José Vasconcelos
José Vasconcelos Calderón (Oaxaca, 28 februari 1882 – Mexico-stad, 30 juni 1959) was een Mexicaans schrijver, filosoof en politicus.
Vasconcelos was geschoold als advocaat. In 1910 sloot hij zich aan bij de revolutionairen van Francisco I. Madero. In 1915 verliet hij het land na een conflict met de revolutionaire leider Venustiano Carranza maar na diens omverwerping in 1920 keerde Vasconcelos weer terug.
Hij werd minister van onderwijs in het kabinet van Álvaro Obregón en deed veel voor de alfabetisering van de Mexicaanse bevolking. Vasconcelos gaf een groep schilders in 1922 de opdracht de muren van de "Escuela nacional preparatoria", waar tevens het secretariaat voor Openbaar Onderwijs gevestigd was, van muurschildering en te voorzien. Hij is onlosmakelijk met de muralisten verbonden. Tevens werd hij benoemd tot rector van de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM).
Vasconcelos is echter vooral bekend als filosoof van het mestizaje, het mestiezendom. Vooral zijn boek La raza cosmica uit 1925 is bekend. Volgens Vasconcelos was de wereldgeschiedenis tot nu toe bepaald door vier rassen: het blanke, het zwarte, het Aziatische en het indiaanse. In Latijns-Amerika zou echter het vijfde ras ontstaan door een vermening van de andere, dat het beste van de andere vier rassen wist te combineren. Vasconcelos was dus voorstander van de vermenging van rassen, en faliekant tegenstander van het sociaal-darwinisme. Aangezien in de Verenigde Staten, waarvan de macht volgens Vasconcelos het hoogtepunt van het blanke ras was, nauwelijks vermening tussen rassen bestond zal dat land zich uiteindelijk teveel in zichzelf keren en ten onder gaan. Hij was een voorstander van het pan-Ibero-Amerikanisme, omdat hij vond dat de nationalismes van de verschillende Latijns-Amerikaanse landen alleen maar voor onderlinge strijd zodat dit continent onderworpen zou blijven aan de Verenigde Staten.
In 1929 deed hij voor de Nationale Anti-herverkiezingspartij (PNA) een gooi naar het presidentschap, maar verloor die aan Pascual Ortiz Rubio van de pas opgerichte Nationaal Revolutionaire Partij (PNR). Deze verkiezingstrijd ging gepaard met geweld en fraude, waardoor hij na afloop het land weer onvluchtte.
Hoewel hij geen voorstander van rassenpuurheid was, waren Vasconcelos' theoriën in zekere zin wel racistisch. Hij kende hij de verschillende rassen absolute eigenschappen toe. Naarmate hij politiek meer gedesillusioneerd was werd hij steeds rechtser en kwam in fascistisch vaarwater terecht. In 1940 richtte hij het pro-Duitse antisemitische tijdschrift Timón op. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog was hij zo bang geraakt voor het communisme en atheïsme, zodat hij zijn toevlucht zocht in de Verenigde Staten, dat tenminste een christelijk land was. In de laatste jaren van zijn leven werd hij zelfs een groot bewonderaar van de Verenigde Staten, wat haaks staat op zijn eerdere opvattingen.
Hij overleed in Mexico 1959. Tegenwoordig genieten zijn theoriën vooral populariteit bij Mexicaans-Amerikaanse organisaties als MEChA en La Raza.
