Miniatuur (handschrift)
Een miniatuur is een afbeelding in een middeleeuws handschrift. De term komt uit het middeleeuwse Latijnse woord miniatura. Hierin zit het woord minium voor rode verf of menie. Een miniatuur is dus niet per se een kleine afbeelding, want er zijn ook miniaturen die een geheel blad in beslag nemen.
Het aanbrengen van afbeeldingen gebeurde in een aparte fase van de middeleeuwse boekproductie. Nadat de globale opmaak en indeling van het handschrift was gemaakt, werd eerst de tekst geschreven. In de nu overgebleven ruimtes werd de zogeheten boekverluchting aangebracht. De afbeeldingen moesten de tekst verluchten (illuminare). Dit kon zowel door de tekst letterlijk te illustreren of door grotere concepten te verbeelden.
Vaak werden de beginletters van een tekst met miniaturen verlucht, de initialen. Als zo'n initiaal een figuratieve afbeelding bevat, spreekt men van een gehistorieerde initiaal.
Miniaturen zijn er verschillende vormen en afmetingen. Behalve als onderdeel van een initiaal kunnen ze ook de bovenhelft van een blad of een geheel blad omvatten. In een aantal gevallen, bijvoorbeeld bij getijdenboeken en in missalen, bracht men op aparte bladen zulke paginagrote miniaturen aan. Ook ziet men wel handschriften met slechts één paginagrote miniatuur met daarop een afbeelding van de opdrachtgever, of zelfs de overreiking van een boek aan deze persoon.
Tot de belangrijkste miniatuurschilders behoren de Gebroeders Van Limburg.
Voor het wetenschappelijk onderzoek naar miniaturen uit de Nederlanden zette Alexander Willem Bijvanck de eerste grote stappen. In België valt met name Maurits Smeyers te noemen.
