Grieks alfabet

Grieks alfabet
Α	α		alfa	Ν	ν		nu
Β	β		bèta	Ξ	ξ		xi
Γ	γ		gamma	Ο	ο		omikron
Δ	δ		delta	Π	π		pi
Ε	ε		epsilon	Ρ	ρ		rho
Ζ	ζ		zèta	Σ	σ	ς	sigma
Η	η		èta	Τ	τ		tau
Θ	θ		thèta	Υ	υ		ypsilon
Ι	ι		iota	Φ	φ		phi
Κ	κ		kappa	Χ	χ		chi
Λ	λ		lambda	Ψ	ψ		psi
Μ	μ		mu	Ω	ω		omega

De Griekse taal wordt geschreven in het Griekse alfabet. Dit alfabet is in de oudheid (rond de 9e eeuw v. Chr.) ontwikkeld uit het Fenicische schrift en bestaat uit 24 letters. Het wordt nog steeds in Griekenland gebruikt.

Inhoud 1 Hoofdletters 2 Kleine letters 3 Geschiedenis 4 Uitspraak 5 Schriftstelsels 6 In de Nederlandse taal 7 In de wiskunde

[bewerk] Hoofdletters

Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω

[bewerk] Kleine letters

α β γ δ ε ζ η θ ι κ λ μ ν ξ ο π ρ σ/ς τ υ φ χ ψ ω.

Wanneer er op het einde van een woord een sigma (σ) komt, schrijft men de sigma als ς. Voorbeeld:

δουλος

maar

σωμα

[bewerk] Geschiedenis

Zowel het Koptische als het Cyrillische alfabet zijn op het Griekse gebaseerd. Ook het Latijnse alfabet vond zijn oorsprong in een westelijke vorm van het Griekse.

Het Griekse schrift vertegenwoordigt een belangrijke innovatie: het heeft namelijk klinkers. De oudere schriften (Fenicisch, Hebreeuws en Egyptisch) hadden alleen medeklinkers. Voor de talen die daarmee geschreven werden werkte dat uitstekend omdat in die talen woorden die slechts één klinker verschillen meestal een verwante betekenis hebben.

In nogal wat Indo-europese talen zijn er echter veel woorden die niet of nauwelijks verwant zijn en toch alleen een klinkerverschil hebben. De Grieken hebben dit opgelost door een aantal medeklinkertekens die in hun taal niet nodig waren een andere betekenis te geven, namelijk als klinkers. Zo waren bijvoorbeeld de ε en de η oorspronkelijk twee verschillende h-klanken in het Semitisch, de α was een glottisslag, de υ komt van de w/oe, en de ayn (die een laryngaal voorstelde die in het Arabisch nog volop voorkomt maar die alleen nog door Israëli's van Jemenitische afkomst gebruikt wordt) werd een ο.

[bewerk] Uitspraak

De uitspraak van het Klassieke Grieks kennen wij bij benadering. Door de eeuwen heen is deze uitspraak sterk veranderd. Zo onderscheidde men in het Klassieke Grieks tussen de uitspraak van de èta, de jota, de ypsilon en de tweeklank 'ei'; in het Nieuwgrieks (dimotiki) wordt dit alles uitgesproken als lange i-klank, ongeveer als de 'i' in 'idee'. Verder is wat vroeger de bèta was nu de wita, de b-klank is dus w-klank geworden. Om toch een b-klank te hebben in de taal, wordt in het Nieuwgrieks de combinatie mu-pi gebruikt. Omdat de delta tegenwoordig ongeveer wordt uitgesproken als de Engelse 'th' in 'this', gebruikt men, om toch weer een d-klank te hebben, daarvoor de combinatie nu-tau. De gamma, die vroeger waarschijnlijk werd uitgesproken als de 'g' in 'garçon', wordt tegenwoordig als de zachte 'g' van de zuidelijke Lage Landen uitgesproken, maar als er een i-klank of e-klank op volgt, wordt hij als de 'j' in 'Jan' uitgesproken.
Oorspronkelijk waarschijnlijk tweeklanken:

• 'ai' (alfa-jota) als 'e' in 'pet'
• 'ei' (epsilon-jota) als 'i' in 'idee'
• 'eu' (epsilon-ypsilon) als 'ev' of als 'ef', afhankelijk van wat erop volgt, in het klassieke Grieks spreekt met het uit als 'ui'
• 'au' (alfa-ypsilon) als 'av' of als 'af', afhankelijk van wat erop volgt, ik het klassieke Grieks spreekt met het uit als 'O'

In het klassieke Grieks geeft de spiritus asper (een boogje met de 'holle kant' naar rechts) boven de eerste letter van een woord, als dit een klinker of rho is, een geaspireerde uitspraak hiervan aan, dus voorafgegaan door een h-klank. De spiritus lenis (een dergelijk boogje met de holle kant naar links) gaf aan dat de eerste klinker niet geaspireerd werd uitgesproken. In het Nieuwgrieks wordt de eerste letter nooit geaspireerd uitgesproken, behoudens wat uitzonderingen is dit vergelijkbaar met de h-muet in het moderne Frans. Sinds de laatste spellingswijziging worden officieel geen spiritustekens meer genoteerd (maar oude gewoonten blijven soms hardnekkig doorleven!)

Verder kan men op klinkers diverse tekens aantreffen: het accent grave, het accent aigu en een accentteken dat op de tilde lijkt, maar overigens overeenkomt met het Franse accent circonflexe. In vroegere tijden hadden deze accenttekens een verschillende functie, wat die functie precies was is niet helemaal zeker. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn geweest van zinsmelodie, of meer of minder nadruk. Als de accenttekens in Nieuwgriekse teksten voorkomen, geven ze enkel en alleen de hoofdklemtoon van een woord aan. In de praktijk wordt sinds de laatste spellingwijziging nog enkel het accent aigu gebruikt op de lettergreep die de hoofdklemtoon draagt, omdat het toch geen zin meer heeft om verschillende accenttekens te gebruiken wat betreft de uitspraak van de teksten.

[bewerk] Schriftstelsels

Hieronder een lijst met de Griekse letters in vergelijking met een aantal symbolen uit andere verwante schriftstelsels. De volgorde is die van het Griekse alfabet. Ook de getalswaarden van de tekens in het Griekse en het Hebreeuwse alfabet zijn weergegeven, alsmede een aantal van de meest gebruikelijke toepassingen in de wetenschap.

Letter	Naam	Getalswaarde		Hebreeuws2		Transliteratie	Arab.	Glief	Gebruik in de wetenschap4	Wiki- en HTML-code8
Α α	Alfa	1	1	א	Alef	A	ا		hoek - alfastraling	α
Β β	Bèta	2	2	ב	Beth	B, V	ب		bètastraling	β
Γ γ	Gamma	3	3	ג	Gimmel	G	ج		foton - gammastraling -gammafunctie	γ
Δ δ	Delta	4	4	ד	Dalet	D	د		differentiaalrekening	δ
Ε ε	Epsilon	5	5	ה	Hee	E	ه		diëlektrische constante	ε
F 1	Digamma of Wau	6	6	ו	Waw	W	و			Ϝ
Ζ ζ	Zeta	7	7	ז	Zajin	Z	ز		ζ-potentiaal	ζ
Η η	Èta	8	8	ח	Cheth	Ee, I	ح		viscositeit, rendement	η
Θ θ	Theta	9	9	ט,	Thet	Th	ت, ث		strooiingshoek	θ
Ι ι	Jota	10	10	י	Jod	I, J	ى, ي			ι
Κ κ	Kappa	20	20	ך כ	Kaf	K	ك			κ
Λ λ	Lambda	30	30	ל	Lamed	L	ل		golflengte	λ
Μ μ	Mu	40	40	ם מ	Mem	M	م		muon - micro	μ
Ν ν	Nu	50	50	ן נ	Nun	N	ن		frequentie, neutrino	ν
Ξ ξ	Xi	60	60	ס	Samech5	X	ص		voortgang van reactie	ξ
Ο ο	Omicron6	70	70	ע	Ajin	O	ع			ο
Π π	Pi	80	80	ף פ	Pei	P	--		Π, π, product, osmotische waarde	π
M 1	Sampi	900	90	ץ צ	Tsaddi	Ts				Ϡ ϡ
Q 1	Qoppa	90	100	ק	Koef	Q	ق			Ϙ ϙ
Ρ ρ	Rho	100	200	ר	Resh	R	ر		dichtheid, ladingsdichtheid (ruimte)	ρ
Σ σ	Sigma	200	300	ש	Shin	S	س		som, standaarddeviatie, ladingsdichtheid (vlak), oppervlaktespanning, trekvastheid	σ
ς	Sigma3	6 (modern)				S				ς
Τ τ	Tau	300	400	ת	Toof	T	ط		halfwaardetijd, schuifspanning	τ
Υ υ	Ypsilon	400				U	--			υ
Φ φ	Phi	500				F, Ph	--		golffunctie, fase, lichtstroom, magnetische flux, warmtestroom	φ
Χ χ	Chi	600				Ch	خ		susceptibiliteit	χ
Ψ ψ	Psi	700				Ps	--		golffunctie, elektrische flux	ψ
Ω ω	Omega7	800				Oo	--		Ohm, hoekfrequentie, cirkelfrequentie, ruimtehoek	ω

[bewerk] In de Nederlandse taal

Griekse letters worden nog gebruikt in de Nederlandse taal:

• Alfa: De voormalige gymnasiumopleiding met vooral talen, de alfawetenschappen zoals letteren
• Bèta: De voormalige gymnasiumopleiding met ook exacte vakken, de bètawetenschappen zoals scheikunde, natuurkunde
• Bèta: De bètaversie van software
• Gamma: De gammawetenschappen, zoals sociologie, antropologie
• Delta: Rivierdelta
• Jota: Ik begrijp er geen jota van. (Het is ook mogelijk dat dit uit het Hebreeuws komt, zoals ook 'geen tittel of jota (jod) ergens aan veranderen')
• Kappa: Een kledingmerk
• Pi: Grafisch symbool voor het getal 3,14159265... ; de omtrek van een cirkel gedeeld door zijn diameter.
• Phi: Wordt gebruikt voor het aangeven van de Gulden snede, een getal dat veel in de natuur wordt aangetroffen.
• Chi: Een chiastische houding is een uitdrukking in de beeldhouwkunst. Deze houding heeft de vorm van de letter chi (χ).
• Sigma: standaardafwijking van de normale verdeling
• Omega: Ik ben de Alfa en de Omega Εμαι 'Α' και 'Ω', Ik ben de Eerste en de Laatste, het Begin en het Einde (Uit de bijbel, Openbaringen, over God).

[bewerk] In de wiskunde

Griekse letters worden ook in de wiskunde gebruikt, zoals phi voor de aanduiding van de hoeken in de driehoeksmeetkunde.