Metriek stelsel
Het metrieke stelsel of metrische systeem gebruikt de meter als rekeneenheid voor lengte, oppervlakte en inhoud, in tegenstelling tot het oudere systeem, dat met duimen, ellen en voeten werkte. Afstand, oppervlakte en inhoud hebben nu dezelfde basiseenheid, waardoor omrekenen veel eenvoudiger wordt.
Op 21 augustus 1816 werd het metrieke stelsel bij wet in Nederland ingevoerd. Naast de verandering van maten en gewichten werd ook de gulden onder handen genomen: deze werd onderverdeeld in 100 centen. Eigenlijk was de invoering van het stelsel een herinvoering. De oorsprong van het stelsel lag in het Frankrijk van de revolutie, maar Napoleon had het weer afgeschaft omdat het samenhing met veranderingen van de kalender die vooral in sommige (vooral christelijke) kringen erg onpopulair waren. Koning Willem I zag echter vooral economisch brood in van betere, uniforme maten en gewichten en trok zich van de revolutionaire oorsprong ervan niets aan. In de twee eeuwen die er op volgden zijn vrijwel alle landen van de wereld hem allengs in die redenering gevolgd.
Alleen in de Verenigde Staten wordt het metrische systeem nog steeds niet als wettelijke standaard erkend. Men hanteert er nog het imperiale systeem (met o.a. mijlen, voeten, yards, duimen). Dit leidt er soms tot opmerkelijke problemen. Voor veel specialistische apparatuur die men daar uit het buitenland betrekt en die wel metrisch is, moet men een apart stel werktuigen, sleutels, moeren enz. bij de hand hebben. Er is zelfs een dure ruimtesatelliet verloren gegaan omdat de software in het ene stelsel dacht en de beoogde hoogte waar de satelliet naar toe gestuurd werd in het andere stelsel ingetypt werd. In 1983 kwam een vliegtuig van Air Canada tijdens de vlucht zonder brandstof te zitten door hantering van het verkeerde systeem bij controle van de hoeveelheid kerosine.
Één van de meest in het oog springende verschillen tussen beide stelsels is dat het metrieke stelsel consistent veelvouden van 10 gebruikt: deci (1/10), deca (10), milli (1/1000), kilo (1000), enzovoort.
[bewerk] Verdere ontwikkelingen
In de bijna twee eeuwen sinds de herinvoering is het stelsel een aantal malen uitgebreid en aangepast. Vooral door de wetenschappelijke ontwikkelingen van de 19e en 20e eeuw kwam er behoefte aan veel nieuwe eenheden, bijvoorbeeld voor magnetische en elektrische verschijnselen. Helaas is de eenvormigheid die de oorspronkelijke opstellers op het oog hadden niet altijd bewaard gebleven omdat er vaak vrij willekeurig eenheden in het leven geroepen werden die niet in het verdere stelsel pasten. Een goed voorbeeld is de calorie. Dit is wel een metrische eenheid in de zin dat er met factoren 10 of 1000 gewerkt wordt (de kilocalorie kcal = 1000 cal) maar de eenheid was willekeurig gedefinieerd als de hoeveelheid warmte die nodig was om een gram water (een willekeurige stof!) een graad te verwarmen. Dit is een typische ad hoc- eenheid. Later werd de calorie vervangen door de joule (1 cal = 4.2 J) omdat dit beter te herleiden valt tot een beperkt aantal basis-eenheden. (1 joule = 1 N.m = 1 kg m2/s2)
De basis eenheden die men eerst koos waren centimeter - gram - seconde. Dit wordt het cgs-stelsel genoemd. Er ontstonden echter twee versies van (het elektrische en het magnetische) en weer later werd besloten orde in de chaos te scheppen door andere basis eenheden aan te nemen: meter - kilogram - seconde - Ampere. Ten slotte werd dit mksa-stelsel weer verder verfijnd door niet meer alle factoren 10 te aanvaarden maar te denken in factoren 1000. Dit is het huidige S.I.- stelsel dat in de EU de enige wettelijke standaard is. Alle eigenschappen en maten van producten die op de markt gebracht worden moeten uitgedrukt worden in dit stelsel.
Ongelukkigerwijze is vooral door de onwil van de kant van de VS -wetenschapsgrootmacht bij uitstek- om aan deze standaardisatie mee te doen in de wetenschap een verzameling eenheden nog steeds in gebruik die uit de verschillende ontwikkelingsstadia van de eenheden stammen. Zo ziet men naast elkaar voor druk P zowel de psi (een niet-metrische eenheid), de Torr en de Atm. ('ad hoc' metrisch), de bar (cgs) en (zelden) de S.I. eenheid Pascal (Pa).
