Klein Kasteel
Het Klein Kasteel is een 14e eeuws kasteel bij Deurne.
Inhoud |
[bewerk] Ligging en eigendomsgeschiedenis
In het beekdal van de Vlier werd aan de oostzijde van het Haageind vóór 1383 een vierkante donjon gebouwd, die later de namen Oud Huis en Klein Kasteel kreeg. Het gebouw diende als residentie van de heer van Deurne, eigenaar van de heerlijkheid. Gevaert Willemszoon van Doerne is de oudst bekende heer van Deurne die er met zekerheid heeft gewoond. Tot begin 16e eeuw was het Klein Kasteel de residentie van de heren van Deurne. Begin 16e eeuw werden de heerlijkheid en het Klein Kasteel gekocht door de eigenaar van het Groot Kasteel, Everard Hendrickszoon van Doerne. Na zijn dood kreeg de oudste zoon het Groot Kasteel en de heerlijkheid, waardoor het Groot Kasteel voortaan de residentie van de heerlijkheid zou worden. Het Klein Kasteel kwam toe aan een jongere zoon. Later kwam het in diverse handen terecht; vanaf het einde van de achttiende eeuw tot 1948 was het wederom bezit van de heren van Deurne. In 1948 werd het verkocht aan Hendrik Wiegersma, die het ter beschikking stelde aan zijn zoon Pieter Wiegersma, glazenier. Wiegersma woonde er al vanaf 1942. In 1999 werd het aangekocht door de familie Nooijen. Het heeft tegenwoordige een representatieve functie en wordt niet bewoond.
[bewerk] Bouwhistorie
Het Klein Kasteel, dat in de Middeleeuwen nog Oud Huis werd genoemd, werd gebouwd als opvolger van een residentie op het goed Ter Vloet, stroomafwaarts gelegen langs de Vlier in de buurtschap Kerkeind. De verplaatsing stroomopwaarts naar het Haageind moet in de tweede helft van de 14e eeuw hebben plaatsgevonden. Het Klein Kasteel bestaat tegenwoordig uit de 14e-eeuwse donjon, een 17e of 18e-eeuwse lage boerderijaanbouw en een aangebouwd wit herenhuis uit 1857. Bij de verbouwing in 1857 werden de oude neerhof, een boerderij die haaks op het gebouw stond op de plek van het herenhuis, en een aanbouw van de middeleeuwse toren afgebroken. Op de plek van de oude neerhof verrees het herenhuis. De toegang tot het terrein, die voorheen via de Heerendijk liep (dat is nu de oprit van de watermolen), werd toen verlegd naar de Haageind-zijde. Een brand op 24 september 1944 richtte enige schade aan, maar kon door de toenmalige eigenaar Pieter Wiegersma tijdig worden geblust.
[bewerk] Een negentiende-eeuwse mythe
In de negentiende eeuw schreef de Brabantse geschiedschrijver Adriaan Brock, geheel in de lijn van de zogenaamde Romantiek, over een zogenaamd Slot van Peelland, hetgeen de oude benaming voor het Klein Kasteel zou zijn geweest. Dit werd als waarheid overgenomen door de invloedrijke aardrijkskundige A.J. van der Aa. Later ontwikkelde zich onder schrijvers zelfs het idee dat het Klein Kasteel het poortgebouw zou zijn geweest van een majestueus Slot van Peelland. Wetenschappelijk gefundeerd archeologisch, historisch en historisch-geografisch onderzoek verwijzen deze mythe rond het Slot van Peelland echter direct naar de prullenbak. Het Klein Kasteel heeft nóóit zo geheten en is al zeker geen poortgebouw geweest van een groter slot. Ondanks de duidelijke weerlegging van deze feiten verschijnt de term Slot van Peelland echter nog regelmatig in publicaties als een werkelijke vroegere benaming.
[bewerk] De relatie met de heerlijkheid Cranendonck
Het Klein Kasteel was tot 1795 een leengoed van de heren van Cranendonck, evenals de naastgelegen Haageindse watermolen (oudste vermelding 1387). Ook de watermolen op het goed Ter Vloet was een Cranendoncks leengoed. Die watermolen brandde in de 17e eeuw af en werd niet meer herbouwd. Beide goederen behoorden tot de meest perifeer gelegen leengoederen van Cranendonck; veel van de overige leengoederen lagen onder Cranendonck zelf of binnen de huidige gemeente Eindhoven.
[bewerk] De bijbehorende watermolen
Het huidige gebouw van de Haageindse watermolen stamt uit 1631, blijkens jaarankers in de zijgevel. Beweringen van H.N. Ouwerling hebben ertoe geleid dat in veel toeristische informatie het foutieve jaartal 1690 wordt genoemd. In 1816 werd de watermolen buiten gebruik gesteld, na de voltooiing van een windmolen in het dorp. In de 20e eeuw werd het opslaggedeelte van de watermolen afgebroken en het industriële gedeelte gerestaureerd. Tegenwoordig wordt de watermolen gebruikt als woonhuis en het Klein Kasteel als gastenverblijf.
