Tramlijn Sneek – Bolsward
De tramlijn Sneek – Bolsward bestond van 1882 tot 1968.
Op 8 augustus 1882 werd door de Nederlandsche Tramweg Maatschappij (NTM) de lijn Sneek – Bolsward geopend. Een afstand van ruim 10 km. In 1886 werd de tramlijn vanuit Sneek doorgetrokken naar Joure – Heerenveen en vanuit Bolsward via Arum naar Harlingen.
Sneek kreeg de tramverbinding een jaar voordat de spoorlijn Leeuwarden – Sneek werd geopend. Het eerste trammaterieel werd via de weg en het water dóór de stad vervoerd naar het tramstation.
De vierkante Henschel-tramloc's (de stoofjes in de volksmond) spanden zich in voor goederen- en reizigerstrams.
Inhoud |
[bewerk] Goederenvervoer
In Sneek bestond lange tijd geen aansluiting tussen de tramlijn naar Bolsward en de spoorlijn naar Leeuwarden. Deze aansluiting werd in het begin van de twintigste eeuw wenselijk geacht omdat de NTM dan ook spoorgoederenwagons over haar lijn kon doorvoeren. Zodoende werd in 1921 een verbindingsboog met een straal van 70 m aangelegd tussen het NTM-tramstation en het NS-emplacement van Sneek.
Enkele bomen, die te dicht bij de tramlijn stonden (binnen het "profiel"), moesten worden gekapt, en de baan verzwaard voordat spoorgoederenwagons naar Bolsward konden rijden. De NTM gebruikte hiervoor een aantal koppelwagens (waarvan nog twee exemplaren bij Museumstoomtram Hoorn-Medemblik in Hoorn te zien zijn), waarmee de goederenwagons achter de tram werden gehangen.
De doorvoer van spoorgoederenwagens vertoonde een stijgende lijn waardoor extra ritten werden gereden. Met name de melkfabrieken in Sneek en Bolsward waren grote verladers. De "Hollandia"-melkfabriek in Bolsward kende een eigen emplacement, en de "KNM"-melkfabriek aan de Harste in Sneek was met een kopspoor op de lijn aangesloten. Daarnaast werden wagons kolen, kunstmest en andere landbouwproducten doorgevoerd.
Na de beëindiging van het personenvervoer in 1947 werd het goederenvervoer (dat met name voor de "Hollandia"-melkfabriek in Bolsward nog van groot belang was) door de NS voortgezet, weliswaar met dieseltractie.
[bewerk] Personenvervoer
Het personenvervoer stopte uiteindelijk op 5 oktober 1947.
In 1927/1928 heeft enige tijd een doorgaande "tramtrein" Bolsward – Sneek – Leeuwarden gereden. Hiervoor gebruikte de NTM haar nieuwe motorwagens van de serie M1-M7.
Tussen 1928 en 1934 werd de motortram vervangen door een stoomtram, getrokken door een "grote Henschel". Deze deed 44 minuten over de 22 kilometer spoorlijn Sneek – Leeuwarden, waarbij dan wel 7 keer werd gestopt onderweg.
De spoorwegstaking vanaf 17 september 1944 zorgde er voor dat de 9 trams per dag tussen Bolsward en Sneek ook niet meer reden. De lijn kwam echter vrijwel ongeschonden uit de oorlog (de Bolswarder Blauwpoortsbrug was wel opgeblazen) en op 22 mei 1945 reden de eerste trams al weer tussen Bolsward en Sneek. Tot aan de laatste dag van de personendienst reed de NTM nog twee keer per dag tussen de beide steden, waarbij de motor- en stoomtrams in gemengd bedrijf reden.
[bewerk] Overname door NS in 1947
De Nederlandse Spoorwegen nam voor de exploitatie ook een aantal NTM-personeelsleden over. Tussen 1948 en 1959 werden de door de NS overgenomen goederentramlijnen voorzien van zwaardere railstaven (profiel NP46) en deze werden gelegd op houten en betonnen lokaaldwarsliggers. Bovendien kwam de baan nu volledig in een ballastbed van grind en zand te liggen. Het inhaalspoor bij Ysbrechtum en het NTM-emplacement in Sneek aan de Bolswarderweg vervielen hierbij ook.
De tractie voor de konvooien werd vanaf toen gevormd door een locomotor uit de serie 200/300, beter bekend als 'Sik'. Doordat in de lijn enkele zeer krappe bogen voorkwamen, onder meer bij het dorp Ysbrechtum, was de lijn verboden gebied voor de 450'ers, de "Hippels" (NS 500/600) of draaistellocomotieven serie 2200 en 2400.
[bewerk] Weer naar de NTM in 1949
Per 1 oktober 1949 besloot de NS de exploitatie weer aan de NTM op te dragen, waarmee de toestand weer werd omgekeerd. De NS verzorgde nu het goederenvervoer in opdracht van de NTM. Zo reed de NTM-machinist Kunst weer de dagelijkse ritjes van Sneek naar de "Hollandia"-melkfabriek in Bolsward.
[bewerk] En weer naar de NS in 1958
Naar mate meer NTM-personeel gepensioneerd werd verviel langzamerhand de noodzaak om de tramlijnen, waaronder Sneek – Bolsward, bij de NTM in eigendom te laten. Op 24 december 1958 gaf de Minister van Verkeer en Waterstaat toestemming om de lijn Sneek – Bolsward weer aan de NS over te dragen. Vanaf die datum waren het voornamelijk locomotiefbestuurder Zijlstra en 4 vaste rangeerders uit Sneek die de goederentrams reden. Een van de rangeerders, die ook de laatste rit heeft meegemaakt, heette Frederik Albertsma.
De Sikken (met name de vaste Sneeker Sikken 249, 259 en 286) konden in Sneek niet meer in de halfronde locloods worden gestald. Naast de loods werd daarom een golfplaten loodsje gebouwd waarin 1 Sik gestald kon worden. Deze moest hiertoe zelfs nog gebruikmaken van de oude (handbediende) draaischijf. De overige locomotoren overnachtten buiten op het emplacement.
Het NTM-emplacement aan de Bolswarderweg in Sneek werd in 1947 gesaneerd. Het stationsgebouw annex locloods en de rijtuigloods staan er nog steeds. De loods in Bolsward werd in 1992 afgebroken. Het oude NTM-station van Bolsward herbergt al vele jaren een garagebedrijf.
Met uitzondering van de passages door Sneek, Ysbrechtum, Nijland en Bolsward lag de lijn 'op vrije baan' in de berm van de oude Rijksweg Sneek – Bolsward. Hier kon de Sik nog wel wat snelheid maken.
[bewerk] Het einde
Het goederenvervoer liep steeds verder terug en in de jaren zestig werd nog maar één rit per dag naar Bolsward gereden. Het sterk groeiende wegverkeer maakte bovendien de passage van de Bolswarder binnenstad steeds moeizamer. Regelmatig was er overlast van binnen profiel geparkeerde auto's, waarbij het opsporen van de eigenaar een tijdrovende bezigheid kon zijn en soms was er wat blikschade. Om ook kostbare spoorvernieuwingen te voorkomen werd besloten om de lijn in 1968 op te heffen.
Op 28 juni 1968 reed de laatste goederentram onder zeer grote belangstelling weg bij de Bolswarder 'Hollandiafabriek'. Dertien bij Hollandia beladen wagens en vier lege wagens en een Dg (goederentreinbegeleidingswagen) voor de genodigden, maakte het noodzakelijk dat er 2 Sikken voor de tram kwamen. Naast de Sneeker NS 259 kwam de NS 223 met de tractieopzichter speciaal uit Leeuwarden over. Voorzien van spandoeken, vlaggen en kransen deed de tram 3 kwartier over de slechts enkele honderden meters tussen de fabriek en het Bolswarder stadhuis waar de nodige toespraken werden gehouden. Het gemeentebestuur hing de Bolswarder stadsvlag op de Sik. Deze vlag heeft nog jaren als herinnering in het station van Sneek gehangen. De laatste wagen was voorzien van het opschrift; "Dag vogels, dag bloemen, dag Sik" met een knipoog naar de toenmalige populaire TV-serie Pipo de Clown. Op straat stonden grote drommen mensen de tram toe te juichen en de bemanning van de tram kreeg al rijdende en fluitende taarten, flessen en sigaren aangeboden. Een waardig afscheid van een tram.
Nadien werd begonnen met de afbraak van de ruim 10 kilometer lange verbinding. In 1969 kon men zodoende nog regelmatig een Sikje met enkele open wagens op de lijn aantreffen. De vrij gekomen grond werd gebruikt voor de wenselijke wegverbreding. Tussen Nijland en Bolsward werd rond 1991 een fietspad over het oude tracé aangelegd. Achter Nijland (Trye Dyken) werd de brug in het fietspad op de landhoofden van de voormalige trambrug gebouwd.
