Filozofia indyjska

Z Wikipedii

Filozofia indyjska - filozofia uprawiana na subkontynencie indyjskim oraz w krajach, w których zaznaczyły się indyjskie wpływy kulturowe (jak Azja Centralna, Tybet, Indonezja, Indochiny). Powstała niezależnie od filozofii europejskiej i od filozofii chińskiej ok. VII/VI wieku p.n.e. Jest ściśle związana z religiami indyjskimi, zwłaszcza z hinduizmem, buddyzmem i dżinizmem.

Najczęściej przyjmuje się, że filozofia indyjska rozwijała się w szkołach, w których refleksja filozoficzna koncentrowała się wokół komentowania tekstu klasycznego, przypisywanego założycielowi szkoły oraz dysput z przedstawicielami innych nurtów myśli. Z takiej interpretacji wypływa przedstawianie jej w postaci omawiania doktryn określonej liczby systemów filozoficznych, a nie w postaci omawiania wkładu poszczególnych myślicieli (filozofów), czy znaczenia wielkich dysput dla jej rozwoju. Podejście takie jest ahistoryczne. Podejście historyczne utrudnione jest jednak przez fakt, że dane biograficzne dotyczące poszczególnych filozofów są często dostępne w formie szczątkowej lub tylko w postaci hagiograficznej.

Filozofia o silnych wpływach indyjskich była tez rozwijana w Tybecie, Indonezji, Malajach, Sri Lance, Birmie, ajlandii.

Spis treści 1 Okres przedklasyczny 2 Okres klasyczny 3 Okres poklasyczny 4 Recepcja filozofii indyjskiej na Zachodzie

[edytuj] Okres przedklasyczny

Filozofia okresu przedklasycznego obejmuje refleksje filozoficzne zawarte w dziełach kultury i religii Indii. Wątki filozoficzne poruszają:

• poszczególne części Wed:
  • sanhity, zwłaszcza Rygwedzie,
  • brahmany,
  • upaniszady;
• nauki twórców heterodoksyjnych religii Indii:
  • buddyzmu - Buddy Siakjamuniego,
  • dżinizmu - Dżiny Wardhamany,
  • adżiwikizmu (czyli fatalizmu indyjskiego) - Makkhalego Gosali;
• traktaty (siastra) tzw. nauk szczegółowych:
  • nauki o powinności (dharmasiastra),
  • nauki o zarządzaniu, czyli polityki (arthasiastra),
  • nauki o miłowaniu (kamasiastra);
• eposy (itihasa) i opowieści mitologiczne (purana, dosłownie historie dawne, obejmujące teksty takie jak:
  • Mahabharata, czyli Epos o wielkiej wojnie Bharatów, w tym zwłaszcza jej części: Bhagawadgita, Anugita i Mokszadharma,
  • Ramajana, czyli Dzieje Ramy,
  • Bhagawatapurana, czyli Opowieść o (życiu) boga Kryszny,
  • Siwapurana, czyli Opowieść o bogu Siwie.

[edytuj] Okres klasyczny

Główne szkoły okresu klasycznego to:

• ciarwaka (cārvāka) (dosł. [nauka myśliciela imieniem] Carvaka) lub lokajata (lokāyāta) (dosł. [nauka] odnosząca się [tylko] do [tego] świata) - materializm;
  • Bryhaspati (Brhaspāti) (V-IV w. p.n.e)
• adżnianika (ajñānika) (dosł. agnostycyzm) - szkoła bliska materialistom indyjskim;
  • Dżajarasi Tirtha (Jāyaraśi Tīrtha) (XI w.)
• dziajna (jaina) czyli dżinizm - pluralistyczna, ateistyczna ontologia połączona z filozofią systematycznego relatywizmu poznawczego ("nieabsolutyzm" - doktryna nieskrajności);
  • Wardhamana (Vardhamāna) alias Dżina Mahawira (Jina Mahāvira)
  • Umaswati (Umasvati)
  • Malliszena Suri (Mallisena Sūri)
  • Gunaratna
• adżiwika (ājivika) - fatalizm, głoszący kosmologię ogromnej liczby światów, w których każda dusza musi przejść przez 3*10^2^103 żywotów, co odpowiada liczbie klas istot zywych.
  • Makkhali Gosala

• nurty ortodoksyjne hinduistyczne (astika):
  • tzw. sześć szkół (darsiana) klasycznych, powstałych pomiędzy IIIw. p.n.e. a V w. n.e.:
    • wajsieszika (vaiśesika) (dosł. [nauka] o indywidualności) - pluralistyczna, realistyczna metafizyka, ontologia, i filozofia przyrody, korzystająca z teorii poznania njaji:
      • Kanada Uluka
      • Prasiastapada
      • Maticzandra
      • Annam Bhatta;

• • • njaja (nyāya) (dosł. metoda [poznania]) - logika i realistyczna teoria poznania, korzystająca z ontologii wajsiesziki, szkoła ściśle teistyczna:
      • Gautama Akszapada
      • Watsjajana
      • Uddjotakara
      • Dżajanta Bhatta
      • Bhasarwadznia
      • Waczaspati Misra
      • Udajana
      • Gangesia
      • Raghunatha Siromani;

• • • sankhja (sāmkhya) (dosł. [szkoła] poznania rozróżniajacego) - dualistyczna metafizyka i teoria poznania, autosoteriologia:
      • Iswarakryszna
      • Gaudapada (samkhjanista)
      • Mathara
      • pseudo-Kapila
      • Aniruddha;

• • • joga (yoga) (dosł. powściągniecie) - pokrewna sankhji metafizyka monizująca i teoria praktyki doskonalenia duchowego (zob. soteriologia):
      • Patańdżali
      • Wjasa
      • Siankara Bhagawatpada
      • Bhodża
      • Widżniana Bhikszu;

• • • mimansa (mīmāmsā)(dosł. egzegeza, analiza) - obejmujący dwie szkoły nurt filozofii egzegezy tekstu wedyjskiego, rozwijający zwłaszcza nauki brahman o ofierze i dharmasiastry o powinności, pluralistyczna, ateistyczna ontologia i teoria języka:
      • Dżajmini
      • Vrttikara
      • Kumarila Bhatta
      • Prabhakara Dewa
      • Murari Misra
      • Apadewa;

• • • wedanta (vedānta) (dosł. koniec Wed) - nurt metafizyki monistycznej lub monizującej, rozwijającej myśl ostatniej części Wed, czyli upaniszad, obejmujący co najmniej osiem róznych szkół: adwajta, siuddhadwajta, kewaladwajta, wisisztadwajta, dwajta, dwajtadwajta, bhedabheda, acintjabhedabheda:
      • Badarajana,
      • adwajta:
        • Gaudapada (adwajtin)
        • Mandana Miśra
        • Siankara
        • Sureśwara
        • Waczaspati Miśra
        • Dajananda Saraswati
        • Madhawa,
      • wisisztadwajta:
        • Ramanudża
        • Jamuna,
      • dwajta:
        • Madhwa
      • dwajtadwajta:
        • Bhaskara,
      • inne nurty wedanty:
        • Nimbarka
        • Wallabha
        • Czajatanja
      • neowedanta:
        • Ram Mohun Roy
        • Vivekananda
        • Ramana Maharshi
        • Nisargadatta
        • Prajnanpad

• • niekiedy wymieniane jako siódma "szkoła":
    • wjakarana (vyakarana) albo szkoła gramatyków - pokrewna wedancie i mimansie:
      • Bhartryhari;
    • siajwasiddhanta (dosł. doktryna siwaicka):
    • pratjabhidżnia (dosł. rozpoznanie [natury Boga w sobie]):
      • Wasudewa
      • Abhinawagupta;

• • hinduistyczne szkoły okresu późniejszego (powstałe ok. VIII - XII w.):
    • pasiupata,
    • trika,
    • kaśmira siajwa,
    • wajsznawa;

• szkoły buddyjskie (bauddha):
  • Budda Siakjamuni,

• • abhidharma (dosł. uporządkowanie elementów Nauki) - nurt filozofii typu scholastycznego, krytycznego realizmu wczesnego buddyzmu (hinajana), obejmujący szkoły therawada (nauka starszych), sarwastiwada (nauka, że wszystko istnieje), sautrantika, sammitija, satjasiddhi, lokottarawada i inne,
    • therawada:
      • Buddhaghosa
      • Anuruddha
    • sarwastiwada:
      • Katjajaniputra
      • Wasumitra
      • Wasubandhu
      • Jasiomitra
    • satyasiddhi:
      • Harivarman
    • sammitija lub pudgalawada
    • mahasanghika
    • sautrantika
  • madhjamaka (dosł. [nauka] środkowego punktu widzenia) - bliska agnostycyzmowi doktryna idealizmu krytycznego, głosząca monizujący nieabsolutyzm w metafizyce (siunjawada - doktryna "pustki") i w teorii poznania (adwajawada - doktryna niedwoistości):
    • Nagardżuna
    • Arjadewa
    • Bhawawiweka
    • Buddhapalita
    • Czandrakirti
    • Padmasambhawa
    • Atisia Dipankara Śridżniana

• • jogaciara (dosł. [nauka] praktyków jogi) lub widźnianawada (dosł. nauka o czystej świadomości) - nurt myśli idealistycznej obejmujacej szkoły solipsyzmu (cittamatra), fenomenalizmu krytycznego (sautrantika-widźnianawada - w tym szkoła logików buddyjskich) oraz szkołę iluzoryzmu (madhjamaka-widźnianawada):
    • Majtrejanatha
    • Asanga
    • Wasubandhu
    • pseudo-Aśwaghosza lub Maming
    • Siantarakszita
    • Kamalasila
    • Dżnianaśrimitra
    • Ratnakirti

[edytuj] Okres poklasyczny

• Nowożytna filozofia indyjska oraz myśl filozoficzna w tekstach religijnych:
  • bhaktyzm,
  • sikhizm,
  • neowedanta,
  • współczesna adwajta,
  • współczesna joga,
  • współczesna njaja,
  • filozofia islamska,
  • filozofia włączająca elementy myśli europejskiej, zwłaszcza filozofii brytyjskiej,
  • teozofia;

[edytuj] Recepcja filozofii indyjskiej na Zachodzie

Od Nietzschego a szczególnie Schopenahauera datuje się fascynacja filozofią indyjską na Zachodzie, która w latach sześćdziesiątych [XX] wieku przybrała na pewien czas charakter ruchu niemalże masowego zob. też hippisi, New Age.