Gerrit van der Veen
Gerrit (Jan) van der Veen (Amsterdam, 26 november 1902 - Overveen, 10 juni 1944) was een Nederlandse beeldhouwer en een leider van het Nederlands verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Inhoud |
[bewerk] Familie
Van der Veen was een van de twee kinderen van de slager Gerrit Jan van der Veen en Dorothea Lorenz. Hij trouwde op 25 november 1931 met Louise Adriana van der Chijs. Uit dit huwelijk werden twee dochters en een zoon geboren. Een tweede zoon resulteerde uit een buitenechtelijke relatie met Gustave Rubsaam en deze, Gerrit-Jan kreeg de naam van de latere echtgenoot van zijn moeder, de arts Wolffensperger. Eén van zijn dochters was de fotograaf Gerda van der Veen (1935?-2006), die gehuwd is geweest met de fotograaf en cineast Ed van der Elsken. Van der Veen had nog een oudere broer, Christoph Friedrich Gottlieb van der Veen, (1901-1972), roepnaam "Gob", die eveneens bekendheid genoot als beeldend kunstenaar. Gob van der Veen trouwde op 3 september 1931 met Femia Johanna de Boer.
[bewerk] Tweede Wereldoorlog
In de oorlog weigerde Van der Veen als beeldhouwer lid te worden van de door de Duitsers ingestelde Kultuurkamer. Hij werd zelfs leider van een actiegroep tegen deze kamer, met als gevolg dat hij al snel gearresteerd werd. Na zijn vrijlating dook Van der Veen onder. De rest van zijn leven zwierf hij door Amsterdam, van het ene onderduikadres naar het andere. Hij was zeer actief in het verzet.
[bewerk] Persoonsbewijzencentrale
Van der Veen zette de Persoonsbewijzencentrale op, waar mensen een persoonsbewijs konden bestellen. Er zijn ongeveer 80.000 persoonsbewijzen op deze manier gemaakt. Tijdens de oorlog hebben dankzij deze activiteiten duizenden mensen arrestatie door de bezetter weten te ontlopen.
[bewerk] Aanslag op het Amsterdams bevolkingsregister
In Amsterdam was het voor de bezetters erg eenvoudig om mensen via de goed georganiseerde persoonsadministratie op te sporen. Daarom besloot Van der Veen samen met Willem Arondéus, Rudi Bloemgarten, Johan Brouwer, Sam van Musschenbroek, Coos Hartogh, Henri Halberstadt, Karl Gröger, Auguste Chrétie Reitsma, Koen Limperg, Sjoerd Bakker, Cornelis Leende Barentsen en Cornelis Roos het gebouw van het bevolkingsregister aan de Plantage Middenlaan op te blazen. De aanslag vond plaats op 27 maart 1943. De aanslag lukte gedeeltelijk; er ontstond een brand die door de brandweer bewust slecht werd geblust. 15% van de administratie was vernietigd, maar er was een duplicaat in Den Haag. Een aantal leden van de verzetsgroep werd opgepakt. Van der Veen zelf wist als enige (nog) uit handen van de Duitsers te blijven. Naast de deur van het adres Plantage Kerklaan 36 is een gedenkplaat aangebracht ter nagedachtenis aan hen, die hiervoor hun leven op het spel zetten.
[bewerk] Gevangenis en arrestatie
In de vroege ochtend van dinsdag 2 mei 1944 ging hij samen met een paar andere verzetsstrijders naar de gevangenis aan de Weteringschans, waar zijn vrienden opgesloten zaten. Een bewaker die in het complot zat deed de poort open. Van der Veen werd verrast door een waakhond, trok zijn pistool en schoot op de hond. Het schot alarmeerde de bewakers. In de chaos die daarna ontstond werd Van der Veen getroffen door twee kogels, die zijn benen verlamden. Hij wist nog te ontkomen, maar twee weken later werd hij op zijn onderduikadres - een pand aan de Prinsengracht waar uitgeverij De Spieghel was gevestigd - alsnog opgepakt. Begin juni 1944 is Van der Veen in de duinen bij Overveen gefusilleerd.
[bewerk] Eerbewijzen
Na de oorlog werd het beruchte hoofdkantoor van de Sicherheitsdienst (SD) aan de Euterpestraat weer in gebruik genomen als school. Zowel de school als de straat werden vernoemd naar de gefusilleerde verzetsheld: de school heette voortaan de Gerrit van der Veenschool en later het Gerrit van der Veen College, en de Euterpestraat werd omgedoopt tot Gerrit van der Veenstraat. In 1946 werd aan Van der Veen postuum het Verzetskruis toegekend.
[bewerk] Literatuur
- De levensgeschiedenis van Gerrit-Jan van der Veen 1902-1944, door Albert Helman, druk 1946, uitgeverij De Spieghel - Amsterdam, herdrukt met een inleiding van L.P.J. Braat als Gerrit-Jan van der Veen; een doodgewone held, druk 1977, uitgeverij Het Wereldvenster - Baarn
- G.J. van der Veen, tentoonstellingscatalogus Sonsbeek, 1949
- Gerrit van der Veen, kunstenaar en leider in het verzet, door Richter Roegholt, in: Ons Amsterdam, april 1977
