Verwering

Fysische verwering van gesteente door weersinvloeden.

Verwering is het natuurlijke proces waarbij gesteente verandert als gevolg van invloeden van weer en klimaat. Het gesteente breekt in stukken (mechanische verwering) of lost op of verandert anderszins (chemische verwering). Het verschil met erosie is dat bij verwering het gesteente niet verplaatst hoeft te worden.

De vorming van grotten is een bekend proces van verwering. Kalksteen kan langzaam oplossen onder invloed van regen- of grondwater.

[bewerk] Soorten verwering

Verwering kan op twee manieren plaatsvinden: chemische en fysische verwering.

[bewerk] Chemische verwering

Een plakje dolomiet, het onderste en bovenste deel zijn chemisch verweerd, het middendeel niet.

Bij chemische verwering worden de mineralen in een gesteente afgebroken door chemische reacties. De meest voorkomende gesteentevormende mineralen, de silicaten, worden meestal afgebroken door hydrolyse reacties, die plaatsvinden wanneer het gesteente in aanraking met water komt. Mineralen die veel magnesium of ijzer in hun kristalrooster hebben, zoals olivijn, pyroxeen en hornblende, zijn ook gevoelig voor oxidatie, waarbij oxides zoals roest (in feite de mineralen hematiet of limoniet) worden gevormd. Ook hier gaat de verwering een stuk sneller als er water aanwezig is.

Hoe sterk een mineraal gevoelig is voor chemische verwering hangt af van hoe stabiel het is aan het oppervlak. Mineralen die op grotere diepte gevormd worden zullen minder stabiel zijn (ze zijn verder verwijderd van de omstandigheden waarbij ze zijn gevormd) en dus sneller verweren. Daarom kan de Bowen reactie serie gebruikt worden om te zien welk mineraal het gevoeligst is voor chemische verwering: olivijn verweert snel, quartz is stabiel. Hoe mafischer een mineraal is, des te gevoeliger het is voor chemische verwering.

[bewerk] Fysische verwering

Bij fysische verwering of mechanische verwering wordt het gesteente opgebroken, maar de mineraalsamenstelling van de losse stukken blijft gelijk aan die van het gesteente.

Manieren van mechanische verwering:

• Door het uitzetten en weer inkrimpen van water bij temperatuursverschillen, vooral bij stollen en weer smelten, kunnen kleine breuken in het gesteente steeds groter groeien totdat het gesteente in stukken breekt.
• Door het afnemen van de druk doordat materiaal bovenop het gesteente weg erodeerd, kan het op gaan breken.
• Door grote warmteverschillen zullen gesteentes uitzetten en weer inkrimpen. In een woestijn, waar het verschil tussen dag en nacht temperatuur groot is, is dit het meest voorkomende verweringsproces.

Omdat veel kleine brokken steen samen een groter oppervlak hebben dan een groot stuk, zal door mechanische verwering chemische verwering gemakkelijker worden. Meer oppervlak betekent meer contactvlakken waar chemische reacties plaats kunnen vinden.

[bewerk] Invloed van klimaat op verwering

Zoals gezegd is voor chemische verwering veel water nodig. Chemische verwering zal dan ook het dominante verweringsproces in natte klimaten zijn, terwijl mechanische verwering in droge klimaten dominant is. Omdat chemische verwering sommige mineralen sneller afbreekt dan andere, zal zand in een nat klimaat minder mineralen dan alleen kwarts bevatten, terwijl in een droog klimaat ook K-veldspaat in het zand zit.

[bewerk] Verweringsproducten

Verwering zorgt er voor dat vanuit oorspronkelijk grote brokken gesteenten steeds kleinere fragmenten ontstaan, die uiteindelijk soms niet meer met het blote oog zichtbaar zijn. Op een tijdsschaal van miljoenen jaren kunnen gebergten of hoogvlakten dan ook volledig zijn verdwenen door fysische en chemische verweringsprocessen en erosie van het losgekomen regoliet. Het uit pure silica bestaande mineraal kwarts is in pure vorm zeer bestand tegen verwering. Silicium is een licht element. Hoe zwaarder het element in een mineraal is, hoe beter het kan verweren tot zeer kleine deeltjes. De zwaardere elementen kunnen zo zeer kleine kleideeltjes worden, terwijl pure kwarts ons het bekende strandzand oplevert. Een sedimentair gesteente dat uit zuiver kwarts bestaat, wordt "schoon" genoemd. Het regoliet is afkomstig van stollings-, sedimentair of metamorf gesteente dat ontsloten is.

Door verwering komen de elementen uit de gesteenten vrij voor opname in biotische processen.

[bewerk] Zie ook

• Erosie
• Verweringsreactie van kaliveldspaat
• Bowen reactie serie

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Weathering van Wikimedia Commons.