Kamp Westerbork

Kamp Westerbork (Polizeiliches Durchgangslager Westerbork) gelegen bij Hooghalen is bekend geworden als doorgangskamp. Van hier werden 107.000 joden en zigeuners naar Duitse concentratiekampen gedeporteerd. Slechts 5.000 hiervan overleefden de oorlog, de meesten in Theresienstadt en Bergen-Belsen of door bevrijding in Westerbork zelf.

[bewerk] Voorgeschiedenis

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog vluchtten steeds meer Duitse joden voor de naziterreur de grens met Nederland over. De toenmalige Nederlandse regering wilde op goede voet blijven met Duitsland, sloot op 15 december 1938 de grens (enkele weken na de Kristallnacht), en bestempelde de vluchtelingen tot ongewenste vreemdelingen. Zij moesten in één groot vluchtelingenkamp worden ondergebracht. Tot de bouw hiervan werd in februari 1939 door de Nederlandse regering besloten.

Aanvankelijk zou dat kamp bij Elspeet worden gebouwd. Maar Koningin Wilhelmina vond de afstand van twaalf kilometer tot haar zomerverblijf paleis Het Loo veel te weinig. Ook de ANWB was tegen, want de gehele Veluwe moest beschikbaar blijven voor vakantiegangers. Daarom werd tenslotte gekozen voor het Amerveld op de Drentse heide bij Hooghalen, tien kilometer ten noorden van het dorp Westerbork. In augustus 1939 werden hier door arbeiders in de werkverschaffing de eerste barakken gebouwd van Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Op 9 oktober arriveerden de eerste 22 bewoners. Zij waren afkomstig uit een groep van ruim negenhonderd Duitse joden die tevergeefs hadden geprobeerd met het Duitse schip St Louis van Hamburg naar Cuba te vluchten.

[bewerk] Tweede Wereldoorlog

Tijdens de bezetting maakten de Nazi's dankbaar gebruik van de al bestaande kampstructuur. Westerbork kwam op 1 juli 1942 onder rechtstreeks Duits bestuur. Vanaf oktober 1942 tot april 1945 was Albert Konrad Gemmeker commandant van het kamp. Als Polizeiliches Durchgangslager Westerbork werd het een doorgangskamp voor joden, zigeuners en verzetsmensen, die per trein werden afgevoerd. Aanvankelijk via station Hooghalen, maar na enige tijd werd een spoorlijntje aangelegd dat het kamp verbond met de spoorlijn tussen Beilen en Assen.

Elke dinsdag vertrok vanuit Westerbork een goederentrein die een grote groep kampbewoners via Assen, Groningen en Nieuweschans naar kampen in Polen bracht, voornamelijk de vernietigingskampen Auschwitz-Birkenau en Sobibor. Een dag of drie later kwamen ze daar dan aan. De trein werd tot Nieuweschans door Nederlands spoorwegpersoneel bemand, en vanaf Nieuweschans door Duits personeel.
In totaal werden van 1942 tot 1944 ruim 107.000 gevangenen vanuit Westerbork per trein gedeporteerd. Slechts 5000 van hen keerden terug.

Onder de slachtoffers zijn bekende namen. Etty Hillesum heeft in Westerbork vast gezeten alvorens ze werd gedeporteerd, en Anne Frank en haar familie werden op een van de laatste transporttreinen van Kamp Westerbork naar Auschwitz gezet. Ook het Sinti-meisje Settela Steinbach is via Westerbork gedeporteerd. De journalist, voor het Algemeen Handelsblad, Philip Mechanicus werd op 7 november 1942 naar Westerbork gevoerd en op 8 maart 1944 op transport gesteld naar Bergen-Belsen; op 9 oktober 1944 werd hij met een straftransport van 120 man naar Auschwitz-Birkenau gebracht, waar hij 3 dagen later werd doodgeschoten. Lees het boek "In Depot", dagboek uit Westerbork van Philip Mechanicus.

De laatste trein vertrok op 3 september 1944. Op 12 april 1945 werd het kamp door Canadese soldaten bevrijd. Er waren nog zo'n 900 gevangenen in het kamp overgebleven. Het kamp kwam nu onder Nederlands commando en de bewoners moesten nog weken in het kamp blijven alvorens zij naar huis mochten, althans wat daarvan was overgebleven.

[bewerk] Na de oorlog (Schattenberg)

Hoewel vrijwel alle authentieke gebouwen van voormalig kamp Westerbork zijn verwijderd, staan op het voormalig kamp nog enkele voorwerpen die aangeven hoe de indeling op het kamp vroeger was. Op deze afbeelding is een deel te zien van een gebouw dat vroeger dienst deed als barak.

Na de oorlog is het kamp enkele jaren door de Nederlandse overheid gebruikt voor het zonder proces gevangen houden van NSB'ers en collaborateurs. Het regime was zo mogelijk nog wreder dan onder de Duitse bezetter. Over deze zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis wordt nog steeds liever niet gesproken.

Daarna werd het korte tijd een militair kampement, en in 1951 werd Kamp Westerbork ingericht als woonoord voor gedemobiliseerde KNIL militairen van Zuid-Molukse afkomst. Het kreeg toen de naam Schattenberg, naar een prehistorische grafheuvel in de buurt. De eerste Molukkers arriveerden hier op 22 maart 1951; ze waren een dag eerder in Rotterdam aangekomen met de Kota Inten. In 1970 vertrokken de laatste gezinnen. Het kamp werd vervolgens afgebroken.

Op de plaats waar de spoorrails in het kamp eindigden onthulde Koningin Juliana in 1970 het Nationaal monument Westerbork, ontworpen door oud-gevangene Ralph Prins.

[bewerk] Herinneringscentrum

Sinds 1983 is er een herinneringscentrum, waar de geschiedenis van Durchgangslager Westerbork wordt verteld. Er is een museum waar er diverse voorwerpen tentoongesteld worden en er filmjes te zien zijn. Het voormalig kampterrein is weer een groene vlakte. De belangrijkste gebouwen zijn nu gemarkeerd door heuveltjes. Driehoekige stenen markeren de plaatsen waar eens barakken en spoorrails waren.

[bewerk] Externe links

• Herinneringscentrum Kamp Westerbork
• Jewish Virtual Library (Engelstalig)
• Doorgangskampen in Nederland