Muggen
| Muggen | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Een malariamug (Anopheles gambiae) |
|||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||
|
|||||||||
| Onderorde | |||||||||
| Nematocera |
Een mug is een vliegend insect uit de orde tweevleugeligen en de onderorde muggen (Nematocera). Soorten uit de familie steekmuggen (Culicidae) worden vaak muskieten genoemd. Sommige soorten lijken echter meer op een spin of een vlinder dan op een mug.
Inhoud |
[bewerk] Algemeen
Een mug heeft een klein, dun en fragiel lichaam, zes dunne pootjes, meestal twee kleine, veer-achtige antennes waarmee zeer goed geur waargenomen kan worden en een kleine kop met vaak zichtbare zuigsnuit. Alle muggen hebben een zuigsnuit, maar de meeste soorten kunnen daar niet mee steken. De twee vleugels worden in rust achter de rug gevouwen en het achterste paar poten is bij veel soorten langer en steekt in rust naar achteren. Dit doet een mug om eventuele aanstormende vijanden aan te 'zien' komen; in plaats van kijken voelt de mug de luchtwervelingen met de achterpoten en vliegt snel weg bij gevaar.
Net zoals zweefvliegen leven veel muggen eigenlijk van nectar en stuifmeel, die met de zuigsnuit worden opgezogen. Toch staan ze voor de mens bekend als vervelende wezens omdat ze onder andere menselijk bloed zuigen, althans de vrouwtjes. Bij de mens resulteert dat in een rode jeukende bult, maar vogelliefhebbers haten stekende muggen vanwege de vaak dodelijke ziekten die ze kunnen verspreiden, zoals de beruchte West-Nijlziekte. In tropische gebieden verspreiden muggen ziekten als malaria.
[bewerk] Families
Er zijn verschillende muggenfamilies; in Nederland alleen al leven maar liefst 25 verschillende families. De bekendste families zijn de langpootmuggen (Tipulidae) en de steekmuggen (Culicidae), de stekende muggen die bekend staan om de jeukende muggenbulten. Ook de kriebelmuggen (Melusinidae) en knutten (Ceratopogonidae) kunnen steken, deze soorten zijn ook kleiner en komen soms massaal voor. Andere families, zoals dansmuggen steken niet. Een muggenbult ontstaat nadat een mug een beetje bloed uit het lichaam heeft gezogen. Hierbij wordt speeksel uitgescheiden, dat een antistollingsfactor bevat. Dit is een eiwit, dat bij mensen leidt tot een afweerreactie in de vorm van een muggenbult. Veel muggen lijken echter totaal niet op de bekende steekmuggen, zoals de familie Bibionidae, waartoe de rouwvlieg of (Bibio marci ) behoort. Motmuggen (familie Psychodidae) lijken sterk op vlinders; relatief grote ronde vleugels en een dicht behaard lichaam.
[bewerk] Ontwikkeling
Muggen leven altijd in de buurt van water omdat de larven hierin opgroeien. Mannelijke muggen zuigen alleen plantensappen zoals nectar. Het zijn alleen vrouwelijke muggen die steken; ze zuigen bloed omdat ze de voedingsstoffen die hierin zitten nodig hebben voor het leggen van eitjes. Overigens zijn er wel meer insecten die van planten leven, maar waarvan de vrouwtjes soms andere dieren eten voor de ontwikkeling van de eitjes; voorbeelden zijn dazen en sommige wantsen.
Uit een eitje komt een muggenlarve tevoorschijn, die een belangrijke schakel in het leven onder water is. Deze larve is een pioniersoort die in zeer slechte omstandigheden kan overleven. De larve wordt gegeten door vele insecten en de larven ervan, vissen, amfibieën en andere dieren en wordt ook als visvoer verkocht, zowel gedroogd als levend. Rode muggenlarven zijn de larven van dansmuggen, zwarte larven van steekmuggen. De volwassen mug leeft maar kort; enkele dagen tot weken.
[bewerk] Ziektenverspreiding
In een groeiend aantal landen, met name tropische en sub-tropische gebieden, kan een muggenbeet erg gevaarlijk zijn. Dit komt doordat een aantal soorten drager kan zijn van diverse ziekten waarvan malaria de bekendste is. Deze ziekte wordt overgedragen door de malariamug (Anopheles). De beet zelf is niet gevaarlijk, maar de organismen in het speeksel wel. Lange tijd werd gedacht dat deze ziekteverwekkers parasitair op de mug waren, maar waarschijnlijk is er eerder sprake van symbiose. Ondanks lokale geruchten en de bloedzuigende leefgewoonten kan geen enkele soort mug HIV verspreiden. Enkele soorten verspreiden ook ziekte's onder vee, zoals blauwtong, dat bij schapen gevaarlijk is, dieren als runderen hebben hier geen last van.
Andere tropische ziekten die door muggen worden verspreid zijn:
- dengue of knokkelkoorts
- gele koorts
- West-Nijlziekte
[bewerk] Bestrijding
[bewerk] Chemische bestrijding
Ooit was DDT het belangrijkste middel om muggen te bestrijden. DDT veroorzaakt echter milieuschade. Bovendien breekt DDT slecht af zodat het jarenlang in de natuur actief blijft, ook als het op andere plaatsen in het ecosysteem terecht komt. DDT is om die reden sinds enkele jaren internationaal verboden.
Dit verbod is aan kritiek onderhevig vanwege voordelen aan DDT: het toevoegen van pesticide aan muurpleister is een manier om muggen te doden die in de omgeving van mensen vertoeven. Hierbij wordt het juist als voordeel gezien dat deze pesticide niet afbreekt, met name in de Derde Wereld waar het te kostbaar is om muren steeds opnieuw met andere bestrijdingsmiddelen te behandelen.
[bewerk] Biologische bestrijding
Een efficiënte vorm van biologische bestrijding is het uitzetten van vissensoorten die graag muggenlarven eten. In de tropen zijn de gup en de soort Gambusia affinis populair. In Nederland kunnen vissen als zonnebaars (in schoon water) of Amerikaanse hondsvis (in vies of zuur water) worden gebruikt omdat deze zich zeer snel kunnen voortplanten. Deze exoten zijn dikwijls eenvoudig te koop bij de aquarium- of vijvervishandel. Hoewel het uitzetten van vissen in de natuur een vergunning vereist (in de tuinvijver mag wel), kunnen natuurbeheerders hier meestal weinig tegen doen omdat niet overal tegelijkertijd gecontroleerd kan worden. Dit tot hun afschuw want natuurliefhebbers stellen visvrije wateren en de bijbehorende insecten en amfibieën vaak op prijs.
In de strijd tegen de malariamug is onlangs een aantal belangrijke ontdekkingen gedaan, die misschien kunnen leiden tot een grote doorbraak. Op dit moment (2006) wordt onderzoek gedaan naar een bepaalde soort schimmel die de mug snel verzwakt en doodt. Aan malaria sterven jaarlijks meer dan 1 miljoen mensen.
[bewerk] Bestrijding in de slaapkamer
Muggen houden van hangen; zoals tegen het plafond of muur of onder een bureaublad. Steekmuggen kunnen zeer goed ruiken en hebben een hekel aan citroengeur, en zowel allerlei middelen met DEET erin (een extract uit een citrus-achtige plant) als een 'citroenplant' = citroenmelisse (Melissa officinalis) jaagt ze weg. Ook tocht of een ventilator bieden uitkomst omdat muggen een enorme hekel hebben aan wind. Ze zijn erg licht en vatbaar voor luchtstromen en kunnen dan niet goed vliegen. Muggen worden aangetrokken door zweetlucht. Bacteriën zetten het zweet om in stoffen die naar kaas ruiken. Het is deze lucht die muggen aantrekt. Overigens is uit onderzoek van de Wageningen Universiteit gebleken dat muggen zich ook aangetrokken voelen door de lucht van Limburgse kaas. Regelmatig wassen helpt, al worden muggen ook aangetrokken door CO2.
Het doodslaan van muggen is vaak lastig doordat de zeer lichte mug wegwaait door de beweging van het meppen. Een alternatief is het plaatsen van een glazen beker over de mug als deze op bijvoorbeeld de muur zit. Daarna kan een stuk papier tussen de muur en de beker met de mug worden geplaatst. Dierenliefhebbers laten de mug dan buiten vrij.
Een nieuwe ontwikkeling waardoor het meppen van muggen definitief tot het verleden zou behoren is de elektronische vliegenmepper. In weerwil van zijn naam is het niet nodig om met de elektronische vliegenmepper te meppen: louter contact tussen mug en vliegenmepper volstaat om de mug te elektrocuteren. Deze oplossing werkt niet steeds even goed wanneer de mug op het plafond of in een hoekje zit.
De meest recente ontwikkeling is de compacte muggenvanger (muggenzuiger) welke de mug vanaf iedere plek opzuigt. Je vangt de mug gegarandeerd in één keer, je hoeft geen muggenlijkjes meer op te ruimen of bloedvlekken van het behang te verwijderen.
Ook kan het aanbrengen van een zogenaamde muggenplug uitkomst bieden; deze wordt in het stopcontact gestoken. De muggenplug werkt soms met een bepaalde, voor mensen niet waarneembare, geur die onprettig voor muggen is. Andere muggenpluggen werken met een ultrasoon geluid, wat voor mensen vrijwel onhoorbaar is. De werking van deze laatste pluggen wordt echter betwijfeld door zowel wetenschappers als gebruikers.
[bewerk] Overige bestrijding
Muskietennetten of klamboes beschermen mensen tijdens de slaap tegen muggen, met name als ze zijn geïmpregneerd met een pesticide. In Nederland zijn veel van deze pesticiden niet toegestaan zodat reizigers vaak bij aankomst in een tropisch land een werkzame pesticide kopen. Nadeel is dat er ook 'te' werkzame middelen tussen zitten; sommige pesticiden zijn niet voor niets verboden en niet alleen voor de muggen schadelijk. Een stof die muggen afschrikt door geur en in veel populaire antimuggenproducten is verwerkt, is het middel DEET. Het tast bij te hoge concentraties ook de slijmvliezen aan, en bij bepaalde (long)aandoeningen ligt de grens veel lager.
Het innemen van extra vitamines uit de B-groep kan ook soelaas bieden. Deze vitamines zorgen ervoor dat de geur van het zweet minder aantrekkelijk wordt voor muggen, waardoor deze u nog zelden zullen steken.
[bewerk] Niet bestrijden
Een vrouwelijke mug stopt pas met bloed zoeken als ze is verzadigd. Aan de andere kant kan ze zich slechts één keer in een aantal dagen volzuigen. Als er dus een enkele mug in de slaapkamer zit, kan men ervoor kiezen om zich te laten steken. Het voordeel is dat men van het gezoem af is. Helaas zijn er vaak nog wel andere exemplaren aanwezig die goed verstopt zitten. Bovendien is in warmere oorden een enkele muggebeet al genoeg om een ziekte als malaria, dengue of gele koorts op te lopen.
[bewerk] Trivia
- In tegenstelling tot wat velen beweren, komen de in Europa bekende steekmuggen en de malariamug niet af op licht, wel op zweetgeur en CO2.
- In het noorden van Nederland worden muggen neven genoemd, waarschijnlijk omdat neef van oorsprong bloedverwant betekent.
- Nederland heeft met zijn zeer waterrijke natuurgebieden, zeker langer geleden, veel te maken gehad met muggen. Er zijn ook enkele uitdrukkingen die muggen betreffen, zoals van een mug een olifant maken en muggenziften.
- Mug is een bijnaam voor inwoners van Haarlem.
- De naam van het Overijsselse plaatsje Muggenbeet doet ook aan alsof de oorsprong met muggen te maken heeft. Dat is echter niet zo; het is een verbastering van Mücken Beecke; Oudsaksisch voor kleine beek.
