Jacob van Artevelde

Jacob van Artevelde  uitspraak (info·uitleg), bijgenaamd de Wijze man (° Gent ± 1290 – † aldaar 24 juli 1345), Vlaams volksleider en staatsman, behoorde, als lakenkoopman, makelaar, en bezitter van uitgestrekte eigendommen, tot de gegoede burgerij in Gent. Hij was de vader van Filips van Artevelde.

[bewerk] Levensloop

Toen graaf Lodewijk van Nevers, in de strijd tussen koning Filips VI van Frankrijk en de Engelse koning Edward III partij koos voor zijn Franse soeverein, verbood Edward III op 12 augustus 1336 de uitvoer van wol en kort daarna ook van levensmiddelen. Deze maatregelen hadden in Vlaanderen werkloosheid en verpaupering tot gevolg, waartegen het volk in opstand kwam. Jacob van Artevelde bleek de meest toonaangevende figuur op de volksvergadering van 28 december 1337 te Gent en op 3 januari 1338 werd een revolutionair bewind van vijf 'hoofdmannen' aangesteld (Willem van Vaernewijk, Gelnoot van Lens, Willem van Huse en Pieter van den Hoeven), waarvan hij als 'opperhoofdman' de feitelijke leiding in handen had. In juni van datzelfde jaar werd zijn gezag door het hele graafschap aanvaard en erkend.

Op binnenlands vlak streefde Jacob van Artevelde een beleid van politieke en sociale verzoening na. Te Gent riep hij de onderdrukte wevers mede op de schepenbanken, samen met de vertegenwoordigers van de kleinhandelaars, de volders en de poorterij. Alle gewichtige maatregelen en verdragen, en zelfs zijn eigen beleid, liet hij door het volk bekrachtigen. Hij bewerkte ook een stedenverbond tussen Gent, Brugge en Ieper. Hij liet de Vlaamse ambtenaren vrij hetzij het Vlaams, hetzij het Frans te gebruiken, terwijl voorheen slechts het Latijn en het Frans waren toegelaten. Van de graaf eiste hij dat diens raadgevers uitsluitend Vlamingen zouden zijn en dat, wanneer de graaf in het land verbleef, deze het graafschap in overleg met de drie grote steden zou besturen.

In de Frans-Engelse spanning huldigde Jacob van Artevelde eerst een neutraliteitspolitiek, wat Vlaanderen economische en financiële voordelen opleverde. Met Engeland werden de handelsrelaties hersteld en van Filips VI verkreeg Jacob van Artevelde de schrapping van al de gehate bepalingen van het Verdrag van Athis-sur-Orge. In 1340 gaf hij echter de neutraliteit op, nadat hij (tevergeefs) gepoogd had het in 1305 verloren gegane Frans-Vlaanderen (de kasselrijen Rijsel, Dowaai en Orchies) van Frankrijk terug te krijgen. Met Engeland ging Jacob een militair, politiek en economisch-financieel verbond aan, nadat hij op 3 december 1339 tevens met Brabant en Henegouwen een verdrag had gesloten.

Op 26 januari 1340 werd Edward III te Gent tot koning van Frankrijk uitgeroepen en zodoende als nieuwe soeverein van Vlaanderen erkend. Op die manier wist van Artevelde de Engelse wol terug naar Vlaanderen te brengen en het behoud van economische vrijheden en voorrechten te waarborgen. De Vlaamse graaf, Lodewijk van Nevers, die in vrijwillige ballingschap verbleef, werd vervangen door Simon de Mirabello (Simon van Halen), die tot ruwaard van Vlaanderen werd uitgeroepen. Van Artevelde dacht er aan graaf Lodewijk van Nevers te onterven ten voordele van de Prins van Wales.

In navolging van de rivaliteit met deken Jan van Steenbeke (januari 1343), en het bloedig treffen tussen de Gentse ambachten op 2 mei 1345 ("den quaden maendach"), van de wevers (Geraard Denijs) en de volders (Jan van Blake), werd Jacob van Artevelde op 24 juli 1345 tijdens een oproer - op het binnenplein van zijn huis op de Kalandeberg - door de wever Thomas Denijs met een bijl vermoord, toen hij terugkwam van onderhandelingen met de Engelse koning in Sluis.

Ondanks zijn inspanningen - Artevelde streefde naar sociale verzoening door alle standen te laten deelnemen aan het Gentse stadsbestuur en bewerkstelligde het driestedenverbond tussen Gent, Brugge en Ieper - raakte Vlaanderen in een economische crisis, waarvan een deel der Vlamingen hem de schuld gaf.

In de negentiende eeuw kreeg van Artevelde een standbeeld op de Vrijdagmarkt te Gent. Het monument is een werk van Pieter De Vigne-Quyo en werd in 1863 vervaardigd.

[bewerk] Literatuur

• 1942 Jacques van Artevelde - H. van Werveke.