Kościół św. Jerzego w Chełmży

Z Wikipedii

Kościół św. Jerzego w Chełmży - trzeci kościół z cegły i kamienia w Chełmży. Po kościele pozostały jedynie zagłębione w ziemi fundamenty, pozostały rysunki konstrukcyjne, przechowywane w archiwach Torunia i Gdańska. Pozostały zapisy w różnych dokumentach, był opisywany przez kronikarzy i historyków oraz przy wizytacjach biskupich.

Spis treści 1 Usytuowanie kościoła 2 Historia kościoła 3 Wyposażenie kościoła 4 Bibliografia 5 Przypisy

[edytuj] Usytuowanie kościoła

Bardzo trudno było umiejscowić kościół. Pomogły systematyczne przeglądania archiwów. Piotr Birecki w gazecie lokalnej tak mówi: [...] Znajdująca się w Archiwum w Gdańsku (patrz również: http://www.gdansk.ap.gov.pl/zbiory/zbiory.php ) teka nosząca sygnaturę 10/5078 należąca kiedyś do Rejencji w Kwidzynie czyni, mam nadzieję, krok w kierunku ostatecznego wyjaśnienia nam, gdzie leżał kościół św. Jerzego. Otóż sam plan, pochodzący z 1823 roku wskazuje na miejsce leżące bezpośrednio przy drodze z Chełmży do Grudziądza, mniej więcej w miejscu gdzie dziś znajduje się Pomnik Pomordowanych (świadczy o tym bliskie sąsiedztwo zaznaczonego fragmentarycznie zbiornika wodnego określonego jako Teich / staw). Obok jak wiemy przepływała rzeczka z mostkiem, łącząca jezioro Miałkusz z Jeziorem Chełmżyńskim, zanotowana przez wizytacje biskupie spisane w XVII wieku. [...]^[1]

Kościół św. Jerzego był usytuowany przy ulicy Grudziądzkiej, jego oś wzdłużna była równoległa do samej ulicy, która wyrosła ze starożytnej drogi tam biegnącej (dzisiaj stoi tam, stykając się z fundamentami kościoła, Pomnik Pomordowanych). Kościół ten nie jest orientowany (inne kościoły w Chełmży są orientowane w linii O-W).

Dużo wyższy stan wód w średniowieczu pozwalał płynąć stąd rzeką Browina aż do Wisły. Ten kościół to znak nawigacyjny, obok swojej podstawowej funkcji. Łodzie co tu przypływały, których konstrukcje można dziś zobaczyć jeszcze w muzeach Wikingów np.: w Roskilde, (patrz: Vikingeskibs Museet), w Oslo [1]...)^[2], zaś ta droga wodna (wiedzie przez rzekę Browina) zapisała się także w historii Chełmna.

[edytuj] Historia kościoła

Kiedy przyszli Krzyżacy, zajęli m.in. Pomorze Gdańskie, uderzyli w 1308 na Gdańsk, gdzie akurat zebrała się polska szlachta. Dokonali rzezi (nikt nie ocalał), wymordowali szlachtę i ówczesną ludność Gdańska. Spalili Gdańsk.

Opanowali Gotlandię bo stanowiła ogromną konkurencję w handlu. Prof. Andrzej Kola w swojej książce o grodziskach podaje nawet przykłady imiennych rozliczeń ze szlachtą, z ziemi chełmińskiej- za straty poniesione na Gotlandii.

Przez rzekę Browina, jak wynika z postawienia pod Chełmżą kościoła (czytaj: znaku nawigacyjnego) musiał odbywać się jeszcze i później transport drogą wodną. Powinniśmy zatem poszukać wraków i określić jakie to pływały tu jednostki.

Kościół był zbudowany w średniowieczu, pierwsza wzmianka pochodzi dopiero z 1348 roku. Kaplica św. Jerzego mogła już istnieć w latach 1257-1260, przy leprozorium. Tak wynika z żywotów bł. Juty. Na co już istnieją dość jeszcze nieprecyzyjne zapiski, został powiększony chyba w XVIIw. Kanonik Władysławski z własnych środków dokonuje remontu kościoła i w pobliżu zostają wzniesione budynki klasztorne dla franciszkanów. W 1625 r. następuje powrót zakonników i położenie kamienia węgielnego pod klasztor franciszkanów. Franciszkanie zostali usunięci z miasta na skutek działań protestantów z Chełmży (musieli mieć owi protestanci już wtedy duże wpływy).

Kościółek na początku XIX w., o czym mówi miejska korespondencja, jest mocno zaniedbany. Ustąpił trąd ale jednak potrzebny był taki kościół w obrzędach diecezjalnych.

Protestanci, których coraz to więcej przybywało do Chełmży przejęli kościół i klasztor O. O. Franciszkanów, w roku 1820, mając poparcie władz świeckich i rządu pruskiego. W roku 1827 spalił się kościół O. O. Franciszkanów. Nie został już odbudowany. Nie był to jedyny kościół, który przestał istnieć po reformacji, np.: Sanktuarium Maryjne na Górze Chełmskiej, Sanktuarium Maryjne na Świętej Górze Polanowskiej, Sanktuarium Maryjne na Rowokole, itd.

Oto kilka słów z artykułu z kalendarza religijnego: [...] Kościół ten był pierwotnie ekspozytury z tytułem św. Jerzego połączony jak zwykle ze szpitalem i cmentarzem. Stał za miastem na miejscu dzisiejszego starego cmentarza zbudowany od niepamiętnych czasów. W roku 1348 oddał go biskup Otto kapitule, wraz z patronatem i wszelkiemi dochodami; niestety w czasie reformacji kościół przez długie lata stał próżny, podupadał coraz więcej głównie zaś dla tego, że wszelkie jego fundusze gdzieś się rozproszyły. Długo stał tak w ubolewania godnem opuszczeniu, a jednak potrzebny był bardzo dla wygody duchownej ubogich i chorych w pobliskim szpitalu leżących, również potrzebny był przy procesjach, pogrzebach i przy uroczystych intronizacjach biskupów, skąd był wprowadzany każdorazowy biskup do katedry. Znalazł się wreszcie zacny fundator, a był tym mężem opatrznościowym, rodak chełmżyński, Gabrjel Prowański. Pochodząc z. mieszczańskiej rodziny, obdarzony nadzwyczajnemi zdolnościami, skończył akademję krakowską, gdzie uzyskał doktorat. Wyświęcony na kapłana piastował rozmaite godności, wreszcie został wychowawcą królewicza Władysława, po którym przybrał nazwisko Władysławski Po skończeniu wychowania królewicza Władysława, który po śmierci ojca swego Zygmunta III królem został obrany, wraca Gabrjel Władysławski w roku 1619 do swego rodzinnego miasta Chełmży z nominacją kanonika chełmżyńskiego. Zająwszy w kapitule wybitne stanowisko, wybrany został po śmierci biskupa Kuczborskiego w roku 1624, administratorem diecezji. Szczególniejszą troskliwością otoczył podupadający kościół OO. Franciszkanów. Postanowił nie tylko ku chwale Bożej przywrócić, lecz założyć przy nim klasztor. Z zapałem zabiera się do dzieła przeprowadza gruntowną renowację, kościoła, a oprócz murowanego klasztoru, buduje wszelkie potrzebne, a do klasztoru...[...]^[3]

[edytuj] Wyposażenie kościoła

• Część prezbiterialna kościoła została powiększona przez przesunięcie w kierunku nawy belki tęczowej, na której znajdowała się tzw. Grupa Ukrzyżowania.^[4]
• Krucyfiks, wiszący pośrodku kościoła.^[5]

[edytuj] Bibliografia

1. Piotr Birecki; DZIEJE SZTUKI W CHEŁMŻY, Chełmża 2001
2. ANTON ENGLERT, WALDEMAR OSSOWSKI ; PODRÓŻ MORSKA WULFSTANA W IX WIEKU. WYNIKI EKSPERYMENTALNEGO REJSU Z HEDEBY DO GDAŃSKA, Pomorania Antiqua, tom XX.
3. Labuda Gerard; Studia nad początkami państwa polskiego, t. I i II, Warszawa 1988.
4. Leciejewicz Lech; Początki miast nadmorskich na Pomorzu Zachodnim Warszawa- Kraków 1962
5. Leciejewicz Lech; Z BADAŃ NAD POCZĄTKAMI OSAD MIEJSKICH NAD BAŁTYKIEM WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU, [w:] Archeologia Polski, t. VIII, z.2, Wrocław
6. Leciejewicz Lech; POMORZE WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU
7. Łowmiański Henryk; POCZĄTKI POLSKI Z DZIEJÓW SŁOWIAN W I TYSIĄCLECIU n.e., Warszawa 1964, PWN
8. ŹRÓDŁA SKANDYNAWSKIE I ANGLOSASKIE DO DZIEJÓW SŁOWIAŃSZCZYZNY, wydał: Gerard Labuda, Warszawa 1961.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Piotr Birecki; O kościele św. Jerzego, [w:] Głos Chełmżyński nr 7/8, 2006
2. ↑ za przewodnik po norweskich muzeach może też posłużyć strona na Wikipedii http://en.wikipedia.org/wiki/Viking_Ship_Museum_in_Oslo
3. ↑ Szydzik ks. wydawca kalendarza; Kościół OO. Franciszkanów w Chełmży, Str. 65, POSŁANIEC Błogosławionej Juty, Kalendarz kościelny dla parafii Chełmżyńskiej na rok 1928, wyd. przez ks. Szydzika
4. ↑ Piotr Birecki; DZIEJE SZTUKI W CHEŁMŻY, str. 30, Chełmża 2001
5. ↑ Piotr Birecki; DZIEJE SZTUKI W CHEŁMŻY, str. 33, Chełmża 2001