Mislukte staat
Een mislukte staat ('failed state') is een controversiele term, bedoeld ter aanduiding van een staat waarin de centrale overheid praktisch geen tot weinig controle heeft over het eigen grondgebied.
Gebruik van de term ligt politiek gevoelig, omdat het andere landen een vrijbrief kan geven om dubieuze (militaire) acties te ondernemen op het grondgebied van de betreffende staat.
Inhoud |
[bewerk] Wanneer is een staat mislukt?
Er zijn twee mogelijke situaties waarin een staat als ‘mislukt’ kan worden beschouwd:
- De staat wordt van binnenuit bedreigd door andere gewapende groeperingen (krijgsheren, militia, terroristen). Met andere woorden: de staat heeft geen monopolie meer op de wettelijke aanwending van geweld. Dat is volgens Max Weber wel een van de voorwaarden om een staat te kunnen zijn.
- Het gezag van de staat is (grotendeels) afwezig door het in hoge mate voorkomen van een of meerdere van de volgende factoren: criminaliteit, corruptie, bureaucratie, gebrekkige rechtspraak, zwarte handel, militaire bemoeienis met de politiek.
Andere gehanteerde criteria zijn ook: mate van democratie, respect voor de mensenrechten, collectieve grieven tegen de regering en aantallen vluchtelingen en daklozen.
[bewerk] Landen met centraal gezag zijn niet per definitie ‘geslaagd’
Zelfs in de meer ‘geslaagde’ landen kunnen plekken (zogenoemde no-go area’s) zijn waar het gezag grotendeels ontbreekt: woonwagenkampen, achterstandsbuurten.
Een centraal gezag is ook geen garantie voor de veiligheid van de burgers. Het komt voor dat de overheid zelf misdaden begaat jegens de eigen bevolking (vaak gericht op specifieke minderheidsgroepen). Voorbeelden zijn de Sovjet-Unie ten tijde van Stalin, Cambodja onder de Rode Khmer, en Nazi-Duitsland.
[bewerk] Kunstmatige staten lopen risico
Met ‘kunstmatige staten’ worden (nieuwe) landen bedoeld die zijn ontstaan uit grootschalige veroveringen of door het trekken van nieuwe grenzen op een vredesconferentie. Daardoor omvatten deze landen meerdere volkeren met een verschillende etnische, taalkundige of religieuze achtergrond.
Het wordt gesteld dat kunstmatige staten meer risico lopen een ‘mislukte staat’ te worden als gevolg van culturele en/of economische spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Recente voorbeelden zijn Joegoslavië en Rwanda. België wordt door sommigen ook als een mislukte staat beschouwd vanwege de taalstrijd tussen Vlaanderen en Wallonië.
[bewerk] De VS als mislukte staat
De Amerikaanse politiek commentator Noam Chomsky poneert in zijn boek Failed States (2006) de stelling dat de Verenigde Staten in meerdere opzichten een mislukte staat zijn:
- Er heerst een "democratisch gat" in de VS, een discrepantie tussen de wil van het volk en het gevoerde beleid.
- De centrale overheid kan de veiligheid van de eigen burgers niet garanderen.
Als voorbeeld van dit laatste noemt Chomsky het feit dat de Amerikaanse veiligheidsdiensten vóór de aanslagen van 11 september 2001 meer geld en moeite besteedden aan de in Chomsky's ogen illusoire dreiging van Cuba, dan aan de reële dreiging van Al-Qaeda.
[bewerk] Mislukte staten-index
Het Amerikaanse blad Foreign Policy stelt ieder jaar een "Mislukte staten-index" vast. De top tien van 2006 zag er als volgt uit:
