Hongerwinter

Met de hongerwinter wordt de winter in noordelijk Nederland van 1944 op 1945 bedoeld. Het was een strenge winter aan het eind van de Tweede Wereldoorlog waarin duizenden Nederlanders omkwamen door de honger.

Na de Spoorwegstaking werd naar het niet-bevrijde deel van Nederland, globaal gezien het deel boven de grote rivieren, geen voedsel en geen kolen meer getransporteerd. In het westen van het land leden de mensen veel meer honger dan in de rest van het land. Vooral in de grote steden. Veel mensen, met name vrouwen, fietsten of liepen naar het oosten of noorden van het land om daar met het beetje geld dat ze hadden, aan eten te komen, of om bezittingen te ruilen voor voedsel. Dergelijke tochten werden hongertochten genoemd.

Vele stierven op die lange weg van de honger terwijl de kinderen thuis zaten te wachten. Na acht uur 's avonds mocht men de straat niet meer op (spertijd) en veel mensen zaten in de kou. Veel boeren gaven onderdak aan mensen die over straat trokken. Die mensen worden hongerstrekkers genoemd. Er waren ook kinderen bij die op blote voeten liepen. Ze betaalden vaak met textiel, zilveren bestek, gouden ringetjes. Aan de honger en kou zijn in Nederland twintigduizend mensen overleden.

Degenen die stierven werden nauwelijks meer begraven. De grond was te hard en de energie voor graafwerk en transport ontbrak. In Amsterdam werden de lijken in de Zuiderkerk opgeslagen.

Er was nog wel een gaarkeuken waar eens per dag, op vertoon van een bonnenkaart, een pannetje waterige stamppot of soep van aardappelschillen kon worden afgehaald. Daarvoor moest lang in de rij worden gestaan, wat in de bijtende kou niet meeviel.

Doordat gas en elektriciteit niet voorhanden waren, was er geen licht, verwarming en gelegenheid tot koken. Met een mechanische zaklantaarn, een z.g. knijpkat, kon worden bijgelicht. Velen behielpen zich met een stompje kaars en gingen vroeg naar bed. Als er al een beetje eten in huis was, moest dat desalniettemin gekookt of verwarmd worden. Vaak gebruikte men daarvoor een oud conservenblik met een gat onderin, een wonderkacheltje. Daarin werden houtspaandertjes verbrand. Wegens gebrek aan brandstof werden de geteerde houtblokjes die tusen de tramrails waren aangebracht, weggesloopt. Ook werden bomen illegaal omgezaagd. In de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt werd hout gesloopt uit huizen waaruit Joden waren weggevoerd.

De scholen waren nog wel open, maar allengs werden de klassen kleiner, omdat veel kinderen thuis bleven of ziek werden. Vlak na de bevrijding werden veel ondervoede kinderen door pleegouders in onder meer het Verenigd Koninkrijk een paar maanden opgevangen om weer aan te sterken.

In februari 1945 werd Zweeds wittebrood uitgedeeld, dat door het Rode Kruis geregeld was. Aan het einde van de oorlog vonden voedseldroppings plaats, zoals de Operatie Manna.

De oorzaak van de Hongerwinter moet worden gezocht in een represaille door de Duitse bezetter, naar aanleiding van de Algemene Spoorwegstaking die na 17 september 1944 door de Nederlandse regering in Londen was afgekondigd. De staking viel samen met de grootste Geallieerde luchtlandingsoperatie uit de geschiedenis nabij Arnhem: Operatie Market Garden. De Duitse bezettingsmacht blokkeerde als represaille alle voedseltransporten naar het westen van Nederland. De blokkade duurde zes weken en veroorzaakte in West-Nederland een hongerramp van catastrofale omvang. In deze periode werd het zuiden van Nederland bevrijd. Omdat de frontlijn nu door Nederland liep - ruwweg langs de grote rivieren - konden er ook geen Limburgse kolen meer naar West-Nederland worden vervoerd. Doordat de rivieren dichtvroren en omdat vervoer over land ook niet meer mogelijk was, werd het Westen van Nederland van alle mogelijke hulpgoederen, brandstoffen, kleding en medicamenten afgesneden. In het zicht van de bevrijding stierven door deze blokkade meer dan 20.000 Nederlanders de hongerdood.

[bewerk] Externe link

• Uitgebreide website over de Hongerwinter met veel info
• Winter '44-'45, een winter om nimmer te vergeten, beknopt overzicht van ontstaan, gebeurtenissen en gevolgen.
• Hongerwinter 1944-1945, persoonlijke belevenissen van Kitty Vermist - Boermans.
• Honger in de Amsterdamse Rivierenbuurt, met verhalen van tijdgetuigen.
• Herinneringen hongerwinter met briefwisseling.
• Het Hongerwinter Onderzoek, een onderzoek naar de gezondheid van mannen en vrouwen die zijn geboren in de periode van november 1943 tot en met februari 1947 in het Wilhelmina Gasthuis te Amsterdam.

Zie ook
Tweede Wereldoorlog | Nederland in WO2 | België in WO2 | Nazi-Duitsland