Schaduw

Schaduwen op zand

Schaduw ontstaat als het licht van een lichtbron geheel of gedeeltelijk wordt tegengehouden door een object. Een voorwaarde voor het ontstaan van schaduw is aldus dat er een lichtbron en een object aanwezig zijn. Er kan sprake zijn van een natuurlijke lichtbron (bijvoorbeeld de zon) of een kunstmatige lichtbron (bijvoorbeeld een lamp). Volgens woordenboek Koenen is schaduw het gedeelte van een ruimte waar het licht onderschept is of waar het licht niet rechtstreeks doordringt.

Je kunt enkele soorten schaduw onderscheiden:

Eigen schaduw is de schaduw die op het object aanwezig is. Bijvoorbeeld: De zon schijnt op een paal; de ene kant van de paal is licht, de andere kant van de paal is donker.
Slagschaduw is de schaduw die een object "werpt" op een ondergrond of achtergrond. Bijvoorbeeld: genoemde paal werpt schaduw op het zand of op een muur.
Gebroken schaduw is een aparte vorm van slagschaduw. Om het voorbeeld van de paal weer eens te gebruiken: een paal staat voor een muur. Een deel van de schaduw valt op de grond; echter een ander deel van de schaduw zet zich voort op de muur. Er zit dus een soort knik in de schaduw.

Slagschaduw en gebroken schaduw zijn schaduwvormen welke gebruikt worden bij het spelen met schaduwen ofwel: Schimmenspel

Verder kan men nog onderscheid maken tussen halfschaduw en kernschaduw. Kernschaduw is het donkerste deel van de schaduw. Halfschaduw is minder donker en zit naast de kernschaduw. Dit ontstaat bij een niet-puntvormige lichtbron: het gebied van de kernschaduw wordt geheel niet door de bron beschenen, in de halfschaduw is een gedeelte van de bron in beeld.

Kern- en halfschaduw (zwart resp. grijs) bij een zonsverduistering

Als de aarde een schaduw op de maan werpt, ontstaat een maansverduistering. Als de maan een schaduw op de aarde werpt, ontstaat een zonsverduistering. In het gebied waar de zonsverduistering 'totaal' is kun je spreken van de kernschaduw, daaromheen ligt een gebied met halfschaduw (gedeeltelijke zonsverduistering).

Schaduw (Fujisan)

[bewerk] Andere soorten schaduw

Naast de lichtschaduw bestaan er ook andere vormen van schaduw. Bijvoorbeeld de schaduw voor röntgenstraling die kan worden gemaakt achter een schot van lood. De schaduw voor geluid vindt een belangrijke toepassing in de vorm van geluidsschermen. De diepte van de schaduw wordt hier beperkt door de diffractie van het geluid om de rand van het scherm heen.

[bewerk] Schaduw in de schilderkunst

Het weergeven van schaduw in de schilderkunst vormt een bijzonder probleem. De schilder dient zich namelijk af te vragen welke kleur de schaduw is. Voor de eigen schaduw geldt dat meestal een goed resultaat ontstaan als het beschaduwde deel wordt weergeven door de complementaire kleur van het onbeschaduwde deel bij te mengen. Een mooie schaduwkant op een rood object, kan dus geschilderd worden door bij de rode verf wat groen te mengen. Het toevoegen van zwart bij de rode kleur zal niet tot een bevredigend resultaat leiden. Dit principe is veel toegepast in het impressionisme. Voor die tijd werd schaduw vaak weergegeven door vooral bruine kleuren. De schaduw krijgt hierdoor soms een doods uiterlijk. Er bestaat zelfs verf die speciaal bedoeld zou zijn voor schaduwen, bruine omber en groene omber.

[bewerk] Spelen met schaduwen: Schimmenspel

Schimpop mol

Handschaduwbeelden: De schaduwen worden gemaakt met de handen en onderarm op de muur of op een scherm.
Spaans schimmenspel: Deze vorm wordt ook wel "Levend-" of "Menselijk-" schimmenspel genoemd. Er wordt geacteerd door mensen achter het scherm, meestal in volle persoon. De toeschouwers kijken naar de schaduwbeelden.
Spelen met poppen. Dit is de eigenlijke vorm die men, algemeen beschouwd, onder de term "schimmenspel" plaatst. Er wordt met poppen gespeeld van variërende grootte; van zeer klein tot mensgrootte, afhankelijk van de grootte van het theater waarin gespeeld wordt. Een lamp (elektrisch, olie of gas) of een kaars is de lichtbron. De pop, al dan niet met beweging en/of kleur, zorgt voor de schaduw op het scherm.
Schimmenspel in papieren- en miniatuurtheaters. Het gaat hier om kleine theaters met een maximale grootte van ± 70 cm breed en ± 50 cm hoog. In deze theatervorm wordt weinig gebruikgemaakt van beweging. Het minutieuze karakter van de poppen laat dit niet toe. De decors bestaan vaak alleen uit de coulissen aan de zijkant. In Nederland werden vroeger wel transparante schilderingen gemaakt als decor (ook voor het spel in de grote theaters).
Schimmenfilm: Deze vorm is afgeleid van de Chinese vorm "Lampen met rennende paarden", de toverlantaarn. Ook heeft deze vorm het zelfde idee als een [tekenfilm]. De schimmenfilm wordt gemaakt door een foto te nemen van een tafereel, vervolgens wordt de situatie iets veranderd en weer een foto genomen. Door zeer snel de verschillende foto's met schaduwbeelden achter elkaar te vertonen, die allemaal maar iets van elkaar verschillen, ontstaat een vloeiende beweging.

[bewerk] Schaduw in de psychologie

De Zwitserse psycholoog Carl Gustav Jung heeft het begrip schaduw geïntroduceerd in de psychologie; het betekent daar: de verzameling van verdrongen (onbewuste) eigenschappen van een persoon, en is het voornaamste archetype (de term archetype is afkomstig van C.G. Jung).

[bewerk] Trivia

In het boek Peter Pan verliest de hoofdpersoon zijn schaduw. Hij knapt af wanneer hij uit het raam heeft gehangen en dit achter hem wordt dichtgeslagen. De schaduw wordt in een la gestopt. Wendy naait de schaduw later weer aan Peter Pan vast.
Het schaduwrijk is het dodenrijk bij de Grieken, de Hades.
De naam van de plantenfamilie der nachtschade refereert aan de schaduw. Dit zijn vaak giftige planten.
De schaduw is ook een figuur uit het boek Havank.
Van schaduw wordt gebruikgemaakt in het Indonesische schaduwpoppenspel Wajang.
Cowboy-stripheld Lucky Luke schiet sneller dan zijn schaduw.
Plato schreef over schaduwen in "de mythe van de grot".
Schaduwplanten groeien in de schaduw van andere planten of bomen.