Sanktuarium Maryjne na Górze Chełmskiej
Z Wikipedii
Sanktuarium Maryjne na Górze Chełmskiej (niem. Die Marienkapelle auf dem Gollen) - nieistniejące już miejsce modlitwy i pielgrzymowania, którego szczątki znajdują się na Górze Chełmskiej, na terenie miasta Koszalin. W jego skład wchodził kościół i budynek pomocniczy, otoczone cmentarzem. Kościół ten powstał po już odbytych podróżach misyjnych biskupa Ottona III z Bambergu (1124 i 1127). Zabudowa została zniszczona po reformacji. Sanktuarium przeznaczono głównie dla modlitwy pątników mających na sumieniu jeden z najcięższych grzechów - popełnione morderstwo. Droga pielgrzymów wiodła między trzema kaplicami wzniesionymi na Górze Chełmskiej, na Świętej Górze Polanowskiej i na Rowokole.
Spis treści |
[edytuj] Historia sanktuarium do czasów reformacji
Kościół wzmiankowany pierwszy raz w 1263r. Wystawiany jest dokument biskupi „Camminer Bischof” (biskup Kamienia Pomorskiego) gdzie pojawia się „Nicolaus, plebanus in Golme”. W niewiele lat później, w 1269, kościół na Górze Chełmskiej, w załączniku do ogólnego przedstawienia jego posiadłości, jest obsługiwany przez patronacki klasztor „Belbuck” (Białobok). Początki jednakże powstania tego kościoła pozostają nie wyjaśnione.
Po raz pierwszy jest wzmiankowana Góra Chełmska w dokumencie z 1214 r., kościół jednakże nie został tu razem wymieniony. Przypuszcza się, że kościół wtedy już istniał. W tym zagadkowym dokumencie wymieniona jest tylko Góra Chełmska, celem dokładnego określenia położenia wsi Koszalin. Również te późniejsze dokumenty, wykazują na Górze Chełmskiej istnienie tam od dłuższego czasu kościoła, okazjonalnie góra ta jest wymieniana jako miejsce topograficzne terenu i wzmiankowana bez kościoła . Tak samo pozbawione podstaw jest przypuszczenie, że Góra Chełmska została przekazana 1214 r. klasztorowi włącznie ze wsią Cossalitz. Założenie kościoła jest jak wynika z treści dokumentów możliwe przed rokiem 1214.
Analogicznie jak w innych słowiańskich obszarach grodowych również i tu na Górze Chełmskiej był budowany kościół w pobliżu grodu zaraz z rozpoczęciem chrystianizacji.
Z dokumentów pochodzących z 1263 i 1269 r. wynika, że przy kościele na Górze Chełmskiej funkcjonuje kościół parafialny. Wskazuje na to wzmianka „eines Plebans” i obsługa praw opiekuńczych. Zdaje się, że na początku roku 1278 kościół został przekształcony w sanktuarium. Przypomnienia tu wymaga prawdopodobnie bardzo stary obrządek chrzcielny, który pierwotnie wypełniał kościół Góry Chełmskiej jako zadania spełniane przez kościół parafialny.
Kościół na Górze Chełmskiej traci na znaczeniu. Niewiele lat później, bo w 1278 roku, powstaje w Koszalinie żeński klasztor założony i wyposażony przez „Camminer”- skiego biskupa (biskupa z Kamienia Pomorskiego), jest jednak jeszcze określany jako „capella in Gholme” (sanktuarium na Górze Chełmskiej).
Na długo przed osiągnięciem przez miasto Koszalin pewnego okrzepnięcia gospodarczego, sanktuarium Góry Chełmskiej ma nowe znaczenie jak dla kościołów. Bez wątpienia służy ono oznakowaniu kresów pomorskiego wybrzeża jako znak lądowy i morski znak nawigacyjny. Usytuowanie kościoła by w swojej wzdłużnej osi tworzył kąt z północą dokładnie taki by wiązka światła trafiała w przesmyk z Bałtyku na Jamno.
W 1905 r. koszalinianie dawno już zapomnieli o istnieniu kiedyś na wierzchołku góry "jakiejś kaplicy". Jedynie nieliczni, do nich należał Paul Schulz, nauczyciel, dawali wiarę kronikarzom. Dawali wiarę legendom. Szukali śladów budowli.
Oto co pisał Paul Schulz w swoim sprawozdaniu (ukazało się w 1911 i w 1925 roku.). Schulz Paul; Führer durch Köeslin, Köeslin 1925, fragment: [...]... Kiedyś, gdy pewnego razu jesienią 1905 roku wybrałem się na Górę Chełmską były tam wykonywane prace budowlane przy nowym pomieszczeniu wieży widokowej. Do wykonania podwyższenia pod fundamenty budowanego tego pomieszczenia pomocniczego użyto ziemi ze starej części góry, tej części stanowiącej ongiś miejsce kultu. Znalazłem tam wówczas kamienie pochodzące z fundamentów. Przy jednym z odsłonionych kamieni znajdowała się zaprawa murarska. Stało się dla mnie jasne, że mamy przed oczyma fundamenty sanktuarium. Po wielu staraniach nie udało mi się zapobiec wciąż wywożonej stąd ziemi. Dopiero po ingerencji burmistrza nie zostały zaprzepaszczone te dotychczasowe moje starania. Miasto przekazało mi pieniądze na przeprowadzenie poszukiwań w terenie a miejsce badań przekazano do mojej dyspozycji. Wynik podjętej przeze mnie pracy uwidoczniony jest na rysunku; pokazany jest tam cmentarz zakonników i pielgrzymów, pomiędzy sanktuarium i budynkiem pomocniczym....
I tak dla sanktuarium zostały odkryte całe fundamenty poza tylną ścianą absydy. Fundamenty łuku sklepienia, o konstrukcji ceglanej podtrzymują w środku to sklepienie, fundamenty te są z kamieni. Wejście do sanktuarium znajdowało się od strony jeziora, po lewej i prawej stronie znajdują się kaplice, absyda była prawdopodobnie prostokątem, świadczy o tym położenie tych dwóch kamieni pochodzących z zarysu fundamentów zewnętrznej ściany. Wymiary można odczytać na załączonym rysunku. Nie jest znana data początku budowy sanktuarium. Może więc zatem powstała jako gród Kossalitz, (1188) sanktuarium było już wzmiankowane a w 1278 jako Sanktuarium Maryjne w Koszalinie, które zostało przekazane klasztorowi. W roku 1431 sanktuarium było już bardzo zniszczone. Tablica informacyjna przy starej drodze sianowskiej prosiła o jałmużnę na odbudowanie kaplicy. Według Wendtlandt w 1526r., a według „Benno” w 1533r. zostało sanktuarium zniszczone na skutek pożaru...[...]
[edytuj] Stare, pozostałe wyposażenie kaplicy
Z prac Zofii Krzymuskiej-Fafius z Muzeum Narodowego w Szczecinie wynika, że [...] wyposażenie pierwotne kaplicy na Górze Chełmskiej nie uległo zniszczeniu, lecz zostało uratowane podczas niepokojów religijnych w tym rejonie Pomorza przez zakon cysterek i starannie przechowane w konwencie klasztornym w Koszalinie. Uratowano wtedy z kaplicy na Górze Chełmskiej dzwon, granitową chrzcielnicę, krucyfiks drewniany oraz rzecz najcenniejszą z punktu widzenia wiary katolickiej, przedmiot wielowiekowego kultu w Sanktuarium Maryjnym — wczesnogotycki tryptyk wyobrażający Gloryfikację Najświętszej Marii Panny. W początkach XVII wieku zachowane w klasztorze cysterek koszalińskich przedmioty kultu z Góry Chełmskiej zostały przeniesione i umieszczone w nowo zbudowanym — staraniem Henninga A. von Behra ze Stuchowa — kościele w Ćiećmierzu pod Gryficami. Tryptyk ten w wyniku decyzji władz kościelnych został później przeniesiony z Ćiećmierza do katedry pod wezwaniem św. Jakuba w Szczecinie. [...][1]
[edytuj] Bibliografia
- Benno J. E.; Das Gedicht von Benno „Berges-Aussicht bei Cöslin” in den Pommerschen Provinzialblättern für Stadt und Land hg. von J. C. L. Haken (im folgendem: pom. Prov. Bl.) Bd. IV, 1822, S. 421 ff. vermittelt eine gute Vorstellung hiervon., 1822
- Buske N.; Die Marienkapellen auf dem Gollen, dem Revekol und dem Heiligen Berg bei Pollnow. Ein Beitrage zur Geschichte der Wallfahrtsorte in Pommern, „Baltische Studien”N. F. Hamburg, 1970
- Janocha Henryk W.,Lachowicz Franciszek J.; GÓRA CHEŁMSKA, MIEJSCE DAWNYCH KULTÓW I SANKTUARIUM MARYJNE, KTSK, 1991
- Kuczkowski Andrzej, STAN I POTRZEBY BADAŃ NAD GÓRĄ CHEŁMSKĄ (KRZYŻANKĄ) KOŁO KOSZALINA Koszalińskie Zeszyty Muzealne, T. 24, 2004
- Lang A. W.; Geschichte des Seezeichenwesens, BONN 1965
- Schulz Paul; Der Gollen als Kultstätte [in:] Führer durch Köeslin, Ausg. 1925
- Wokroj F.; Antropologiczna analiza szczątków kostnych ze średniowiecznego cmentarzyska „Góra Chełmska”, „Materiały Zachodniopomorskie, t. XVIII, Szczecin 1972
[edytuj] Przypisy
- ↑ H. W. Janocha i Fr. Lachowicz; GÓRA CHEŁMSKA, MIEJSCE DAWNYCH KULTUW I SANKTUARIUM MARYJNE, KTSK 1991
