Sonate
Een sonate is een muziekstuk met meestal een vaste opbouw uit meerdere delen. In de klassieke periode van Mozart, Haydn en Beethoven had de sonate een vaste specifieke vorm. Zo vormde de sonate altijd drie delen, waarbij het eerste deel weer een speciale opbouw had in de vorm A-B-A-B-C-A-B. Thema A en B zijn vrij standaard klassiek gemakkelijk hoorbare melodiëen. Tijdens de eerste helft van dit deel eindigt thema B altijd in een andere toonsoort (bijvoorbeeld de vijfde trap) dan de toonsoort van thema A, behalve op het eind, zodat het eerste deel alsnog eindigt in dezelfde toonsoort waarmee het begonnen was (van A dus). Vervolgens is het tweede deel vaak een rustig gedeelte, wat zo af en toe treurig uit de verf kan komen. Tot slot wordt er geëindigd met een fris humoristisch rap deel, dat vaak een rondo genoemd wordt. Het moet de luisteraar weer opbeuren, zodat deze qua luisteren een afgerond stuk van drie delen heeft gehoord.
Zo rond 1800 werd een verandering in die vorm gebracht door Beethoven. Er werd niet zo strak aan het schema gehouden. Een voorbeeld is de Sonate Pathetique, waarbij begonnen wordt met een zwaarmoedige intro, die in het midden en op het eind nog eens opdoemt, hetzij wat verkort. De verwijdering van het strakke schema werd in de loop van Beethovens leven groter en groter. Aan het principe van 3 delen werd niet meer zo gehouden en, om nog een voorbeeld te geven, één van Beethovens laatste sonates (opus 110) eindigt met een fuga, iets wat toen 30 jaar geleden ondenkbaar zou zijn geweest. Na Beethoven zijn er uiteraard ook verschillende sonates geschreven door andere componisten. Zo is de tweede sonate van Chopin (in Bes-klein, opus 35) eigenlijk alleen bekend door het derde deel, de marche funebre. Liszt heeft van zijn sonate b een monsterwerk, dat niet gemakkelijk in het oor ligt, gemaakt, dat ongeveer een half uur duurt. Diezelfde lengte geldt ook bijvoorbeeld voor Brahms, die maar liefst 5 compleet van elkaar verschillende delen in zijn derde pianosonate (opus 5) verwerkte.
Bekend zijn o.a. de orgelsonates van Bach, maar ook bijvoorbeeld vioolsonates, cellosonates van andere componisten uit de klassieke en romantische periode.
Zie ook: sonatevorm
Zie ook: Sonate Toetsanalyse
