Sjöwall & Wahlöö

Sjöwall en Wahlöö is de naam waaronder het Zweedse schrijversechtpaar Maj Sjöwall en Per Wahlöö een serie van tien maatschappijkritische misdaadromans publiceerde, tussen 1965 en 1975. De serie vormde een breuk met traditionele detectives omdat voor het eerst het eerst het genre gebruikt werd om het functioneren van de politie en de maatschappij aan de orde te stellen.

De beide journalisten ontmoetten elkaar in 1961 bij een uitgeverij, trouwden in 1962, kregen twee zonen (Tetz en Jens) en besloten een serie detectives te schrijven met een doel: aantonen dat ook in de door sociaal-democratische regeringen opgebouwde Zweedse welvaartsstaat misdaad en onrecht welig tierden. Sjöwall en Wahlöö waren actieve marxisten, en tegen het eind van de serie overwegen enkele hoofdrolspelers lid te worden van de communistische partij.

Voordat ze zich toelegden op het schrijven waren de echtgenoten werkzaam als journalist en vertaler. Ze vertaalden onder meer werk van de Amerikaan Evan Hunter, die onder de naam Ed McBain tientallen detectives schreef. Bij hem bespeurden ze een zekere sleur; voor hen een reden om vooraf te besluiten hun eigen serie te beperken tot tien boeken. Bovendien overleed Wahlöö in 1975. Sjöwall bleef schrijven, maar is tegenwoordig hoofdzakelijk weer actief als vertaler van misdaadromans.

[bewerk] Personages

Hoofdrolspeler is Martin Beck, inspecteur en later commissaris bij de Zweedse rijksmoordbrigade. Beck is een nuchtere antiheld: hij doet zijn werk en ondergaat lijdzaam de beschikkingen van hogergeplaatsten, zonder zich er echter al te veel van aan te trekken. Een intelligente speurder, die goed kan luisteren en analyseren. Hij heeft een hekel aan politiek, slaapt slecht en heeft vaak last van zijn maag. Beck is geen fysieke kampioen maar kan wel opmerkelijk snel en geruisloos een kamer binnenkomen. Op het politiebureau steunt hij graag met een elleboog op een archiefkast, niet ver van de deur.

Zijn voornaamste collega en beste vriend is Lennart Kollberg. Deze is gelukkig getrouwd en houdt van vrijen en lekker eten. Kollberg is een doortastende rechercheur en geeft de voorkeur aan stevig met de vuist op de deur bonken boven rustig aanbellen.

Gunvald Larsson is een buitenbeentje: een voormalige officier op de koopvaardijvloot, afkomstig uit de hogere kringen. Vrijgezel en altijd goedgekleed. Vanwege zijn eigengereide, vaak bruuske optreden is hij niet populair onder collega's. Zijn werkwijze blijkt echter vaak wel effectief te zijn. Hij kan gezien worden als een tegenpool van Beck: zo redt hij in Brandbilen som försvann met gevaar voor eigen leven enkele mensen uit een brandend huis.

Enkele andere personages: Einar Rönn, Per Månsson, Åsa Torell, Fredrik Melander, Gunnar Ahlberg, en de enigszins sullige geüniformeerde agenten Kristiansson en Kvant.

[bewerk] Boeken

De ondertitel van elk boek en daarmee de overkoepelende titel van de serie is Roman om ett brott (Roman over een misdrijf). De tien boeken zijn afzonderlijk te lezen maar vormen samen duidelijk een geheel. De personages ontwikkelen zich gedurende de serie (Martin Beck zal bijvoorbeeld scheiden van zijn vrouw) en er zijn enkele running gags, terugkerende grapjes.

De eerste drie boeken zijn nog redelijk traditionele crimi's, met nadruk op degelijk speurwerk. In de latere delen wordt steeds meer maatschappijkritiek geuit. Wahlöö heeft in een interview verklaard dat die geleidelijke overgang vooropgezet was. Al doende werd een nieuw subgenre gecreëerd binnen de detectives: dat van de sociaal-realistische misdaadroman.

De schrijvers hadden oog voor detail en verrichtten veel vooronderzoek voor hun werk. De boeken kenmerken zich door treffende en originele beschrijvingen van sfeer en karakters. Ondanks de doorgaans langdurige en moeizaam vooruitkomende onderzoeken, is de plot altijd spannend.

De serie is in circa 25 talen vertaald, waaronder het Nederlands. In veel landen verschijnen geregeld herdrukken.

De vrouw in het Götakanaal (Roseanna, 1965), over een mysterieuze vrouw wier lichaam in een kanaal wordt gevonden.
De man die in rook opging (Mannen som gick upp i rök, 1966), over een journalist die tijdens een bezoek aan Hongarije verdwijnt.
De man op het balkon (Mannen på balkongen, 1967), over een kindermoordenaar.
De lachende politieman (Den skrattande polisen, 1968), over een massamoord in een stadsbus.
De brandweerauto die verdween (Brandbilen som försvann, 1969), over een merkwaardige brand in een woonhuis.
De man die even wilde afrekenen (Polis, polis, potatismos!, 1970), over de moord op een semi-malafide grootindustrieel.
De verschrikkelijke man uit Säffle (Den vedervärdige mannen från Säffle, 1971), over de moord op een politie-inspecteur met sadistische trekken.
De gesloten kamer (Det slutna rummet, 1972), waarin Martin Beck de moord op een man in een gesloten kamer moet oplossen, naast een serie bankovervallen.
De politiemoordenaar (Polismördaren, 1974), over de verdwijning van een vrouw en de moord op een politieman - die met elkaar te maken lijken te hebben.
De terroristen (Terroristerna, 1975), over een bankoverval, een moord, en het bezoek van een Amerikaanse senator aan Stockholm. Het dikste boek uit de serie, vaak als slechtste beoordeeld vanwege de langdradige en afleidende politieke verhandelingen.