Filozofia Wschodu
Z Wikipedii
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.
Filozofia Wschodu to zbiorcze określenie, jakim w zachodniej cywilizacji nazwano całość prądów filozoficznych kilku wielkich tradycji wschodniej Azji (głównie Indii, Chin i Japonii). Nisłusznie utożsamia się filozofię Wschodu z wielkimi religiami Wschodu, jak buddyzm (w tym zen), hinduizm (w tym joga), taoizm, shintoizm, dżinizm i sikhizm. Nie ulega wątpliwości, że religie Wschodu i systemy filozoficzne Wschodu są ze sobą powiązane, jak filozofia śródziemnomorska powiązana jest z judaizmem, chrześcijaństwem, zoroastrianizmem, manicheizmem i islamem, ale nie są ze soba tożsame. Podobnie filozofia dalekowschodnia powiązana jest dośc ścisle z polityką i ideologią, zwłaszcza konfucjanizm, ale nie należy ich utożsamiać.
Trudno w zasadzie także mówić o jednej filozofii Wschodu. Tradycja indyjska i tradycja chińska powstały całkowicie niezależnie od siebie i w zasadzie przez większą część swych dziejów rozwijały się oddzielnie. Dlatego najlepiej jest mówić o filozofiach orientalnych.
Większość uniwersytetów na Zachodzie skupia się całkowicie na filozofii Zachodu. W efekcie mówiąc "filozofia" ma się na myśli dokonania Platona, Arystotelesa, czy Kanta, ale już nie Laozego, Buddy, czy Konfucjusza. Niektórzy błędnie utożsamiają filozofię Wschodu z ruchem New Age. O ile jednak wspomniane tradycje filozoficzne mają historię liczącą ponad dwa tysiące lat i dość spójne systemy poglądów, o tyle New Age jest ich zachodnim, kalekim odbiciem, które czerpie z filozofii Wschodu dobrze brzmiące hasła, nie przejmując się ich wzajemnymi relacjami i sensem.
Spis treści |
[edytuj] Porównanie z zachodnią filozofią
Niektórzy twierdzą, że nie ma sensu rozdzielać prądów filozoficznych Wschodu i Zachodu, gdyż kryterium jest czysto geograficzne. Rzeczywiście, gdzieniegdzie można wskazać przykłady podobnych nurtów na Wschodzie i Zachodzie (np. państwo konfucjańskie i platońskie, taoistyczne podejście do przyrody i ekologia, itp.), są to jednak wyjątki i różnice przytłaczają nieliczne podobieństwa.
Tradycje wschodnie, choć bardzo niejednorodne i dzielące się na mniejsze szkoły, mają też pewne wspólne cechy, które wyróżniają je na tle filozofii Zachodu.
[edytuj] Styl myślenia
Filozofię Zachodu przenika pochodzący od Arystotelesa, a rozpropagowany przez scholastyków i naukę styl myślenia o następujących cechach (tzw. myślenie arystotelejskie):
- Dążenie do klasyfikacji, dzielenia wszystkiego na grupy. Mądre klasyfikowanie ma zalety - pozwala przenieść cechy jednych obiektów z danej grupy na inne, ma też wady - tego rodzaju przenoszenie jest uproszczeniem, które rzadko jest do końca adekwatne.
- Gardzenie emocjami jako motorem działań. Niedocenianie emocji jest według zachodnich psychologów jedną z głównych przyczyn problemów w komunikacji międzyludzkiej.
- Używanie logiki i tzw. racjonalnego myślenia jako jedynej akceptowalnej formy rozumowania. Tymczasem oprócz racjonalizmu zostały odkryte także inne style myślenia, mniej dedukcyjne, choć często bardziej twórcze. Jest to na przykład myślenie lateralne, myślenie holistyczne, intuicja oraz humor.
- Skłonności do wartościowania wszystkiego. Wartościowanie obok zalet ma też wady - prowadzi np. do porównywania siebie z innymi ludźmi, co często skutkuje spadkiem poczucia własnej wartości oraz degradacją innych ludzi. Jest ono też nadmiernym uproszczeniem, gdyż nic i nikt nie jest jednoznacznie gorszy czy lepszy - pod pewnymi względami i w określonym czasie może być odwrotnie.
Oczywiście zdarzają się wyjątki - np. irracjonalizm, intuicjonizm, ekologizm, holizm - jednak są one nielicznymi odstępstwami od generalnej reguły.
Filozofia Wschodu jest na wskroś holistyczna, często irracjonalna i intuicyjna, uważa też emocje jako równe myślom i zakazuje klasyfikacji i wartościowania jako wręcz szkodliwych. Efektem (a może i przyczyną) tego jest większe zwrócenie się ludzi na Wschodzie w stronę rozwoju duchowego, a na Zachodzie w stronę dóbr materialnych oraz nauki.
[edytuj] Stosunek człowieka do świata
Filozofia Wschodu powstawała na gruncie religii politeistycznych, w przeciwieństwie do zachodniej, bazującej w dużej mierze na monoteistycznych religiach judeochrześcijańskich.
Niemal całą filozofię Zachodu przenika wskutek tego starotestamentowy nakaz objęcia w posiadanie Ziemi przez człowieka - nakaz, który sytuuje człowieka ponad resztą Stworzenia i w ten sposób oddziela go od przyrody. Na Zachodzie przyroda jest na skutek tego zepchnięta do roli "zasobów naturalnych", które się "posiada", a zatem można z nich korzystać do woli.
Filozofia Wschodu (za wyjątkiem niektórych prądów konfucjanizmu) zawsze traktowała ludzi jako część świata. Doskonale ilustruje to taoistyczny dialog w którym ktoś narzeka że pewne drzewo jest zbyt pokrzywione, aby je ściąć i przerobić na deski, a taoista odpowiada, że cieszy się przepięknym kształtem jego gałęzi. Buddyzm zrównuje człowieka z innymi istotami - w miejsce nakazu panowania nad przyrodą jest tam współczucie dla wszelkich czujących istot.
[edytuj] Stosunek do Boga
Na Zachodzie chrześcijaństwo uznaje Boga za transcendentnego, czyli oddzielnego od świata. Inni filozofowie nie uznają w ogóle jego istnienia (ateizm), albo sądzą, że nic o tym powiedzieć się nie da (agnostycyzm).
Wschodnie religie na ogół uważają albo że istnieje wiele bogów (hinduizm, shintoizm, odłamy buddyzmu), albo w ogóle ich nie potrzebują (odłamy buddyzmu, taoizm, sankhja). Bogowie są we wschodnich religiach bliżsi człowiekowi - np. w hinduizmie i buddyzmie bogowie są po prostu czującymi istotami, które tak samo jak człowiek i zwierzęta mogą w przyszłym wcieleniu stać się kimś innym - człowiek może stać się bogiem, bóg zwierzęciem, itp. W efekcie trudno oddzielić wschodnie religie od filozofii.
[edytuj] Życiowe podejście do filozofii
Na Zachodzie filozofowie nie zawsze uznawali konieczność zgodności swych teorii z rzeczywistością, ani ich przydatności w życiu. Na Wschodzie większość wielkich religii (buddyzm, taoizm, wedanta, hinduistyczna joga) opiera się na osobistym doświadczeniu oświecenia. Wspomniane religie w swym podstawowym aspekcie są przewodnikami, pozwalającymi ludziom osiągnąć ten stan umysłu i jako takie uważają się za bardzo praktyczne. Filozofia Wschodu z założenia musi być sposobem na życie, inaczej nie ma sensu.
[edytuj] Wschodnia karma a zachodnia odpowiedzialność
Karma jest pojęciem przenikającym kilka wschodnich religii - hinduizm, buddyzm. Oznacza działanie tzw. prawa przyczyny i skutku, czyli w skrócie ideę wpływu każdego naszego uczynku na przyszłe życie. Wedle tej koncepcji np. złodziej oprócz ranienia innych czujących istot czyni też zło sobie samemu. Może się ono objawić prawie natychmiast (na przykład złapie go policja), trochę później (żyjąc z tak ciężką karmą nie dostąpi oświecenia, albo jego dzieci zejdą za jego przykładem na złą drogę), albo w następnym życiu (wcieli się np. w węża albo wiecznie głodnego ducha).
Na Zachodzie moralność jest na ogół zbiorem nakazów i zakazów prowadzących do tzw. odpowiedzialnego zachowania się. Na Wschodzie wszelkie nakazy i zakazy są tylko opisem zachowania człowieka oświeconego. Taki człowiek nie ma pokusy aby je łamać, jest więc jednocześnie całkowicie wolny. Dla ludzi nieoświeconych zbiory nakazów (np. dziesięć wskazań) to jedynie poradnik jak nie szkodzić nadmiernie sobie samemu.
[edytuj] Przegląd filozofii Wschodu
[edytuj] Buddyzm
Buddyzm jest systemem religijnym i filozoficznym założonym w V wieku p.n.e. w Indiach przez księcia Siddharthę Gautamę z rodu Śakjów, później nazwanego Buddą.
Na tle innych filozofii Wschodu buddyzm wyróżnia się wskazywaniem (tzw. cztery szlachetne prawdy) na cierpienie człowieka oraz na osiągnięcie oświecenia poprzez medytację jako jedyną metodę uniknięcia tego cierpienia. Buddyzm dysponuje też własną kosmologią, której niektóre idee ku obopólnemu zaskoczeniu zachodnich fizyków i wschodnich buddystów brzmią podobnie do wyznawanych przez współczesną naukę (choć w szczegółach bardzo się różnią).
[edytuj] Zen
Zen będący właściwie odmianą buddyzmu wyróżnia się specyficznym stylem komunikacji polegającym na paradoksie (tzw. koany), minimalistycznym podejściem do wiary i specyficzną estetyką (np. ogrody zen, wiersze haiku). Zen głosi (dokładnie na przekór zachodnim filozofom), że przerost wiedzy i myśli jest szkodliwy dla człowieka, gdyż prowadzi do utraty kontaktu ze swą Prawdziwą Naturą.
[edytuj] Taoizm
Taoizm to filozofia stworzona przez Laozi w VI wieku p.n.e. w Chinach. Kładzie on nacisk na budowanie harmonii ze światem. Harmonia ta przejawia się w tzw. działaniu bez przeciwdziałania (wuwei), czyli działaniu bez wysiłku, minimalnymi niezbędnymi środkami.
Inną centralną ideą taoizmu jest dualizm świata, pogląd który wskazuje na świat jako zbiorowisko przeciwieństw symbolizowanych przez yin i yang (kobieta i mężczyzna, niebo i ziemia, czerń i biel, dzień i noc, itp.)
[edytuj] Konfucjanizm
Konfucjanizm - Tradycyjny rywal taoizmu, założony przez Konfucjusza w Chinach na przełomie VI i V wieku p.n.e.. Jest filozofią równie nieprzystającą do pozostałych filozofii Wschodu jak irracjonalizm do filozofii Zachodu. Konfucjusz podobnie jak Arystoteles tworzy wielkie hierarchie w które stara się wpisać każdy aspekt świata i społeczeństwa (np. Cesarz jest ponad poddanymi, mąż ponad żoną, rodzice ponad dziećmi, itp.). Konfucjanizm podkreśla rytualny aspekt każdego elementu życia a także drobiazgową moralność. Filozofia ta stanowi przeciwieństwo taoizmu, a w dużej części także innych wschodnich tradycji.
[edytuj] Hinduizm
Hinduizm jest politeistyczną religią powstałą w Indiach. W dużej mierze wchłonął istniejący wcześniej system ćwiczeń ciała i umysłu joga, wraz z towarzyszącą mu filozofią. Hinduizm dysponuje też własną kosmologią.
[edytuj] Joga
System ćwiczeń ciała i umysłu joga, mający prowadzić do absolutnej wolności (kajwalia) lub zamyślenia (samadhi) bazuje na wcześniejszej filozofii sankhji.
W Mochendzo-daro odkryto metalowy posążek przedstawiający medytującego w pozycji lotosu myśliciela, pochądzący już z XV w. p.n.e.. Tak wiec joga ateistyczna oraz ateistyczna sankhja są znacznie starsze niż późniejsze szkoły związane z hinduizmem. Podkreślić należy ateizm pierwotnej jogi i sankhji, ponieważ rozbudowane mitologie bóstw wprowadzają do Indii dopiero arjowie podczas najazdów z XII w. p.n.e (por. Barbara Sachse Wstęp do przekładu bhagavadgity, Ossolineum).
