – 1956) sekretarz Wydziału Karnego
- E. S. Rapaport (1877 – 1956) sędzia Sądu Najwyższego sekretarz generalny Komisji Kodyfikacyjnej, sekretarz Wydziału Karnego Komisji Kodyfikacyjnej.
- W. Makowski (1880 – 1942) prof. UW. Wiceprzewodniczący sekcji prawa karnego, referent projektu prawa karnego
- A. Czerwiński (1852 – 1937) emerytowany prezes Sądu Apelacyjnego we Lwowie
- J. Nowotny(1876 – 1953)
- H. Ettinger (1852 – 1929)
W skład wydziału wchodziło także 2 posłów na sejm
[edytuj] Projekty
Jeszcze przed rozpoczęciem prac w komisji powstały dwa prywatne projekty części ogólnej kodeksu Pierwszy opracowali A. Mogielnicki i E. S. Rapaport (koniec 1915 zastąpiony drugą wersją w 1916) opierał się on w znacznej części na nauce szkoły socjologicznej. Kolejny projekt bazujący na zasadach klasycznej szkoły prawa karnego opracował E. Krzymuski.
Projekt części ogólnej kodeksu został opracowany przez podkomisję w składzie: J. Makarewicz, W. Makowski, E. S. Rapaport. Został on opublikowany w 1922 r. (ukazało się również tłumaczenie francuskie a w 1928 także przekład niemiecki). W ciągu całości prac powstało pięć wersji projektu części ogólnej kodeksu. Prace nad częścią szczególną trwały niemal 10 lat. Głównym referentem był W. Makowski, funkcję koreferenta sprawował J. Makarewicz. Całość projektu została zaakceptowana 14 września 1931 r.
Projekt został zaaprobowany (9 marca 1932 r. przez wewnętrzną komisję w ministerstwie sprawiedliwości (wprowadzono niewielkie zmiany skonsultowane z J. Makarewicz, W. Makowski, E. S. Rapaport). Ostatecznie projekt wprowadzono rozporządzeniem prezydenta RP z dnia 11 lipca 1932 r. (Dz. U. z 1932 r., Nr 60, poz. 571). Rozporządzenie weszło w życie 1 września 1932 r.
[edytuj] Struktura
Kodeks liczył 295 artykułów zawartych w 42 rozdziałach (miał charakter syntetyczny), co było zgodne z ówczesną technika legislacyjną. Kodeks był podzielony na dwie części:
- część ogólną; składała się z 16 rozdziałów (92 art.). Zawierała przepisy regulujące w sposób generalny (ogólny i abstrakcyjny) podstawowe pojęcia, instytucje i zasady obowiązujące w prawie karnym.
- część ogólna; obejmowała 26 rozdziałów (17 – 42), liczyła 203 art. Normowała określone stany faktyczne zawierające przesłanki odpowiedzialności. Obejmowała katalog przestępstw.
Kodeks wyróżniał się jednolitą, nowoczesną systematyką. Spisany był językiem zwięzłym i przejrzystym, uważany był za pracę mistrzowską
[edytuj] Charakterystyka i regulacje kodeksu
Kodeks zawierał postulaty doktryny klasycznej i socjologicznej. Do głównych zasad pochodzących z doktryny klasycznej zawartych w kodeksie należały; zasada równości wobec prawa i humanitaryzm, zasada indywidualizmu odpowiedzialności karnej oraz subiektywizmu odpowiedzialności karnej. Wpływ doktryny socjologicznej jest widoczny w kodeksie poprzez wprowadzenie środków zabezpieczających.
[edytuj] Przestępstwo
Kodeks w art. 1 przyjmował legalną definicje przestępstwa (‘’nullum crimen sine lege’’), co było przejawem gwarancji wolności obywatelskich.
Regulacje dzieliły przestępstwa na zbrodnie (można je było popełnić tylko umyślnie, zagrożone były, co najmniej karą 5 lat więzienia) było i występki (można je było popełnić także nieumyślnie, jeśli kodeks tak stanowił, zagrożone były, co najmniej karą; 5 lat więzienia, minimum 3 miesiącami aresztu, lub grzywną powyżej 3000 zł.). Osobno został uregulowany trzeci rodzaj przestępstw; wykroczenia.
[edytuj] Przedmiotowa strona przestępstwa
Czyn był przestępstwem, jeśli wyczerpywał przesłanki zawarte w kodeksie. Nie przewidziano idealnego zbiegu przestępstw (jedno czyn mógł stanowić tylko jedno przestępstwo)
[edytuj] Podmiotowa strona przestępstwa
Podstawą odpowiedzialności karnej była wina (‘’nullum crimen sine culpa’’) uregulowana w oparciu o teoria woluntatywistyczną (teoria woli): art. 14; ‘’gdy sprawca chce je popełnić’’. Kolejną zasadą odpowiedzialności zawartą w kodeksie była zasada subiektywizmu. W treści kodeksu występował zamiar bezpośredni (‘’dolus directus’’), oraz zamiar wynikowy (‘’dolus eventualis’’), zrezygnowano natomiast z konstrukcji zamiaru pośredniego (‘’dolus indirectus’’). Nieumyślność została uregulowana w postaci niedbalstwa (sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu, lecz powinien lub mógł przewidzieć), oraz lekkomyślności (sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz niesłusznie przypuszcza, że go uniknie).
[edytuj] Bezkarność
Do kontratypów kodeks zaliczał;
Do okoliczności wyłączających winę;
- nieletność (nieletni przed ukończeniem 13 lat nie odpowiadali, osoby w wieku; od 13 do 17 lat podlegały warunkowej odpowiedzialności, zależnie od ich stanu umysłowego i moralnego wówczas stosowano wobec nich środki poprawcze, był to tzw. system trzech okresów)
- niepoczytalność
- błąd, (co do faktu (‘’error facti’’), co do prawa (‘’error iuris’’), sprawca sądził, że dane zachowanie jest w ogóle bezkarne.)
[edytuj] Podżeganie i pomocnictwo
Rozwiązanie problemu podżegania i pomocnictwa było oryginalną i nowatorską regulacją w polskim kodeksie. Odrzucono winę akcesoryjną i koncepcję udziału w cudzym przestępstwie. Zamiast tego podżeganie i pomocnictwo traktowano jako samoistne postacie popełnienia przestępstwa. Podżegacz i pomocnik odpowiadali w granicach swego zamiaru, niezależnie od odpowiedzialności osoby, która dopuściła się zabronionego czynu (lub zamierzała to zrobić).
[edytuj] Kary
Przy wymiarze kar obowiązywała ‘’zasada indywidualizmu’’ (sędzia uwzględniał indywidualne okoliczności związane ze sprawcą, a wpływające na wymiar kary), co było wpływem doktryny socjologicznej. Obowiązywał system ‘’sędziowskiego wymiaru kary’’ (kodeks określał górną i dolną granicę kary pozostawiając sędziemu jej sprecyzowanie w indywidualnym wypadku). Jednocześnie przewidziano nadzwyczajne złagodzenie kary (np. w wypadku stanu wyższej konieczności, obrony koniecznej) oraz nadzwyczajne obostrzenie kary (np. w wypadku recydywy. Kodeks przewidywał również instytucję kary łącznej (przy jej wymiarze obowiązywały zasady: (1) musiała być wyższa od najwyższej kary przewidzianej za jedno przestępstwo, (2) nie mogła przewyższać sumy kar za poszczególne przestępstwo, (3) nie mogła przekroczyć najwyższego wymiaru kary danego rodzaju, (4) nie mogła przewyższyć więcej niż o połowę najwyższego ustawowego wymiaru kary przewidzianego za przestępstwo zagrożone najsurowszą karą).
Kodeks wprowadzał podział na kary zasadnicze (orzekane samoistnie) i dodatkowe (uzupełniały kary zasadnicze, mogły być wymierzone tylko w przypadku zasądzenia kary zasadniczej). Do kar zasadniczych zaliczano:
- karę śmierci (groziła za 5 przestępstw),
- karę więzienia (od 6 do 15 miesięcy, miała charakter hańbiący),
- karę aresztu (w wymiarze od 1 tygodnia do 5 lat, nie posiadała charakteru hańbiącego) oraz
- grzywnę (zawierała się w granicach do 5 do 20 tys. złotych, stosowana samoistnie lub w połączeniu z karą pozbawienia wolności. Kodeks przewidywał duże znaczenie)
Zmniejszenie katalogu kar odzwierciedlało ogólna wówczas tendencję.
W skład kar dodatkowych wchodziły; utrata praw publicznych i obywatelskich praw honorowych, prawa wykonywania zawodu, praw rodzicielskich lub opiekuńczych przepadek przedmiotów majątkowych i narzędzi, ogłoszenie wyroku w prasie. Utrata praw następowała na czas orzeczony (od 2 do 10 lat) lub bezterminowo (w wypadku skazania na karę śmierci lub dożywocia).
[edytuj] Środki zabezpieczające
Kodeks wprowadzał po raz pierwszy na ziemiach polskich instytucje środków zabezpieczających, opartą na poglądach doktryny socjologicznej. Przewidziane zostały 4 rodzaje środków zabezpieczających:
- Lecznicze środki zabezpieczające dla osób psychicznie chorych (stosowane wobec osób, których zachowanie mogło zagrozić porządkowi prawnemu. Środek stosowano zamiast kary za przestępstwo popełnione przez chorego, pobyt w zakładzie zamkniętym następował na cza nieokreślony (przynajmniej rok).)
- Środki lecznicze dla alkoholików i narkomanów (stosowane dodatkowo oprócz kary za przestępstwo, czas pobytu w zakładzie przewidziany był na 2 lata).
- Domy pracy przymusowej (stosowane wobec osób popełniających przestępstwo w związku ze ‘’wstrętem do pracy’’ maksymalny okres pobytu w takim domu wynosił 5 lat.)
- Zakłady dla niepoprawnych przestępców (recydywistów), przestępców zawodowych itp. (po odbyciu kary przestępca był umieszczany w takim zakładzie na okres, co najmniej 5 lat, sąd mógł przedłużyć ten czas na kolejne 5 lat.
Regulacje środków zabezpieczające były w tamtych czasach nowatorskim rozwiązaniem. Środki lecznicze nie wzbudzały zastrzeżeń, pozostałe dwa rodzaje środków nadzorczych wzbudzały liczne wątpliwości (np. podnoszono takie kwestie jak nieprecyzyjność sformułowań ‘’wstręt do pracy’’)
[edytuj] Przedawnienie
Kodeks przewidywał przedawnienie (zaniechanie ścigania) po upływie czasu od 5 (przy występkach) do 20 lat (w wypadku zbrodni zagrożonej karą śmierci)
Przedawnienie karania (zaniechanie wykonania kary i środków zabezpieczających przy skazaniu zaocznym); następowało, w zależności od rodzaju przestępstwa w czasie od 15 do 30 lat.
[edytuj] Zawieszenie wykonania kary, warunkowe zwolnienie i zatarcia skazanie
W kodeksie przewidziano instytucje zawieszenia wykonania kary wzorowaną na systemie francusko – belgijskim. Można ją było zastosować, jeśli kara nie przekraczała 2 lat. Czas zawieszenia wynosił od 2 do 5 lat. W tym okresie skazany nie mógł popełnić kolejnego przestępstwa.
W regulacji warunkowego zwolnienia przyjęto tzw. ‘’system progresywny’’ (stopniowo zwiększano swobody więźnia powoli przywracając go społeczeństwu). Wobec skazanego można było zastosować warunkowe zwolnienie kary, gdy: (1) odbył 2/3 kary (co najmniej 8 miesięcy, minimum 15 lat przy dożywociu), (2) dotychczasowe zachowanie się skazanego dawało podstawę do przypuszczeń, że nie popełni nowego przestępstwa. Zwolnienie traktowano jako okres próby, który nie mógł być krótszy od 1 roku (5 lat przy dożywociu).
Wprowadzono również instytucje zatarcia skazania (uznanie skazania za niebyłe).
