Sittards
Het Sittards is het Limburgse dialect dat men in de stad Sittard spreekt. Ondanks het feit dat Sittard, Geleen en de gemeente Born één agglomeratie vormen en sinds 2001 ook één gemeente (Sittard-Geleen) zijn de dialecten van de twee plaatsen geenszins gelijk; ze verschillen zelfs aanzienlijk, zie ook Geleens. Het Sittards vertoont de meeste verwantschap met de dialecten die direct over de grens, in de Duitse gemeente Selfkant, gesproken worden, en met het dialect van Herkenbosch, zie ook Land van Gulik. Voor het overige is het een typisch overgangsdialect van het Midden-Limburgs en het Zuid-Limburgs van het Heuvelland. Het verschilt dan ook niet zo veel van de Midden-Limburgse dialecten, bijvoorbeeld het Roermonds. Het is een interessant gegeven, dat dit centraal-Limburgs onder de jongere sprekers van het Limburgs aan prestige wint, waardoor het zich tot een soort algemeen Maaslands-Limburgs lijkt te ontwikkelen. Dit is in overeenstemming met de geografische, verkeerstechnische en economische schakelpositie die Sittard in Nederlands Limburg inneemt (Welschen 2000-05).
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken
Een belangrijk kenmerk van het Sittards waarin het zich bij het midden aansluit is de mouillering (Sittard en Geleen zijn ongeveer de zuidelijkste plaatsen van het aaneengesloten mouilleringsgebied), dat wil zeggen de verandering van -nd en -nt in -ndj resp. -ntj (landj, lontj). Iets typisch Zuid-Limburgs, of zelfs Zuidoost-Limburgs, is de eindklank -sj waar andere dialecten -s of -rs hebben. Het dialect van Sittard heet dan het Zittesj, en de bewoners van de provincie zijn Limburgesj. Een fles wordt een flesj. Wat Sittard met het Heuvelland èn Midden-Limburg deelt, en van Venlo, Maastricht en Belgisch Limburg onderscheidt is dat het ten oosten van de Panninger Linie ligt, dus sjlim, sjnappe, sjlech, sjtaon en zjwiege heeft voor "slim", "snappen", "slecht", "staan" en "zwijgen". Dit kenmerk is in de regio zeer algemeen maar wel van belang als men zich wil afzetten tegen Maastricht en zijn taal; tussen deze stad en Sittard bestaat een oude rivaliteit.
Het kenmerk dat de meeste Sittardenaren echter het allerbelangrijkste vinden is de Sittardse diftongering: dat wil zeggen dat wanneer in een dialect ten noorden van Sittard in een bepaald woord de ee of de oo heeft, en op deze klinker de stoottoon rust, datzelfde woord in het Sittards een ei of een ou heeft. Hierin verschilt het Sittards met alle dialecten in de omgeving, behalve die in Duitsland. Zoals boven beschreven loopt het gebied waarin dit voorkomt door Duitsland heen door tot in Herkenbosch. Deze klanken worden niet meer door alle sprekers, zeker niet door alle jongeren, in ere gehouden, maar omdat ze gezien worden als de kwintessens voor het Sittards houden veel sprekers eraan vast.
Vergelijk:
| Nederlands | Roermonds | Maastrichts | Sittards |
| niet | neet | neet | neit |
| leren | lere | liere | leiere |
| bloed | blood | blood | bloud |
[bewerk] Literatuur
Liedjes in het Sittards werden gezongen door de jonggestorven troubadour Jo Erens, en de meer schlagerachtige Frits Rademacher. Beiden waren zeer populair in de jaren eind '50, begin '60. De allerbekendste Sittardenaar, Toon Hermans, schreef ook een paar liedjes in zijn moedertaal, met name aan het eind van zijn leven.
Sittard kende voorts enkele dichters, waarvan Charles Beltjens, Felix Rutten en Arthur Laudy de bekendste waren.
Er is een Veldeke-kring te Sittard, die net als de andere kringen geregeld in het verenigingsblad publiceert, met name door Albaer Sluis en Phil Schaeken.
Een woordenboek over het Sittards werd geschreven door:
- P.J.G. Schelberg, Woordenboek van het Sittards dialect met folkloristische aantekeningen, Amsterdam 1979.
[bewerk] Bronnen
- Pierre Bakkes, Taal in stad en land: Venloos, Roermonds en Sittards, ISBN 90-12-09014-8.
- A.J. Welschen 2000-2005: Course Dutch Society and Culture, International School for Humanities and Social Studies ISHSS, Universiteit van Amsterdam (met toestemming)
[bewerk] Zie ook
Voor de (taal-)geschiedenis en de relatie met de Selfkant:
